Bài 4. Lão Hạc

Lão Hạc
Nam Cao
1915-1951
Tên khai sinh Trần Hữu Tri.
Quê: làng Đại Hoàng, phủ Lí Nhân (nay là xã Hòa Hậu, huyện Lí Nhân), tỉnh Hà Nam.
Là nhà văn hiện thực xuất sắc với những tác phẩm viết về người nông dân nghèo đói bị vùi dập và những trí thức nghèo sống mòn mỏi, bế tắc trong xã hội cũ.
Sau Cách mạng, ông tận tụy sáng tác phục vụ kháng chiến
Ông hy sinh trên đường công tác ở vùng sau lưng địch.
Được Nhà nước truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (1996).
Nam Cao
Sự nghiệp sáng tác
Truyện ngắn: Chí Phèo (1941), Trăng sáng
(1942), Đời thừa (1943), Lão Hạc (1943), Một đám cưới (1944)…
Truyện dài: Sống mòn (1944), truyện ngắn Đôi mắt ( 1948)
Tập Nhật kí Ở rừng (1948)
Bút kí Chuyện biên giới (1951)
Lão Hạc là một trong những truyện ngắn xuất sắc nhất viết về người nông dân của Nam Cao, (đăng báo lần đầu năm 1943)
Hướng dẫn đọc
Lời lão Hạc: khi chua chát, xót xa lúc chậm rãi,nằn nì
Lời vợ ông giáo khi nói về lão Hạc: lạnh lùng, dứt khoát.
Lời Binh Tư: đầy vẻ nghi ngờ, mỉa mai.
Lời của ông giáo (người kể chuyện): khi từ tốn, lúc xót xa, thương cảm (đặc biệt ở những đoạn độc thoại nội tâm)
* Cần đọc đúng giọng điệu để tìm hiểu tác phẩm thuận lợi hơn.
Tóm tắt phần trích
Lão Hạc: Nhà nghèo, vợ mất sớm, một mình lão nuôi con trai khôn lớn. Phẫn chí vì không có tiền cưới vợ, con trai lão Hạc bỏ đi phu đồn điền cao su, một năm rồi chẳng có tin tức gì, kỉ vật duy nhất để lại cho cha là con chó vàng. Lão Hạc coi con chó như một người bạn ...
Sự túng quẫn ngày càng đe dọa lão Hạc: sau trận ốm nặng kéo dài, đồng tiền bấy lâu nay dành dụm cạn kiệt, lão không có việc … hoa màu trong vườn bị bão phá sạch lão Hạc lâm vào cảnh túng quẫn không còn kế sinh nhai …
Lão Hạc ngậm ngùi bán “ cậu vàng” rồi chọn cho mình một cái chết thật đau đớn, dữ dội. Lão chết để bảo toàn mảnh vườn cho con …
- Đọc phần trích và tìm chi tiết cho biết diễn biến tâm trạng của lão Hạc xung quanh việc bán chó.
Qua đó, em thấy lão Hạc là người như thế nào?
1. Tâm trạng lão Hạc
Nói đi, nói lại ý định bán cậu Vàng với ông giáo
Suy tính, đắn đo không nỡ bán vì “cậu Vàng” là kỉ vật của người con để lại, lão coi “cậu Vàng” như người bạn tâm tình …
Tình thế của lão Hạc: bị ốm …, lão Hạc không kiếm được việc, bão phá sạch hoa màu, gạo thì cứ kém mãi đi, đói reo đói rắt …=> phải bán “cậu Vàng” vì tình thế bắt buộc
Kể với ông giáo việc bán chó tôi già bằng này tuổi đầu rồi mà còn đánh lừa một con chó => day dứt, ân hận ...
Bộ dạng, cử chỉ lão Hạc khi kể lại với ông giáo chuyện bán chó.
Lão cố làm ra vẻ vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt lão ầng ậng nước.
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những nếp nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão nghẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc…
* Các chi tiết về ngoại hình thể hiện một nỗi đau đớn, xót xa, ân hận đến tột cùng.
Xung quanh câu chuyện lão Hạc bán cậu Vàng có thể nhận thấy lão là người sống tình nghĩa, thủy chung, trung thực.
Đặc biệt, ta càng thấm thía lòng thương con sâu sắc của người cha nghèo khổ. Người cha tội nghiệp này còn mang cảm giác day dứt vì đã không cho con bán vườn lấy vợ.
Em hiểu thế nào về nguyên nhân cái chết của lão Hạc?
Xét ra, lão Hạc vẫn còn cách để duy trì sự sống. Nhưng tại sao lão Hạc lại không làm như vậy?
Tình cảnh đói khổ, túng quẫn đã đẩy lão Hạc đến cái chết
như một hành động tự giải thoát. Qua đây, một lân nữa,
chúng ta lại thấy được số phận cơ cực, đáng thương của
người nông dân nghèo trước Cách mạng tháng 8.
Bởi: nếu làm thế nghĩa là ăn vào vốn liếng để dành cho con. Lão đã tự chọn cái chết để bảo toàn căn nhà, mảnh vườn ấy. Lão lại còn lo mình gây phiền hà cho hàng xóm. Như thế, cái chết tự nguyện này xuất phát từ lòng thương con âm thầm mà lớn lao, từ lòng tự trọng đáng kính.
Thái độ, tình cảm của nhân vật “ tôi” đối với
lão Hạc như thế nào?
2. Thái độ tình cảm của “tôi” …

Thái độ khi nghe lão Hạc kể chuyện
Hành động, cách cư xử
• ý nghĩ về tình cảm, nhân cách của lão Hạc.
Khi nghe Binh Tư cho biết lão Hạc xin hắn bả chó để bắt một con chó hàng xóm thì nhân vật “tôi” cảm thấy cuộc đời quả thật…đáng buồn, nhưng khi chứng kiến cái chết đau đớn của lão Hạc, “tôi” lại nghĩ: Không! Cuộc đời chưa hẳn đã đáng buồn, hay vẫn đáng buồn nhưng lại đáng buồn theo một nghĩa khác.
Em hiểu ý nghĩ đó của nhân vật tôi như thế nào?
Chi tiết lão Hạc xin bả chó của Binh Tư:
- Chứng tỏ ông lão giàu lòng tự trọng ấy đã đi đến quyết định cuối cùng.
- Có ý nghĩa đánh lừa - chuyển ý nghĩ tốt đẹp của ông giáo và người đọc về lão Hạc sang một hướng trái ngược. Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn
Câu nói của Binh Tư:
- Lão làm bộ đấy! Thật ra lão chỉ tẩm ngẩm thế, nhưng cũng ra phết chứ chả vừa đâu…
=> đã đẩy tình huống truyện lên đỉnh điểm
Cái chết đau đớn của lão Hạc lại khiến ông giáo giật mình mà ngẫm nghĩ về cuộc đời. Cuộc đời chưa hẳn đã đáng buồn bởi may mà ý nghĩa trước đó của mình đã không đúng, bởi vẫn còn đó những người cao quý như lão Hạc.
Nhưng cuộc đời lại đáng buồn theo nghĩa: Con người có nhân cách cao đẹp như lão Hạc mà không được sống. Sao ông lão đáng thương, đáng kính như vật mà phải chịu cái chết vật vã, dữ dội đến thế này!
Tại sao lão Hạc lại tự tử bằng cách ăn bả chó?
Sao lão không chọn cái chết lặng lẽ, dễ chịu hơn?
Ông lão nhân hậu, trung thực này chưa đánh lừa một ai. Lần đầu tiên trong đời lão phải lừa lại là lừa “cậu Vàng”- người bạn thân thiết của mình. Lão đã lừa để “cậu Vàng” phải chết thì giờ đây lão cũng phải chết theo kiểu một con chó bị lừa.
Dường như ở cách lựa chọn này có một ý muốn tự trừng phạt ghê gớm. Nó càng chứng tỏ đức tính trung thực, lòng tự trọng đáng quý ở lão Hạc. Cái chết này càng gây ấn tượng mạnh ở người đọc.
Theo em cái hay của truyện thể hiện rõ nhất ở những điểm nào?
3. Nghệ thuật …
Nghệ thuật kể chuyện: dẫn dắt, tạo tình huống, gỡ nút…

Bút pháp khắc họa nhân vật

Ngôn ngữ sinh động, ấn tượng, giàu tính tạo hình và sức gợi cảm
Truyện được kể bằng lời của nhân vật
“tôi” đem lại hiệu quả nghệ thuật gì?
Diễn biến câu chuyện được kể bằng nhân vật “tôi” ( ông giáo). Thử thay nhân vật kể chuyện này đi, dẫn chuyện từ một góc độ khác, chúng ta sẽ thấy hiệu quả nghệ thuật giảm hẳn.

Nhờ cách kể này, câu chuyện trở nên gần gũi, chân thực. Tác giả như kéo người đọc cùng nhập cuộc, cùng sống, chứng kiến với các nhân vật. Vì thế, ở đây không hề gợn lên một chút nghi ngờ về sự tưởng tượng, sắp xếp mà người đọc thấy đúng là câu chubyện thực của đời đã diễn ra.
Khi tác giả nhập vai thành nhân vật “tôi” để kể ở ngôi thứ nhất, câu chuyện được dẫn dắt tự nhiên, linh hoạt. Cốt truyện có thể được linh hoạt dịch chuyển không gian, thời gian, có thể kết hợp tự nhiên giữa kể với tả, với hồi tưởng bộc lộ trữ tình.
Chọn cách kể này, tác phẩm có nhiều giọng điệu. Tác phẩm có thể vừa tự sự vừa trữ tình, đặc biệt có khi hòa lẫn những triết lí sâu sắc. Vì thế, truyện ngắn Lão Hạc cũng như nhiều tác phẩm khác của Nam Cao- kết hợp nhuần nhuyễn giữa hiện thực với trữ tình.
Em hiểu thế nào về ý nghĩa của nhân vật “tôi” qua đoạn văn sau:
Chao ôi! Đối với những người ở quanh ta, nếu ta không cố tìm mà hiểu họ, thì ta chỉ thấy họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi…tòan những cớ để cho ta tàn nhẫn; không bao giờ ta thấy họ là những người đáng thương, không bao giờ ta thương.
Đây là lời triết lí lẫn cảm xúc trữ tình xót xa của Nam Cao.
Với triết lí trữ tình này, Nam Cao khẳng định một thái độ sống, một cách ứng xử mang tinh thần nhân đạo: cần phải biết quan sát, suy nghĩ đầy đủ về những con người hàng sống quanh mình, cần phải nhìn nhận họ bằng lòng đồng cảm, bằng đôi mắt của tình thương. Vấn đề “đôi mắt” này đã trở thành một chủ đề sâu sắc, nhất quán ở sáng tác của Nam Cao. Ông cho rằng con người chỉ xứng đáng với danh nghĩa con người khi biết đồng cảm với mọi người xung quanh, khi biết nhìn ra và trân trọng, nâng niu những điều đáng thương, đáng quý ở họ.
Nam Cao đã nêu lên một phương pháp đúng đắn, sâu sắc khi đánh giá con người: Ta cần biết tự đặt mình vào cảnh ngộ cụ thể của họ thì mới có thể hiểu đúng, cảm thông đúng.
Qua đoạn trích Tức nước vỡ bờ và truyện ngắn Lão Hạc em hiểu thế nào về cuộc đời và tính cách người nông dân trong xã hội cũ?
Qua các tác phẩm này người đọc hiểu được tình cảnh nghèo khổ, bế tắc của tầng lớp nông dân bần cùng trong xã hội thực dân nửa phong kiến.
Từ các tác phẩm này, chúng ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn cao quý, lòng tận tụy hi sinh vì người thân…của người nông dân.
Gợi ý
Truyện ngắn Lão Hạc được kể một cách
chân thực, cảm độngthể hiện tài năng
nghệ thuật xuất sắc của nhà văn Nam Cao,
đặc biệt trong việc miêu tả tâm lí nhân vật
và cách kể chuyện.
số phận đau thương của
người nông dân trong xã hội cũ
phẩm chất cao quý tiềm tàng của họ.
Đồng thời, truyện còn cho thấy
tấm lòng yêu thương, trân trọng
đối với người nông dân