Bài 30. Tổng kết về ngữ pháp (tiếp theo)

Tiết 154:
TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tt)
C- THÀNH PHẦN CÂU:
Tiết 154: TỔNG KẾT VỀ NGỮ PHÁP (tt)
I. Thành phần chính và thành phần phụ:

BT1/145. Các thành phần chính, phụ và dấu hiệu nhận biết chúng:

BT2/145. Hãy phân tích thành phần của các câu sau đây:

a/ Đôi càng tôi mẫm bóng
Chủ ngữ: Đôi càng tôi
Vị ngữ :mẫm bóng



b/ Sau một hồi trống thúc vang dội cả lòng tôi, mấy người học trò cũ đến sắp hàng dưới hiên rồi đi vào lớp.

Trạng ngữ: Sau một hồi… lòng tôi
Chủ ngữ: mấy người học trò cũ
Vị ngữ: đến sắp hàng dưới hiên / đi vào lớp.



c/ Còn tấm gương bằng thủy tinh tráng bạc, nó vẫn là người bạn trung thực, chân thành, thẳng thắn, không hề nói dối, cũng không bao giờ biết nịnh hót hay độc ác...

Khởi ngữ:
Chủ ngữ: nó
Vị ngữ: vẫn là người bạn... độc ác...

tấm gương …tráng bạc
II. Thành phần biệt lập:

BT1/145. Kể tên và nêu dấu hiệu nhận biết:

- Thành phần tình thái
- Thành phần cảm thán
- Thành phần gọi - đáp
- Thành phần phụ chú
 Dấu hiệu nhận biết: chúng không trực tiếp tham gia vào sự việc được nói trong câu.
BT2/145. Hãy cho biết mỗi từ ngữ in màu xanh trong các đoạn trích sau đây là thành phần gì của câu. Ghi kết quả phân tích vào bảng tổng kết.

a/ Có lẽ tiếng Việt của chúng ta đẹp bởi vì tâm hồn của người Việt Nam ta rất đẹp, bởi vì đời sống, cuộc đấu tranh của nhân dân ta từ trước tới nay là cao quý, là vĩ đại, nghĩa là rất đẹp.
-Thành phần biệt lập tình thái: Có lẽ
b/ Ngẫm ra thì tôi chỉ nói lấy sướng miệng tôi.
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
Thành phần biệt lập
tình thái :
Ngẫm ra
c/ Trên những chặng đường dài suốt 50, 60 ki-lô-mét, chúng ta chỉ gặp cây dừa: dừa xiêm thấp lè tè, quả tròn, nước ngọt, dừa nếp lơ lửng giữa trời, quả vàng xanh mơn mởn, dừa lửa lá đỏ, vỏ hồng,…
- Thành phần biệt lập phụ chú: dừa xiêm … vỏ hồng,…
d/ Có người nói: - Bẩm, dễ có khi đê vỡ !
Ngài cau mặt, gắt rằng:
- Mặc kệ !
Thành phần biệt lập tình thái: có khi


e/ Ơi chiếc xe vận tải
Ta cầm lái đi đây
Nặng biết bao ân ngãi
Quý hơn bao vàng đầy !
Thành phần biệt lập
gọi – đáp :
Ơi
D- CÁC KIỂU CÂU:

I. Câu đơn:

BT1/146. Tìm chủ ngữ, vị ngữ trong các câu đơn sau đây:
a/ Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ.
b/Nghệ thuật là tiếng nói của tình cảm.
c/Tác phẩm vừa là kết tinh của tâm hồn người sáng tác, vừa là sợi dây truyền cho mọi người sự sống mà nghệ sĩ mang trong lòng.
d/[Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh - và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi.] Anh thứ sáu và cũng tên Sáu.
BT2/147.Trong những đoạn trích sau đây, câu nào là câu đơn đặc biệt ?

a/ Chợt ông lão lặng hẳn đi, chân tay nhủn ra, tưởng chừng như không cất lên được … Có tiếng nói léo xéo ở gian trên. Tiếng mụ chủ… Mụ nói cái gì vậy ? Mụ nói cái gì mà lào xào thế ? Trống ngực ông lão đập thình thịch.
b/ Không hiểu sao nói đến đây, bác lái xe lại liếc cô gái. Cô bất giác đỏ mặt lên.
- Một anh thanh niên hai mươi bảy tuổi ! Đây là đỉnh Yên Sơn, cao hai nghìn sáu trăm mét. Anh ta làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu.
c/ Tôi bỗng thẫn thờ, không nói nổi. Rõ ràng tôi không tiếc những viên đá. Mưa xong thì tạnh thôi. Mà tôi nhớ một cái gì đấy, hình như mẹ tôi, cái cửa sổ, hoặc những ngôi sao to trên bầu trời thành phố […]. Những ngọn điện trên quảng trường lung linh như những ngôi sao trong câu chuyện cổ tích nói về những xứ sở thần tiên. Hoa trong công viên. Những quả bóng sút vô tội vạ của bọn trẻ con trong một góc phố. Tiếng rao của bà bán xôi sáng có cái mủng đội trên đầu...
Chao ôi, có thể là tất cả những cái đó. Những cái đó ở thiệt xa… Rồi bỗng chốc, sau một cơn mưa đá, chúng xoáy mạnh như trong tâm trí tôi…
II. Câu ghép:

a/ Tác phẩm nghệ thuật nào cũng xây dựng bằng vật liệu mượn ở thực tại. Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ. Anh gửi vào tác phẩm một lá thư, một lời nhắn nhủ, anh muốn đem một phần của mình góp vào đời sống chung quanh.
Quan hệ bổ sung.

b/ Tôi không rửa Nho bằng nước đun sôi trên bếp than. Bông băng trắng. Vết thương không sâu lắm, vào phần mềm. Nhưng vì bom nổ gần, Nho bị choáng. Tôi tiêm cho Nho. Nho lim dim mắt, dễ chịu…
Quan hệ nguyên nhân.
c/ Ông lão vừa nói vừa chăm chăm nhìn vào bộ mặt lì xì của người bà con họ bên ngoại dãn ra vì kinh ngạc ấy mà ông hả hê cả lòng. Ông thấy cái lăng ấy một phần như có ông.
Quan hệ bổ sung.
d/ Những nét hớn hở trên mặt người lái xe chợt duỗi ra rồi bẵng đi một lúc, bác không nói gì nữa. Còn nhà hoạ sĩ và cô gái cũng nín bặt, vì cảnh trước mặt bỗng hiện lên đẹp một cách kì lạ. Nắng bây giờ bắt đầu len tới, đốt cháy rừng cây.
Quan hệ nguyên nhân.
e/ - Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này ! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái.
Quan hệ mục đích
BT3/148. Xác định quan hệ về nghĩa giữa các vế trong những câu ghép:

a/ Anh mong được nghe một tiếng “ba” của con bé, nhưng con bé chẳng bao giờ chịu gọi.
Quan hệ tương phản.
b/ Ông xách cái làn trứng, cô ôm bó hoa to.
Quan hệ bổ sung
c/ Giá mà anh ấy còn, anh ấy sẽ làm thêm được bao nhiêu là việc nữa.
Quan hệ điều kiện- giả thiết.
BT4/149. Từ những cặp câu đơn, tạo ra những câu ghép theo các kiểu khác nhau:

III. Biến đổi câu:

BT1/149. Tìm câu rút gọn trong đoạn trích sau:

Dường như vật duy nhất vẫn bình tĩnh, phớt lờ mọi biến động chung là chiếc kim đồng hồ. Nó chạy sinh động và nhẹ nhàng, đè lên những con số vĩnh cửu. Còn đằng kia, lửa đang chui bên trong cái dây mìn, chui vào ruột quả bom…
Quen rồi. Một ngày chúng tôi phá bom đến năm lần. Ngày nào ít: ba lần.
(Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi)
H?t p1