Bài 3. Xưng hô trong hội thoại

TRƯỜNG: THCS BÌNH THẠNH
Giáo viên: Trần Thị Ngọc Hân








CHÀO MỪNG CÁC EM HỌC SINH LỚP 9A1
NĂM HỌC 2012 - 2013


XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
Tiết 18
1. Kể tên các phương châm hội thoại?
Các phương châm
hội thoại
Phương
châm
về lượng
Phương
châm
về chất
Phương
châm
lịch sự
Phương
châm
quan hệ
Phương
châm
cách thức
Kiểm tra bài cũ:

2. Nối nội dung ở cột A với nội dung ở cột B để có được nhận định đúng về các phương châm hội thoại?
Kiểm tra bài cũ:

3. Trong lời nói của người bà có phương châm hội thoại nào không được tuân thủ? Tại sao?
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninh:
“Bố ở chiến khu, bố còn việc bố,
Mày có viết thư chớ kể này, kể nọ,
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên”
(“Bếp lửa” – Bằng Việt)
PHƯƠNG CHÂM VỀ CHẤT: Không cho cháu nói sự thật để bố cháu ở chiến khu yên tâm công tác.
Kiểm tra bài cũ:

4. Nêu nguyên nhân của việc không tuân thủ các phương châm hội thoại?

Nguyên nhân:

+ Người nói vô ý, vụng về, thiếu văn hoá trong giao tiếp.

+ Người nói phải ưu tiên cho một phương châm hội thoại hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn.

+ Người nói muốn gây sự chú ý, để người nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó.
XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
Tiết 18 :
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
*Xưng hô là một bộ phận trong lời nói:
- Xưng : tự gọi mình là gì đó .
- Hô : là gọi người nói chuyện với mình là gì đó.
=>Biểu thị tính chất mối quan hệ trong giao tiếp
Hãy nêu một số từ ngữ dùng để xưng hô trong tiếng Việt ?
Em hãy giải thích nghĩa của từ xưng hô?
tôi, ta , tớ...
chúng tôi, chúng ta, chúng tớ...
mày, mi....
chúng mày, bọn mi...
nó, hắn...
chúng nó, họ...
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
* Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt thường là những Đại từ nhân xưng:
* Từ xưng hô theo
quan hệ xã hội
+Thân thuộc:
(gia đình)
+Chức vị :
+Nghề nghiệp :
+...
* Từ ngữ xưng hô theo
quan hệ tình cảm :
bố ,mẹ,chú, bác, cô, dì, cậu, mợ ,anh, chị, ông,
bà,con, em…
giám đốc, thủ trưởng ,chủ tịch, bí thư, tổ trưởng,
sếp, lớp trưởng ...
ca sĩ, nhà văn, nhà báo ,hoạ sĩ...
mày – tao ; ông, bà – tôi...
+Suồng sã :
mình, tớ - cậu, bạn ;anh, chị - em...
+Thân mật :
+Trang trọng :
quý vị, quý ông , quý bà ...
+...
Xác định ngôi của từ: “em” trong các trường hợp sau:
a/ Anh em có nhà không?
=> Từ “em” gọi người nghe (ngôi thứ 2).
b/ Anh em đi chơi với bạn rồi.
=> Từ “em” là người nói xưng (ngôi thứ nhất).
c/ Em đã đi học chưa con?
=> Từ “em” gọi người được nói đến (ngôi thứ ba).
 Danh từ khi dùng làm từ ngữ xưng hô có thể dùng ở cả ba ngôi.
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
- Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có các từ chỉ quan hệ gia đình, một số từ chỉ nghề ghiệp.
Em hãy cho biết từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có thể chỉ những mối quan hệ nào?
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
I
we
You
You
He, she, it
They
Từ xưng hô trong tiếng Anh
- Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có các từ chỉ quan hệ gia đình, một số từ chỉ nghề ghiệp.
- Hệ thống từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt rất phong phú,tinh tế,
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
- Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có các từ chỉ quan hệ gia đình, một số từ chỉ nghề ghiệp.
- Hệ thống từ ngữ xưng hô trong tiếng việt rất phong phú, tinh tế,
* Nhận xét từ xưng hô được nhà thơ Hồ Xuân Hương dùng trong câu thơ sau :

Ví đây đổi phận làm trai được
Thì sự anh hùng há bấy nhiêu
(Trích “Đề đèn Sầm Nghi Đống”)

- Xưng “đây” với Sầm Nghi Đống => quan hệ ngang hàng ,thể hiện thái độ coi thường, khinh thị
giàu sắc thái biểu cảm.
Qua đó, em có nhận xét gì về hệ thống từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt?
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
- Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có các từ chỉ quan hệ gia đình, một số từ chỉ nghề ghiệp.
- Hệ thống từ ngữ xung hô trong tiếng việt rất phong phú, tinh tế và giàu sắc thái biểu cảm.
a) Dế Choắt nhìn tôi mà rằng :
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang...
Chưa nghe hết câu, tôi đã hếch răng lên, xì một hơi rõ dài. Rồi, với bộ điệu khinh khỉnh, tôi mắng :
- Hức ! Thông ngách sang nhà ta ? Dễ nghe nhỉ ! Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết !
Tôi về, không một chút bận tâm.
Đọc các đoạn trích sau (trích từ tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu kí của Tô Hoài) và trả lời câu hỏi trong sgk trang 39.
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
- Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có các từ chỉ quan hệ gia đình, một số từ chỉ nghề ghiệp.
- Hệ thống từ ngữ xung hô trong tiếng việt rất phong phú, tinh tế và giàu sắc thái biểu cảm.
Đọc các đoạn trích sau (trích từ tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu kí của Tô Hoài) và trả lời câu hỏi trong sgk trang 39.
b) Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp. Thấy thế, tôi hốt hoảng quỳ xuống, nâng đầu Choắt lên mà than rằng:
- Nào tôi đâu biết cơ sự lại ra nông nỗi này ! Tôi hối lắm! Tôi hối hận lắm. Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ?
Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh : ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
Xác định từ ngữ xưng hô trong hai đoạn trích. Phân tích sự thay đổi cách xưng hô và giải thích ?
Em - anh
Ta – chú mày
Kiêu căng, hách dịch
Yếu thế, nhún
nhường
bất bình đẳng
Tôi - anh
Tôi - anh
bạn
bạn
bình đẳng
Tình huống giao tiếp thay đổi, vị thế của hai nhân vật có sự thay đổi =>Thay đổi cách xưng hô
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
- Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có các từ chỉ quan hệ gia đình, một số từ chỉ nghề ghiệp.
- Hệ thống từ ngữ xung hô trong tiếng việt rất phong phú, tinh tế và giàu sắc thái biểu cảm.
- Khi sử dụng cần căn cứ vào đối tượng , đặc điểm của tình huống giao tiếp cụ thể để xưng hô cho phù hợp
Như vậy, khi sử dụng từ xưng hô cần chú ý đến điều gì để dùng đúng từ xưng hô?
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
- Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có các từ chỉ quan hệ gia đình, một số từ chỉ nghề ghiệp.
- Hệ thống từ ngữ xung hô trong tiếng việt rất phong phú, tinh tế và giàu sắc thái biểu cảm.
- Khi sử dụng cần căn cứ vào đối tượng , đặc điểm của tình huống giao tiếp cụ thể để xưng hô cho phù hợp
II. Luyện tập:
Bài tập 1/sgk-39 : Nhận xét từ xưng hô trong lời mời dự đám cưới :
“ Ngày mai chúng ta làm lễ thành hôn, mời thầy đến dự.”
=>Sự nhầm lẫn khôi hài:
Chúng ta :
Gồm người nói + người nghe
=>Sửa : Chúng tôi, chúng em:
Chỉ có người nói, không có người nghe
Bài tập 1/ sgk - 39
Bài tập 2/ sgk - 40
Bài tập 2/ sgk – 40. trong các văn bãn khoa học, nhiều khi tác giả của văn bản chỉ là một người nhưng vẫn xưng chúng tôi chứ không xưng tôi. Giải thích vì sao?
Tăng tính khách quan  Sự khiêm tốn của tác giả.
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
- Khi sử dụng cần căn cứ vào đối tượng , đặc điểm của tình huống giao tiếp cụ thể để xưng hô cho phù hợp
II. Luyện tập:
Bài tập 1/ sgk - 39
Bài tập 2/ sgk - 40
Tăng tính khách quan  Sự khiêm tốn của tác giả.
Bài tập 3/ sgk - 40
Đoạn trích:
Đứa bé nghe tiếng rao, bỗng dưng cất tiếng nói: “Mẹ ra mời sứ giả vào đây.”.Sứ giả vào, đứa bé bảo: “Ông về tâu với vua sắm cho ta một con ngựa sắt, một cái roi sắt và một tấm áo giáp sắt, ta sẽ phá tan lũ giặc này.”.
(Thánh Gióng)
* Với mẹ: Gọi người sinh ra mình là “mẹ”: Cách gọi thông thường.
* Với Sứ giả: “Ông – ta” : biểu hiện về một cậu bé có dấu hiệu kì lạ, khác thường.
BT 3 /sgk/40 : Phân tích cách dùng từ xưng hô và biểu hiện của nó.
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
- Khi sử dụng cần căn cứ vào đối tượng , đặc điểm của tình huống giao tiếp cụ thể để xưng hô cho phù hợp
II. Luyện tập:
Bài tập 1/ sgk - 39
Bài tập 2/ sgk - 40
Bài tập 3/ sgk - 40
* Với mẹ: Gọi người sinh ra mình là “mẹ”: Cách gọi thông thường.
* Với Sứ giả: “Ông – ta” : biểu hiện về một cậu bé có dấu hiệu kì lạ, khác thường.
Bài tập 4/ sgk - 40
BT 4/ sgk - 40 :Phân tích cách dùng từ xưng hô và thái độ của người nói
* Vị tướng : xưng “con” – hô (gọi) “thầy”
 Kính trọng, biết ơn thầy.
* Thầy: Gọi vị tướng là “ngài”
 Tôn trọng cương vị hiện tại của vị tướng
- Cả hai người đều thể hiện cách đối nhân xử thế thấu tình đạt lí Phương châm xưng khiêm hô tôn
BT5/sgk- 40 :Phân tích cách dùng từ xưng hô của Bác Hồ :
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
II. Luyện tập:
Bài tập 1/ sgk - 39
Bài tập 2/ sgk - 40
Bài tập 3/ sgk - 40
Bài tập 4/ sgk - 40
BT 4/ sgk - 40 :Phân tích cách dùng từ xưng hô và thái độ của người nói
* Vị tướng : xưng “con” – hô (gọi) “thầy”
 Kính trọng, biết ơn thầy.
* Thầy: Gọi vị tướng là “ngài”
 Tôn trọng cương vị hiện tại của vị tướng
- Cả hai người đều thể hiện cách đối nhân xử thế thấu tình đạt lí Phương châm xưng khiêm hô tôn
BT5/sgk- 40 :Phân tích cách dùng từ xưng hô của Bác Hồ :
Bài tập 5/ sgk - 40
BT 5/sgk/40 :Phân tích cách dùng từ xưng hô của Bác Hồ :
Đọc bản “Tuyên ngôn Độc lập” đến nửa chừng, Bác dừng lại và bỗng hỏi:
-Tôi nói , đồng bào nghe rõ không?
Một triệu con người cùng đáp ,tiếng vang như sấm:
-Co...o... ó...!
Từ giây phút đó ,Bác cùng với cả biển người đã hoà làm một
(Những năm tháng không thể nào quên)
* “Tôi” – “đồng bào” :Tạo cho người nghe cảm giác gần gũi thân thiết ,không có khoảng cách , đánh dấu bước ngoặt trong quan hệ giữa lãnh tụ và nhân dân =>thể hiện quan hệ dân chủ trong chế độ mới.
Tiết 18: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô :
II. Luyện tập:
+Học bài , làm các bài tập còn lại.
+Viết đoạn văn hội thoại (5->7 câu) nội dung tự chọn ..Phân tích cách sử dụng từ xưng hô trong đó .
+Chuẩn bị bài :Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp
Hướng dẫn về nhà
Xin chân thành cảm ơn