Bài 3. Xây dựng đoạn văn trong văn bản

nhiệt liệt chào mừng các thầy cô
đến dự giờ văn của lớp !
Tiết 10

Xây dựng đoạn trong văn bản
I- Thế nào là đoạn văn?
1. Cho văn bản sau:
Ngô tất tố và tác phẩm "tắt đèn"
Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tuỵ trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố được Nhà nước truy tặng GiảI thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính của ông: các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng (1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),..
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và người nông dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơI trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưng tất cả đều không có tính người. Đặc biệt, qua nhân vật chị Dởu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một người phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố được thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.
Kết luận:
- Đoạn văn là đơn vị trực tiếp tạo nên văn bản.
- Về hình thức: Được bắt đầu từ chữ viết hoa lùi đầu dòng, kết thúc bằng dấu chấm xuống dòng
- Về nội dung: Biểu đạt một ý tương đối hoàn chỉnh.
II- Từ ngữ và câu trong đoạn văn:
Bài học:
Từ ngữ chủ đề là những từ ngữ có tác dụng duy trì đối tượng trong đoạn văn.
Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tuỵ trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính của ông: các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng (1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),..
Ngô Tất Tố
Ngô Tất Tố
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và người nông dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơi trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưng tất cả đều không có tính người. Đặc biệt, qua nhân vật chị Dởu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một người phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố được thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.
Bài học:
Câu chủ đề là câu mang nội dung khái quát, lời lẽ ngắn gọn, thường đủ hai thành phần chính và đứng ở đầu hoặc cuối đoạn văn.
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố
2. Cách trình bày nội dung đoạn văn:
Tìm hiểu các đoạn văn:
Đoạn 1: Đoạn song hành:


(Các câu bình đẳng nhau về mặt ý nghĩa, cùng tập trung thể hiện một chủ đề).
- Đoạn 2: Đoạn diễn dịch.




Đoạn 3: Đoạn qui nạp.



câu 1
Câu 2
Câu 3
Câu 1
câu 2
Câu 3
Câu 4
(Câu chủ đề)
Các câu mang ý cụ thể, chi tiết.
Câu 1
Câu 2
Câu 3
Câu cuối
(Câu chủ đề)
Các câu mang ý cụ thể, chi tiết.
Bài học

Đoạn văn thường do nhiều câu văn tạo thành. Các câu trong đoạn có nhiệm vụ triển khai và làm sáng tỏ chủ đề của đoạn bằng các phép: diễn dịch, qui nạp, song hành..
Luyện tập
Bài tập:
Cho ®o¹n v¨n b¶n sau:
Lóc ®i qua lµng Hoµ An bÉy chim quyªn víi th»ng Minh, t«i cã ghÐ l¹i tr­êng mét lÇn. T«i ®­a m¾t thÌm thuång nh×n theo c¸nh chim. T«i ®i chung quanh c¸c líp ®Ó nh×n qua cöa kÝnh mÊy b¶n ®å treo t­êng. Nh­ng tiÕng phÊn cña thÇy t«i g¹ch m¹nh trªn b¶ng ®en ®· ®­a t«i vÒ c¶nh thËt.
Em h·y nhËn xÐt phÇn v¨n b¶n trªn cã ®­îc coi lµ mét ®o¹n v¨n kh«ng? T¹i sao?
Bài tập 1 sgk:
Văn bản có hai ý:
--ý 1: Thầy đồ lười.
- ý 2:. Thầy đồ cùn.
Mỗi ý được diễn đạt thành một đoạn văn.
Bài tập 2 sgk:
Trần Đăng Khoa rất biết yêu thương. Em thương bác đẩy xe bò "mồ hôi ướt lưng, căng sợi dây thừng" chở vôi cát về xây trường học, và mời bác về nhà mình.. Em thương thầy giáo một hôm trời mưa đường trơn bị ngã, cho nên dân làng bèn đắp lại đường.
-> Đoạn diễn dịch.
b. Mưa đã ngớt. Trời rạng dần. Mấy con chim chào mào từ hốc cây nào đó bay ra hót râm ran. Mưa tạnh, phía đông một mảng trời trong vắt. Mặt trời ló ra, chói lọi trên những vòm lá bưởi lấp lánh.
-> Đoạn song hành.
Bài tập mở rộng
Bài tập 1
Cho đoạn văn sau:
Trong hoàn cảnh "trăm dâu đổ đầu tằm", ta càng thấy chị Dậu thật là một người phụ nữ đảm đang, tháo vát. Một mình chị phải giải quyết mọi khó khăn đột xuất của gia đình, phải đương đầu với những thế lực tàn bạo: quan lại, cường hào, địa chủ và tay sai của chúng. Chị có khóc lóc, có kêu trời nhưng chị không nhắm mắt khoanh tay mà tích cực tìm cách cứu được chồng ra khỏi cơn hoạn nạn. Hình ảnh chị Dậu hiện lên vững chãi như một chỗ dựa chắc chắn của cả gia đình.
(Theo Nguyễn Đăng Mạnh)
Có bạn cho rằng đoạn văn trên được kết cấu theo kiểu diễn dịch. Lại có bạn cho rằng, đoạn văn được kết cấu theo kiểu qui nạp? ý kiến của em thế nào?
Bài tập 2:
Cho câu chủ đề sau:
"Em quên sao được những kỉ niệm của ngày đầu tiên đi học lớp Một"
Viết tiếp câu chủ đề trên để có một đoạn văn diễn dịch khoảng 6- 8 câu.
Sau đó, hãy chuyển đoạn văn đó thành đoạn văn qui nạp và nêu cách chuyển đổi.
Bài tập về nhà
Học bài.
Làm bài tập 2c, 3, 4.
Chuẩn bị viết bài tập làm văn số 1.