Bài 3. Tế bào

Đại cương
về tế bào và mô
Đối tượng: Điều dưỡng cao đẳng
GV: Trương Thị Thu Thủy
Bộ môn Y học cơ sở
Cơ thể người là một thể thống nhất, toàn vẹn, có thể chia thành nhiều mức độ tổ chức khác nhau:
Phân tử
Tế bào
Mô
Hệ cơ quan
Cơ thể
Cơ quan
Tại sao người ta cho rằng tế bào là đơn vị cấu tạo và chức năng cơ bản của cơ thể sống?
Bởi vì, tế bào là đơn vị
cấu tạo nên cơ thể sống.
Hơn nữa, tế bào là nơi diễn ra
mọi hoạt động sống của cơ thể, như:
Trao đổi chất
Tổng hợp
Vận chuyển các chất
Dựa vào chức năng, có thể chia tế bào trong cơ thể làm 8 nhóm:
Tế bào gốc
Tế bào biểu mô
Tế bào chống đỡ
Tế bào cơ
Tế bào máu
Tế bào thần kinh
Tế bào miễn dịch
Tế bào chế tiết hormone
Tại sao các tế bào trong cơ thể thuộc những loại khác nhau thường có hình dạng khác nhau như hình cầu, hình sao, hình bầu dục…?
Trong quá trình phát triển của phôi, các phôi bào có sự phân hóa để hình thành nên những cơ quan khác nhau và thực hiện những chức năng khác nhau,
nên các tế bào đó cũng có những cấu trúc hình dạng khác nhau.
Tuy nhiên, trong cơ thể đa bào, hiếm khi ta gặp 1 tế bào đơn độc thực hiện 1 chức năng nào đó. Thường là 1 tập hợp tế bào với chất gian bào cùng nhau thực hiện.
Đó chính là Mô
Định nghĩa Mô
Mô là tập hợp các tế bào có tính đồng nhất về cấu tạo, cùng thực hiện 1 hay nhiều chức năng nhất định.
Trong cơ thể người có 4 loại mô:
Biểu mô
Gồm các tế bào xếp sít nhau
Bảo vệ, che chở, hấp thu, tiếp nhận kích thích từ môi trường
Mô liên kết
Gồm các tế bào liên kết nằm rãi rác trong chất nền, có thể có các sợi đàn hồi …
Tạo ra bộ khung của cơ thể, nâng đỡ, liên kết các cơ quan, đệm.
Mô sợi
Mô sụn
Mô xương
Mô mỡ
Mô cơ
Cơ vân
Cơ tim
Cơ trơn
Có chức năng co dãn tạo nên các hoạt động cơ học của cơ thể
Mô thần kinh
Gồm các tế bào thần kinh gọi là nơron và các tế bào thần kinh đệm
Tiếp nhận kích thích, dẫn truyền và xử lý thông tin.
Tất cả các loại mô có trong cơ thể đều có nguồn gốc từ sự biệt hóa của ba lá phôi:
Lá phôi ngoài (ngoại bì)
Lá phôi giữa (trung bì)
Lá phôi trong (hạ bì)
Để nghiên cứu tế bào và mô sống, ta có những phương pháp sau:
1. Nghiên cứu in vivo (trong cơ thể)
2. Nghiên cứu in vitro (Nuôi cấy)
3. Phương pháp nhuộm sống
Ngoài ra, ta còn có phương pháp nghiên cứu tế bào và mô chết:
Đối tượng nghiên cứu trong trường hợp này là các tiêu bản mô học.
Các tiêu bản này sau khi cố định sẽ được quan sát dưới kính hiển vi.
Tiêu bản mô học có thể là:
Tiêu bản dàn (đối với máu, tủy xương, dịch não tủy...)
Tiêu bản áp (đối với những cơ quan mềm)
Tiêu bản màng (đối với các màng mỏng như màng phổi, phúc mạc, màng não mềm)
Tiêu bản cắt lát. (Được sử dụng rộng rãi)
4 bước xử lý tiêu bản
Các loại máy sử dụng để xử lý tiêu bản
Bước 1
Mẫu mô tươi được cố định bằng những chất cố định (cồn, formalin, dung dịch muối một số kim loại nặng, acid osmic...) nhằm giết các tế bào, do đó giữ được cấu trúc và thành phần hoá học của tế bào gần với thực tế, tế bào trở nên cứng hơn, dễ xử lý và nhuộm màu hơn.
Cố định mẫu vật
Bước 2
Khử nước - Ðúc khối
Mẫu mô được khử nước và ngâm tẩm trong nến (hoặc celloidin).
Khi đó, nó trở nên cứng hơn tạo thuận lợi cho việc cắt lát mỏng về sau.
Trong trường hợp cần nghiên cứu nhanh, ta có thể dùng phương pháp làm lạnh nhanh mẫu mô và cắt lát nhờ máy cắt lạnh.
Bước 3
Khối nến có mẫu mô vùi bên trong được đặt lên máy cắt vi thể (microtom) và cắt lát mỏng bằng lưỡi dao thép đặc biệt.
Lát cắt có độ dày khoảng từ 3-10 micron.
Các lát cắt mỏng được đặt và dàn đều trên lam kính.
Cắt lát mỏng
Bước 4
Làm tăng độ tương phản của các cấu trúc, dễ quan sát dưới kính hiển vi.
Phẩm nhuộm base và acid được sử dụng rộng rãi nhất là hematoxylin và eosin.
Các cấu trúc hoặc tế bào bắt màu acid được gọi là
ưa acid và có màu đỏ hoặc hồng.
Các cấu trúc hoặc tế bào nhuộm màu base được gọi là ưa base và có màu xanh.
Nhuộm tiêu bản
Sau khi nhuộm, tiêu bản được khử nước bằng cồn có độ tăng dần và làm trong bằng xylen hoặc toluen. Ðể giữ màu được tự nhiên và tiêu bản bảo quản lâu, người ta trải một lớp keo trong suốt đặc biệt và đậy lá kính (lamelle) lên trên để bảo vệ.
CÂU HỎI
LƯỢNG GIÁ
1. Tế bào là đơn vị ………………………………. cơ bản của cơ thể sống. Dựa vào chức năng có thể xếp tế bào trong cơ thể thành …….. nhóm.
2. Mô là tập hợp những tế bào có tính .…………... ……………………., cùng thực hiện …………………………………………...nhất định.
3. Cơ thể người có bốn mô cơ bản:
A……………………………
B……………………………
C……………………………
D……………………………
Cấu tạo và chức năng
8
Đồng nhất về cấu tạo
Một hay nhiều chức năng nhất định
Biểu mô
Mô liên kết
Mô cơ
Mô thần kinh
4. Cố định mẫu vật có tác dụng:
A. Làm trong suốt vật quan sát
B. Làm ngưng sự phân hủy mô và tế bào
C. Giữ nguyên thành phần hoá học của tế bào
D. Tăng cường khả năng nhuộm màu của mô
Khoanh tròn vào câu trả lời đúng
5. Phương pháp nghiên cứu in vivo:
A. Ðược sử dụng phổ biến nhất để sản xuất vaccin công nghiệp
B. Ðược sử dụng phổ biến nhất để sản xuất kháng thể đơn dòng
C. Là phương pháp nhuộm sống có thể tiến hành trong và ngoài cơ thể
D. Ðược sử dụng để quan sát các quá trình rụng trứng, thụ tinh ...
E. Ðược sử dụng phổ biến nhất để quan sát dưới kính hiển vi điện tử
6. Phương pháp nghiên cứu mô và tế bào chết:
A. Tiêu bản dàn được áp dụng cho những cơ quan mềm
B. Tiêu bản áp được áp dụng cho màng phổi, phúc mạc và màng não mềm
C. Tủy xương và dịch não tủy không thể làm tiêu bản được
D. Mẫu mô cắt lát có độ dày rất mỏng chỉ vài mm
E. Phẩm nhuộm được sử dụng rộng rãi nhất là Hematoxylin và Eosin