Bài 3. Các phương châm hội thoại (tiếp theo)

Ngữ văn 9
GV: L� Th? Thanh
Tru?ng THCS H� Huy T?p
Các nhân vật trong truyện cười sau đã không tuân thủ phương châm hội thoại nào?
MẮT TINH, TAI TINH

Có hai anh bạn gặp nhau, một anh nói: 
- Mắt tớ không ai bằng! Kìa! Một con kiến đang bò ở cành cây trên đỉnh núi phía trước mặt, tớ trông rõ mồn một đến cả từ sợi râu cho đến bước chân của nó.
Anh kia nói:
- Thế cũng chưa tinh bằng tớ, tớ còn nghe thấy sợi râu nó ngoáy trong không khí kêu vù vù và chân nó bước kêu sột soạt.
(Truyện cười dân gian Việt Nam)
Kiểm tra bài cũ
Giờ học Địa Lý, thầy giáo cầm quả địa cầu hỏi bài cũ:    
Tại sao Trái Đất lại nghiêng theo hình elip ?
    Cả lớp im phăng phắc. Thầy gọi:
    - Huỳnh! Tại sao Trái Đất lại bị nghiêng như vậy!?
    Huỳnh run rẩy đứng lên, nói lắp bắp:
    - Thưa thầy... không phải em làm ạ … hoặc là do thầy mua bản kém chất lượng nên nó nghiêng đấy ạ!
IV- LUYỆN TẬP
Bài tập 1: Xác định những phương châm hội thoại bị vi phạm trong những trường hợp sau.
a-Cô giáo nhìn em giận dữ bằng đôi mắt đen.
b-Tôi nhìn thấy một con lợn to bằng con voi.
c- Bạn ấy đá bóng bằng đôi chân.
d- Ăn nhiều rau xanh sẽ mắc bệnh tim mạch.
-Trưường hợp a, c vi phạm phương châm về lượng
Trưường hợp b,d vi phạm phương châm về chất
Bài tập2 : Phương châm hội thoại nào bị vi phạm trong mẩu chuyện sau
Khoảng 10 giờ tối, bác sĩ nhận được điện thoại của một khách quen ở vùng quê.
Ông khách nói, giọng hốt hoảng:
- Thưa bác sĩ, thằng bé nhà tôi nuốt cây bút mực của tôi rồi.Bây giờ biết làm thế nào ? Xin bác sĩ đến ngay cho.
-Tôi lên đường ngay.Nhưng trời đang mưa to, đường vào ngõ ông lại lầy lội, phải một tiếng rưỡi nữa tôi mới đến nơi được.
-Thế trong khi chờ bác sĩ, tôi biết làm thế nào?
-Ông chịu khó dùng tạm bút chì vậy.
Câu trả lời của bác sĩ không đúng yêu cầu cần trả lời của câu hỏi, vi phạm phương châm quan hệ.
Bài tập 4: Thảo luận
Tỡnh hu?ng: Nam Chự v� Lõm dang xem tu?ng thu?t tr?n d?u búng dỏ gi?a hai d?i Manschester City v� Basradona. Lõm r?t hõm m? d?i búng Manscheter nhung trong tr?n d?u dú d?i dang b? thua 6 b�n . Dang xem, b?ng Nam Chự h?i:
-D?i Manschester City thua m?y qu? r?i?
Lõm tr? l?i :
Cỏc c?u th? d?i Manschester City hụm nay m?c qu?n ỏo d?p nh? ?
Cõu h?i
Cú s? vi ph?m phuong chõm h?i tho?i khụng? N?u cú, em cú nh?n xột gỡ v? s? vi ph?m dú?
1. Đọc lại truyện Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) và cho biết những câu nói sau là lời của ai, nói với ai, trong hoàn cảnh nào ?
- Vô ăn cơm!
- Con kêu rồi mà người ta không nghe.
- Ba! Không cho ba đi nữa! Ba ở nhà với con!
Bài tập
V?n d?ng nh?ng ki?n th?c v? phuong chõm h?i tho?i, xung hụ trong h?i tho?i, hóy cho bi?t qua nh?ng l?i núi ?y em hi?u gỡ v? tỡnh c?m, tớnh cỏch c?a nhõn v?t v� ngh? thu?t xõy d?ng nhõn v?t c?a nh� van.
2. Ôn tập kĩ các kiến thức đã học.
Tiết 13 . Các phương châm hội thoại
Chào hỏi
Anh chàng nọ ở nhà vợ tại một vùng quê, được người nhà dặn là phải luôn chào hỏi mọi người xung quanh.
Một hôm, anh ta ra đường và thấy một người đang đốn cành trên một cây cao, liền ra dấu gọi.
Người kia dừng việc, lật đật trèo xuống, hỏi:
Có chuyện gì thế?
Có gì đâu! Bác làm việc vất vả l?m phảI không?
( Truyện cười dân gian Việt Nam)
- Câu hỏi có tuân thủ phương châm lịch sự vì nó thể hiện sự quan tâm đến người khác.


- Sử dụng không đúng lúc đúng chỗ vì người được hỏi đang ở trên cành cây cao nên phải vất vả trèo xuống để trả lời.
=> Vận dụng các phương châm hội thoại phải phù hợp với đặc điểm của tình huống giao tiếp
+ Nãi víi ai, nãi khi nµo, nãi ë ®©u, nãi nh»m môc ®Ých g×?
Tiết .13 . Các phương châm hội thoại

Lợn cưới áo mới
Có anh tính hay khoe của. Một hôm, may được cái áo mới, liền đem ra mặc, rồi đứng hóng ở cửa, đợi có ai đi qua người ta khen. Đứng mãi từ sáng đến chiều chả có ai hỏi cả, anh ta tức lắm.
Đang tức tối, chợt thấy một anh tính cũng hay khoe, tất tưởi chạy đến hỏi to :
Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không ?
Từ lúc tôi mặc cái áo mới này, tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả!
( Theo Truyện cười dân gian Việt Nam )
Quả bí khổng lồ
Hai anh chàng đi qua một khu vườn trồng bí. Một anh thấy quảbí to, kêu lên :
- Chà, quả bí kia to thật !
Anh bạn có tính hay nói khoác, cười mà bảo rằng:
-Thế thì đã lấy gì làm to. Tôi đã từngthấy những quả bí to hơn nhiều. Có một lần, tôi tận mắt trông thấy một quả bí to bằng cả cái nhà đằng kia kìa.
Anh kia nói ngay:
-Thế thì đã lấy gì làm lạ. Tôi còn nhớ, một bận tôi trông thấy một cái nồi đồng to bằng cả cái đình làng ta.
Anh nói khoác ngạc nhiên hỏi:
- Cái nồi ấy dùng để làm gì mà to vậy?
Anh kia giải thích:
- Cái nồi ấy dùng để luộc quả bí anh vừa nói ấy mà.
Anh nói khoác biết bạn chế nhạo mình bèn nói lảng sang chuyện khác.
Thành ngữ: Ông nói gà, bà nói vịt
NGƯỜI ĂN XIN
Một người ăn xin đã già. Đôi mắt ông đỏ hoe,nước mắt ông giàn giụa, đôi môi
tái nhợt,áo quần tả tơi. Ông chìa tay xin tôi:
Tôi lục hết túi nọ đến túi kia, không có lấy một xu, không có cả khăn tay,
chẳng có gì hết. Ông vẫn đợi tôi. Tôi chẳng biết làm thế nào. Bàn tay tôi
run run nắm chặt lấy bàn tay run rẩy của ông:
- Xin ông đừng giận cháu! Cháu không có gì cho ông cả.
Ông nhìn tôi chăm chăm, đôi môi nở nụ cười:
- Cháu ơi, cảm ơn cháu! Như vậy là cháu đã cho lão rồi.
Khi ấy tôi chợt hiểu ra: Cả tôi nữa, tôi cũng vừa nhận được một cái gì đó
của ông.
(Theo Tuốc-ghê-nhép)
Tiết .13 . Các phương châm hội thoại
Các tình huống không tuân thủ phương châm hội thoại: Lợn cưới áo mới, Quả bí khổng lồ, Thành ngữ ( Ông nói gà bà nói vịt)
Tình huống tuân thủ phương châm hội thoại: Người ăn xin
=> Vô ý, vụng về trong giao tiếp
An: - Cậu có biết chiếc máy bay đầu tiên đuược chế tạo vào năm nào không?
Ba:- Đâu khoảng đầu thế kỉ XX
- Câu trả lời của Ba không đáp ứng được yêu cầu của An.


Tiết .13 . Các phương châm hội thoại
=> Thiếu hiểu biết
- Phương châm về lượng không đưuợc tuân thủ.
Vì Ba không biết chiếc máy bay đầu tiên được chế tạo vào năm nào. Để tuân thủ phương châm về chất nên Ba phải trả lời chung chung như vậy.


Giả sử có 1 người bệnh mắc bệnh ung thu đã đến giai đoạn cuối ( có thể sắp chết ) thì sau khi khám bệnh, bác sĩ có nên nói thật cho nguời ấy biết hay không ? Tại sao?
Bác sĩ không nên nói thật vì có thể sẽ khiến cho bệnh nhân hoảng sợ, tuyệt vọng.
= >Phải uu tiên cho một phương châm hội thoại hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn.
Tiết .13 . Các phương châm hội thoại
- Bác sĩ không tuân thủ phương châm về chất ( nói điều mình tin là không đúng) nhung chấp nhận được vì nó có lợi cho bệnh nhân, giúp cho nguời bệnh lạc quan trong cuộc sống.


" Tiền bạc chỉ là tiền bạc "
=> Muốn gây một sự chú ý, để người nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó
Tiết .13 . Các phương châm hội thoại
Nghĩa tường minh: Tiền bạc chỉ là tiền bạc
- Nghĩa hàm ẩn: Răn dạy người không nên chạy theo tiền bạc mà quên đi nhiều thứ khác quan trọng hơn, thiêng liêng hơn trong cuộc sống.
=> Không thuân thủ phương châm hội thoại: Câu nói không cung cấp lượng thông tin nào cho người nghe
=> Câu nói vẫn tuân thủ phương châm về lượng
Tiết .13 . Các phương châm hội thoại
Người nói:
+ Vô ý, vụng về, thiếu văn hoá giao tiếp.
+ Thiếu hiểu biết
+ Phải ưu tiên cho một phưuơng châm hội thoại hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn
+ Muốn gây một sự chú ý, để ngưuời nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó
Một cậu bé 5 tuổi không thể nhận biết đuợc `` Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao `` để mà tìm quả bóng vì vậy câu nói của ông bố không tuân thủ phương châm cách thức.

Tiết .13 . Các phương châm hội thoại
Một cậu bé năm tuổi chơi quả bóng nhựa trong phòng đọc sách của bố. Quả bóng văng vào ngăn dưới của một kệ sách. Cậu bé tìm mãi không ra, bèn hỏi bố. Ông bố đáp:
Quả bóng nằm ngay cuốn “ Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao” kìa kìa.
- Cách nói của ông bố đối với cậu bé là không rõ. Còn đối với những người đã đi học thì đây có thể là câu trả lời đúng, rõ ràng.

- Thái độ của : Chân, Tay, Tai, Mắt là bất hoà với lão Miệng.
- Lời nói của : Chân, Tay , Tai, Mắt không tuân thủ phuơng châm lịch sự.
- Việc không tuân thủ đó là không thích hợp với tình huống giao tiếp
Tiết .13 . Các phương châm hội thoại
Bốn người hăm hở đến nhà lão Miệng. Đến nơi họ không chào hỏi gì cả, cậu Chân, cậu Tay nói thẳng với lão Miệng:
- Chúng tôi hôm nay đến không phải để thăm hỏi, trò chuyện với ông, mà để nói cho ông biết: Từ nay chúng tôi không làm gì để nuôi ông nữa. Lâu nay chúng tôi đã cực khổ, vất vả vì ông nhiều rồi.
Hết bao lâu
Một bà già tới phòng bán vé máy bay hỏi:
- Xin làm ơn cho biết từ Anh tới Mĩ bay hết bao lâu?
Nhân viên đang bận đáp:
- 1 phút nhé.
Xin cảm ơn!
- Bà già đáp và đi ra.
(truyện cười Tây Ban Nha)

-> Người nói thiếu văn hoá giao tiếp
Tiết .13 . Các phương châm hội thoại
Nhân viên vi phạm phương châm lịch sự
Hướng dẫn về nhà :
Học thuộc nội dung hai ( ghi nhớ ) để nắm nội dung cơ bản của tiết học.
- Làm hoàn thiện các bài tập trong SGK và bài tập bổ sung SBT vào vở
- Xem trước nội dung tiết Tiếng Việt:" Xưng hô trong hội thoại"
Tiết 13 : CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI ( Tiếp …)
CHÀO TẠM BIỆT CÁC THẦY CÔ !