Bài 29. Lựa chọn trật tự từ trong câu (luyện tập)

Câu 1: Nối cột A với cột B để tạo một khái niệm hoàn chỉnh về kiểu câu phân loại theo cấu tạo ngữ pháp:
Câu 2: Trật tự cú pháp thông thường của câu đơn có thành phần trạng ngữ là:
A- Trạng ngữ - vị ngữ - chủ ngữ.
B- Vị ngữ - trạng ngữ - chủ ngữ.
C- Chủ ngữ - trạng ngữ - vị ngữ.
D- Trạng ngữ - chủ ngữ - vị ngữ.
Câu 3: Quan hệ ý nghÄ©a của các vế trong câu ghép: "Hàng xóm phải một bữa điếc tai, nhÆ°ng có lẽ trong bụng thì họ hả.”(“Chí Phèo” – Nam Cao) là:
A- Quan hệ bổ sung.
B- Quan hệ nguyên nhân.
C- Quan hệ tương phản.
D- Quan hệ đồng thời.
Câu 4: Trong quan hệ về ý, ý đứng sau từ nối nào sau đây được người nói nhấn mạnh và quan tâm đặc biệt hơn ý đứng trước nó:
A- Và
B- NhÆ°ng
C- Vì
D- Rồi
Câu 5: Văn cảnh là:
A- Bối cảnh văn hóa mà ở đó lời (câu) được tạo lập và được lĩnh hội.
B - Là bối cảnh ngôn ngữ mà ở đó một đơn vị ngôn ngữ được tạo lập và được lĩnh hội.
C – Là hiện thá»±c được nói tới tạo nên phần nghÄ©a sá»± việc của câu.
D- Là nơi chốn, thời gian phát sinh câu nói cùng với những sự việc đối tượng xảy ra xung quanh.

Phân tích cấu tạo ngữ pháp
của câu trong ngữ liệu.Từ đó cho
biết ngữ liệu thuộc kiểu câu gì ?
“Đó là một con dao rất sắc nhÆ°ng nhỏ”.CN VN
Cụm danh từ:
"một con dao rất sắc nhưng nhỏ".
"con dao": Danh từ trung tâm.
"rất sắc nhưng nhỏ": Định ngữ.
 Câu đơn hai thành phần.
“Một anh đi thả ống lÆ°Æ¡n,/ một buổi sáng tinh sÆ°Æ¡ng,/ đã thấy  CN TrN hắn trần truồng và xám ngoét trong một chiếc váy đụp.” VN
Cụm động từ: "đã thấy hắn trần truồng và xám ngoét trong một chiếc váy đụp"
-“thấy” : động từ trung tâm.
-“hắn” : bổ ngữ khách thể.
-“trần truồng và xám ngoét” : bổ ngữ chỉ đặc điểm.
-“trong một chiếc váy đụp” : bổ ngữ chỉ nÆ¡i chốn.
 Câu đơn hai thành phần có bộ phận trạng ngữ.
Đó là một con dao rất sắc nhưng nhỏ.

Đó là một con dao nhỏ nhưng rất sắc.
“Hắn móc đủ mọi túi, để tìm một cái gì, hắn giÆ¡ ra: đó là một con dao nhỏ nhÆ°ng rất sắc. Hắn nghiến răng nói tiếp:- Vâng, bẩm cụ không được thì con phải đâm chết dăm ba thằng rồi cụ bắt con giải huyện.” (Nam Cao – “Chí Phèo”.)
 ý đứng sau từ "nhÆ°ng" được nhấn mạnh và quan tâm đặc biệt hÆ¡n ý đứng trước. Cụm từ "rất sắc" đặt sau nhất mạnh tính chất nguy hiểm của con dao, phù hợp với mạch ý trong câu sau: Chí Phèo đe doạ, uy hiếp Bá Kiến.
Chọn một trong hai cách viết:

A - Bạn em nhỏ người nhưng rất thông minh. Thầy giáo đã chọn bạn ấy vào đội tuyển học sinh giỏi.
B - Bạn rất thông minh nhưng nhỏ người. Thầy giáo đã chọn bạn ấy vào đội tuyển học sinh giỏi.
a- "Một đêm khuya, Mị nghe tiếng gõ vách … Mị vừa bước ra, lập tức có mấy người choàng đến, nhét áo vào miệng Mị rồi bịt mắt, cõng Mị đi. Sáng hôm sau, Mị mới biết mình đang ngồi trong nhà thống lý Pá Tra." (Tô Hoài - "Vợ chồng A Phủ".)
 Hai trang ngữ đều đặt ở đầu câu diễn tả trật tá»± thời gian tuyến tính: từ đêm đến sáng. Xuyên suốt trục thời gian ngắn ngủi đó, các sá»± kiện diễn ra bất ngờ làm thay đổi hẳn cuộc đời Mị.
b-"NhÆ°ng mà biết đứa nào đẻ ra Chí Phèo? Có trời mà biết! Hắn không biết, cả làng VÅ© Đại cÅ©ng không ai biết… Một anh đi thả ống lÆ°Æ¡n, một buổi sáng tinh sÆ°Æ¡ng, đã thấy hắn trần truồng và xám ngoét trong một chiếc váy đụp." (Nam Cao - "Chí Phèo".)
 Nếu trạng ngữ đặt ở đầu câu sẽ không liền mạch với câu trên. Nội dung ở trên đang tập trung vào chủ thể: ai biết người đẻ ra Chí Phèo, chứ không phải thời gian Chí Phèo ra đời.
c- "Nhưng rồi hỏi ra mới rõ cô ấy không phải con gái nhà Pá Tra: cô ấy là vợ A Sử, con trai thống lý Pá Tra. Cô Mị về làm dâu nhà Pá Tra đã mấy năm. " (Tô Hoài - "Vợ chồng A Phủ".)
 Cụm từ "đã mấy năm" là thông tin mới, dù là trạng ngữ nhÆ°ng lại chứa trọng tâm thông báo nên được đặt ở cuối câu để nhấn mạnh
"Chí Phèo đoán chắc rằng một người đàn bà hỏi một người đàn bà khác đi bán vải ở Nam Định về. Hắn lại nao nao buồn/, là vì mẩu chuyện ấy nhắc cho hắn một cái gì rất xa xôi. Hình như có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nho nhỏ. Chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải."
(Nam Cao - "Chí Phèo".)
 Vế chính đặt trước vì liên kết với ý ở câu đầu đang nói về Chí Phèo. Vế phụ đặt sau liên kết với ý ở câu sau. Cụm từ "một cái gì rất xa xôi" được cụ thể hoá bằng ước mÆ¡ thời trẻ của Chí.
"Thưa cụ, đó là việc riêng của chị cháu. Tuỳ ý chị cháu cư xử. Cháu không có quyền lạm bàn tới, tuy đối với chị cháu cũng như đối với quan huyện, cháu vẫn là người chịu ơn." (Khái Hưng - "Nửa chừng xuân".)
 Vế phụ chứa thông tin cần thiết, quan trọng đối với nhân vật "cháu" nên được đặt ở sau để nhấn mạnh.
Lựa chọn câu văn thích hợp nhất để dùng vào vị trí bỏ trống ở đầu đoạn văn sau đây:
/ … / Trong các thời kỳ khác nhau trước đây, các nhà chính trị, nhà văn lỗi lạc, … đã phát triển nó và hoàn toàn nắm vững nó. Ví dụ: Na-pô-lê-ông đọc tốc độ 2.000 từ/ phút, Ban - dắc đọc tốc độ 4.000 từ/phút, Mác-xim Go-rÆ¡-ki đọc mỗi trang sách chỉ mất vài giây, …
(Theo lịch văn hoá tổng hợp 1987-1990)
A- Các phương pháp đọc nhanh không phải là điều mới lạ nhưng trong những năm gần đây nó đã được phổ biến khá rộng.
B- Trong những năm gần đây, các phương pháp đọc nhanh không phải là điều mới lạ nhưng nó đã được phổ biến khá rộng.
C- Trong những năm gân đây, các phương pháp đọc nhanh đã được phổ biến khá rộng, nhưng nó không phải là điều mới lạ.
D- Các phương pháp đọc nhanh không phải là điều mới lạ nhưng nó đã được phổ biến khá rộng trong những năm gân đây.
VN TrN CN
Lác đác
bên sông
chợ mấy nhà ”
( Bà huyện Thanh Quan – “ Chiều hôm nhớ nhà”)
-“ Rất đẹp
hình anh
lúc nắng chiều ”
VN CN TrN
( Tô Hữu – “Ta đi tới ” )
 Biện pháp đảo ngữ : Làm thay đổi trật tá»± cú pháp thông thường của câu nhằm mục đích nhấn mạnh, thể hiện cảm xúc của người viết hoặc tạo hình ảnh, đường nét, màu sắc.
-“ Lom khom
dưới núi
tiều vài chú
VN TrN CN
Tình huống :
Hải đang làm bài tập, gặp bài khó, muốn đến nhà Nam hỏi bài, song còn phân vân.
A. Mai thầy lại kiểm tra, bài khó thật, nhưng
nhà Nam xa quá.
B. Mai thầy lại kiểm tra, nhưng nhà Nam xa
quá, bài khó thật.
C. Nhà Nam xa quá, nhưng bài khó thật,
mai thầy lại kiểm tra.
Thảo luận : Việc lựa chọn trật tự tối ưu cho các bộ phận của câu, trong khi nói và viết, cần thiết như thế nào ?
Kết luận :
Việc lá»±a chọn trật tá»± sắp xếp các bộ phận trong câu là cần thiết, phải được thá»±c hiện thường xuyên. Việc sắp xếp trật tá»± tối Æ°u cho các bộ phận câu không phải chỉ là tác dụng tu từ mà còn có tác dụng ở các phÆ°Æ¡ng diện khác: phân bố thông tin cÅ© và mới, nhấn mạnh trọng tâm thông báo, đảm bảo sá»± mạch lạc và liên kết về ý giữa các câu….
bài tập củng cố
Bài tập về nhà : Viết đoạn văn nêu cảm nghĩ về nhân vật Chí Phèo trong tác phẩm cùng tên của Nam Cao. Trong đó, vận dụng cách sắp xếp, lựa chọn trật tự tối ưu cho các bộ phận trong câu.
26