Bài 28. Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận

CHÀO MỪNG CÔ VÀ CÁC BẠN
ĐÃ ĐẾN VỚI BÀI LÀM CỦA NHÓM
1
TÌM HIỂU CÁC YẾU TỐ TỰ SỰ
VÀ MIÊU TẢ TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
Tiết 116 Bài28:
I.Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận

Ví dụ:



Bài 1:
a. Sau nữa, việc săn bắt thứ “vật liệu biết nói” đó, mà lúc bấy giờ người ta gọi là “chế độ lính tình nguyện” (danh từ mỉa mai một cách ghê tởm) đã gây những vụ tham nhũng lạm hết sức trắng trợn.
Đây! Chế đội lính tình nguyện ấy được tiến hành như thế này: Vị “Chúa tỉnh”-mỗi viên công sứ ở Đông Dương quả là một vị “Chúa tỉnh” -ra lệnh cho bọn quan lại dưới quyến, trong một thời hạn nhất định phải nộp cho đủ một số người nhất định. Bằng cách nào, điều đó không quan trọng. Các quan cứ liệu mà xoay xở. Mà cái ngón xoay xở […] thì các ông tướng ấy thạo hết chỗ nói, nhất là xoay xở làm tiền.
Thoạt tiên, chúng tóm những người khỏe mạnh, nghèo khổ, những người này chỉ chịu chết thôi không còn kêu cứu vào đâu được. Sau đó, chúng mới đòi đến con cái nhà giàu. Những ai cứng cổ thì chúng tìm ngay dịp để sinh chuyện với họ hoặc với gia đình họ, và nếu cần, thì giam cổ họ lại cho đến khi họ phải dứt khoát chọn lấy một trong hai con đường: “đi lính tình nguyện , hoặc xì tiền ra”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu).

b. Ấy thế mà trong một bản bố cáo với những người bị bắt lính, phù toàn quyền Đông Dương, sau khi hứa hẹn ban phẩm hàm cho những lính sẽ còn sống sót và truy tặng những người sẽ hi sinh “cho Tổ quốc”, đã trịnh trọng tuyên bố rằng:
“Các bạn đã tấp nập đầu quân, các bạn đã không ngần ngại rời bỏ quê hương xiết bao trìu mến để người thì hiến xương máu của mình như lính khố đỏ, kẻ thì hiến dâng cánh tay lao động của mình như lính thợ”.
Nếu quả thật người An Nam phấn khởi đi lính như thế, tại sao lại có cảnh, tốp thì bị xích tay điệu về tỉnh lị, tốp thì trước khi xuống tàu, bị nhốt trong một trường trung học ở Sài Gòn, có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng sẵn? Những cuộc biểu tình đổ máu ở Cao Miên, những vụ bạo động ở Sài Gòn, ở Biên Hòa và ở nhiều nơi khác nữa, phải chăng là những biểu hiện của lòng sốt sắng đầu quân “tấp nập” và “không ngần ngại”?
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
2.Nhận xét
- Đoạn văn (a) Phương thức biểu đạt: kể (kể lại những thủ đoạn bắt lính của chính quyền thực dân Pháp đối với người dân thuộc địa)
- Đoạn văn (b) Phương thức biểu đạt: miêu tả (tả cảnh khổ sở người bị bắt đi lính).
- Đoạn (a) không phải là văn bản tự sự hay đoạn (b) không phải là văn bản miêu tả vì mục đích chính của tác giả là vạch trần, tố cáo tội ác, sự giải dối, bịp bợm của thực dân Pháp trong cái gọi là chế độ lính tình nguyện.
Tác dụng làm cho bài văn nghị luận được rõ ràng, cụ thể, sinh động và thuyết phục hơn.

Nếu bỏ yếu tố tự sự và miêu tả, ta có đoạn văn như sau thì hiệu quả diễn đạt như thế nào?
Nếu bỏ yếu tố tự sự và miêu tả, người đọc không thể biết và hình dung ra được sự giả dối, lừa gạt, nhũng lạm, sự tàn bạo của thực dân Pháp và nỗi khổ về cái vạ mộ lính mà người dân phải chịu. Văn bản vì thế sẽ ít thuyết phục hơn.
Muốn xác định một văn bản thuộc phương thức biểu đạt nào, cần phải xem xét văn bản viết ra nhằm mục đích nào là chủ yếu.Đoạn trích có kể về một số thủ đoạn bắt lính và tả lại cảnh khổ sở của người bị bắt lính nhưng chỉ nhằm vạch trần sự giả dối, tàn bạo của thực dân Pháp về “Mộ lính tình nguyện”. Mục đích chính là là làm rõ phải trái, đúng sai nên nó là văn bản nghị luận.
Yếu tố tự sự, miêu tả có đóng góp gì cho văn bản nghị luận?
Nhờ có các yếu tố miêu tả mà biểu cảm giúp cho việc trình bày luận cứ được cụ thể, sinh động, do đó có tính thuyết phục mạnh mẽ hơn.
- Bài văn nghị luận vẫn thường cần phải có các yếu tố tự sự và miêu tả. Hai yếu tố này giúp cho việc trình bày luận cứ trong bài văn được rõ ràng, cụ thể, sinh động hơn, và do đó có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn.
3. KẾT LUẬN
Bài 2:
1. Ví dụ
2. Nhận xét
+ Yếu tố tự sự :
- Chàng Trăng : Sự ra đời, lớn lên.
- Nàng Han : Lập công, di tích.
+ Yếu tố miêu tả :
- Thỏ trắng nhảy qua ngực.
- Đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc.
- Cờ lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc.
Những vũng ao chi chít nối tiếp nhau là vết chân ngựa.
* Tác dụng: Làm cho văn bản mạch lạc, cụ thể và làm rõ luận cứ .
Các dân tộc anh em trên đất nước chúng ta đã sáng tạo ra muôn vàn truyện anh hùng đẹp . Có truyện đã trở thành trường ca lớn , như Đam Săn , Xinh Nhã v.v… Riêng Chàng Trăng của dân tộc Mơ-nông và Nàng Han của dân tộc Thái là hai truyện có nhiều nét rất giống với truyện Thánh Gióng ở miền xuôi .
Mẹ chàng Trăng đã nằm mơ thấy một con thỏ trắng nhảy qua ngực mà thụ thai và đẻ ra chàng . Sợ tù trưởng phạt và, mẹ chàng bỏ chàng trên rừng, phó mặc cho trời đất. Suốt ngày chàng không nói , không cười, chỉ thích chơi khiên đao . Sau đó, chàng cưỡi ngựa đá khổng lồ do trời đất cho, đi giết một tên bạo chúa đến chiếm đất rồi cuối cùng biến vào mặt trăng để đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc .
Còn nàng Han là một cô gái thông minh dũng cảm, lớn lên đi đánh giặc ngoại xâm . Quân nàng liên kết với người Kinh, theo cờ lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc của nàng mà đánh tan được giặc . Mường bản đang vui thắng trận thì nàng hóa thành tiên lên trời , sau khi tắm ở sông Nậm Bờ tắm. Và trên dãy núi Pu-keo vẫn còn đền thờ nàng Han ở chân rừng, gần đấy có những vũng, những ao chi chít nối tiếp nhau là vết chân voi ngựa của quân nàng Han và quân đội của người Kinh .
So sánh với những truyện nói trên, chúng ta thấy truyện Thánh Gióng thực sự là một bản anh hùng ca và là anh hùng ca của người Việt cổ .
(Theo Cao Huy Đỉnh, Người anh hùng làng Gióng)
Tìm những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản trên và cho biết tác dụng của chúng?
Vì hai câu chuyện được dẫn ra làm luận cứ nhằm chứng tỏ hai truyện cổ của dân tộc miền núi này có nhiều nét giống với truyện Thánh Gióng ở miền xuôi. Tác giả không kể lại toàn bộ câu chuyện mà chỉ chọn lọc kể và tả kĩ những chi tiết, hình ảnh có lợi cho việc làm sáng tỏ luận điểm (như chàng Trăng không nói, không cười; chàng cưỡi con ngựa đá; sau khi chiến thắng kẻ thù thì bay về trời.) chứ không dẫn dài dòng, lan man làm loãng hay phá vỡ mạch nghị luận.
Tác giả chỉ kể những chi tết :
+ Chàng Trăng : Không nói, không cười, cưỡi ngựa đá, sau khi chiến thắng kẻ thù chàng bay lên mặt trăng.
+ Nàng Han : Sau khi đánh tan giặc hóa thành tiên bay lên trời.
Vì sao tác giả văn bản trên đã không kể lại đầy đủ và cặn kẽ toàn bộ hai chuyện Chàng Trăng và Nàng Han, mà chỉ tả cụ thể một số hình ảnh và kể kĩ một số chi tiết trong những câu chuyện ấy?
Tác giả đã không kể và miêu tả dài dòng, lan man mà có dụng ý lựa chọn. Từ đó, em hãy cho biết khi đưa yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận, ta cần chú ý điều gì?
3. KẾT LUẬN
- Các yếu tố tự sự và miêu tả được dùng làm luận cứ phải phục vụ cho việc làm rõ luận điểm và không phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài văn.
Bài 3:
1. Ví dụ
Từ việc tìm hiểu trên, hãy cho biết: khi đưa các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận cần chú ý gì?
2. Nhận xét
Từ việc tìm hiểu trên, cần chú ý khi đưa ra các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận, cần chú ý:
  - Không sử dụng tràn lan các yếu tố miêu tả, tự sự. Bởi lẽ đây không phải là mục đích của văn bản nghị luận.
  - Chỉ dùng với mục đích làm sáng tỏ luận điểm, làm cho luận điểm trở nên nổi bật.
3. GHI NHỚ (SGK-116)