Bài 28. Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận

TÌM HIỂU
CÁC YẾU TỐ TỰ SỰ VÀ MIÊU TẢ
TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
Tiết 122
Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi.
a. Sau nữa, việc săn bắt thú “vật liệu biết nói” đó, mà lúc bấy giờ người ta gọi là “chế độ lính tình nguyện” (danh từ mỉa mai một cách ghê tởm) đã gây những vụ nhũng lạm hết sức trắng trợn.
Đây! Chế đội lính tình nguyện ấy được tiến hành như thế này: Vị “Chúa tỉnh”-mỗi viên công sứ ở Đông Dương quả là một vị “Chúa tỉnh” -ra lệnh cho bọn quan lại dưới quyến, trong một thời hạn nhất định phải nộp cho đủ một số người nhất định. Bằng cách nào, điều đó không quan trọng. Các quan cứ liệu mà xoay xở. Mà cái ngón xoay xở […] thì các ông tướng ấy thạo hết chỗ nói nhất là xoay xở làm tiền.
Thoạt tiên, chúng tóm những người khỏe mạnh, nghèo khổ, những người này chỉ chịu chết thôi không còn kêu cứu vào đâu được. Sau đó, chúng mới đòi đến con cái nhà giàu. Những ai cứng cổ thì chúng tìm ngay dịp để sinh chuyện với họ hoặc với gia đình họ, và nếu cần, thì giam cổ họ lại cho đến khi họ phải dứt khoát chọn lấy một trong hai con đường: “đi lính tình nguyện , hoặc xì tiền ra”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu).
Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi.
a. Sau nữa, việc săn bắt thú “vật liệu biết nói” đó, mà lúc bấy giờ người ta gọi là “chế độ lính tình nguyện” (danh từ mỉa mai một cách ghê tởm) đã gây những vụ nhũng lạm hết sức trắng trợn.
Đây! Chế đội lính tình nguyện ấy được tiến hành như thế này: Vị “Chúa tỉnh”-mỗi viên công sứ ở Đông Dương quả là một vị “Chúa tỉnh” -ra lệnh cho bọn quan lại dưới quyến, trong một thời hạn nhất định phải nộp cho đủ một số người nhất định. Bằng cách nào, điều đó không quan trọng. Các quan cứ liệu mà xoay xở. Mà cái ngón xoay xở […] thì các ông tướng ấy thạo hết chỗ nói nhất là xoay xở làm tiền.






Kể về thủ đoạn bắt lính.
b. Ấy thế mà trong một bản bố cáo với những người bị bắt lính, phủ toàn quyền Đông Dương, sau khi hứa hẹn ban phẩm hàm cho những lính sẽ còn sống sót và truy tặng những người sẽ hi sinh “cho Tổ quốc”, đã trịnh trọng tuyên bố rằng:
“Các bạn đã tấp nập đầu quân, các bạn đã không ngần ngại rời bỏ quê hương xiết bao trìu mến để người thì hiến xương máu của mình như lính khố đỏ, kẻ thì hiến dâng cánh tay lao động của mình như lính thợ”.
Nếu quả thật người An Nam phấn khởi đi lính như thế, tại sao lại có cảnh, tốp thì bị xích tay điệu về tỉnh lị, tốp thì trước khi xuống tàu, bị nhốt trong một trường trung học ở Sài Gòn, có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng sẵn? Những cuộc biểu tình đổ máu ở Cao Miên, những vụ bạo động ở Sài Gòn, ở Biên Hòa và ở nhiều nơi khác nữa, phải chăng là những biểu hiện của lòng sốt sắng đầu quân “tấp nập” và “không ngần ngại”?
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b. Ấy thế mà trong một bản bố cáo với những người bị bắt lính, phủ toàn quyền Đông Dương, sau khi hứa hẹn ban phẩm hàm cho những lính sẽ còn sống sót và truy tặng những người sẽ hi sinh “cho Tổ quốc”, đã trịnh trọng tuyên bố rằng:
“Các bạn đã tấp nập đầu quân, các bạn đã không ngần ngại rời bỏ quê hương xiết bao trìu mến để người thì hiến xương máu của mình như lính khố đỏ, kẻ thì hiến dâng cánh tay lao động của mình như lính thợ”.
Nếu quả thật người An Nam phấn khởi đi lính như thế, tại sao lại có cảnh, tốp thì bị xích tay điệu về tỉnh lị, tốp thì trước khi xuống tàu, bị nhốt trong một trường trung học ở Sài Gòn, có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng sẵn? Những cuộc biểu tình đổ máu ở Cao Miên, những vụ bạo động ở Sài Gòn, ở Biên Hòa và ở nhiều nơi khác nữa, phải chăng là những biểu hiện của lòng sốt sắng đầu quân “tấp nập” và “không ngần ngại”?
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
Cảnh khổ sở của những người bị bắt lính.
Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi.
a. Sau nữa, việc săn bắt thú “vật liệu biết nói” đó, mà lúc bấy giờ người ta gọi là “chế độ lính tình nguyện” (danh từ mỉa mai một cách ghê tởm) đã gây những vụ nhũng lạm hết sức trắng trợn.
Đây! Chế đội lính tình nguyện ấy được tiến hành như thế này: Vị “Chúa tỉnh”-mỗi viên công sứ ở Đông Dương ra lệnh bắt lính. Bằng cách nào, điều đó không quan trọng. Các quan cứ liệu mà xoay xở. Mà cái ngón xoay xở […] thì các ông tướng ấy thạo hết chỗ nói nhất là xoay xở làm tiền.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu).
b. Ấy thế mà trong một bản bố cáo với những người bị bắt lính, phủ toàn quyền Đông Dương, sau khi hứa hẹn ban phẩm hàm cho những lính còn sống sót và truy tặng những người sẽ hi sinh “cho Tổ quốc”, đã trịnh trọng tuyên bố rằng:
“Các bạn đã đầu quân, các bạn đã rời bỏ quê hương xiết bao trìu mến để người thì hiến xương máu của mình, kẻ thì hiến dâng cánh tay lao động của mình”.
Nếu quả thật người An Nam phấn khởi đi lính như thế, tại sao lại có cảnh bị trói, bị nhốt. Những cuộc biểu tình đổ máu ở Cao Miên, những vụ bạo động ở Sài Gòn, ở Biên Hòa và ở nhiều nơi khác nữa, phải chăng là những biểu hiện của lòng sốt sắng đầu quân “tấp nập” và “không ngần ngại”?
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)

Bài văn nghị luận thường vẫn cần phải có các yếu tố tự sự và miêu tả. Hai yếu tố này giúp cho việc trình bày luận cứ trong bài văn được rõ ràng, cụ thể, sinh động hơn, và do đó, có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn.
GHI NHỚ
2. Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi .
Các dân tộc anh em trên đất nước chúng ta đã sáng tạo ra muôn vàn truyện anh hùng đẹp . Có truyện đã trở thành trường ca lớn , như Đam Săn , Xinh Nhã v.v…
Riêng Chàng Trăng của dân tộc Mơ-nông và Nàng Han của dân tộc Thái là hai truyện có nhiều nét rất giống với truyện Thánh Gióng ở miền xuôi .
Mẹ chàng Trăng đã nằm mơ thấy một con thỏ trắng nhảy qua ngực mà thụ thai và đẻ ra chàng . Sợ tù trưởng phạt và, mẹ chàng bỏ chàng trên rừng, phó mặc cho trời đất. Suốt ngày chàng không nói , không cười, chỉ thích chơi khiên đao . Sau đó, chàng cưỡi ngựa đá khổng lồ do trời đất cho, đi giết một tên bạo chúa đến chiếm đất rồi cuối cùng biến vào mặt trăng để đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc .
Còn nàng Han là một cô gái thông minh dũng cảm, lớn lên đi đánh giặc ngoại xâm . Quân nàng liên kết với người Kinh, theo cờ lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc của nàng mà đánh tan được giặc . Mường bản đang vui thắng trận thì nàng hóa thành tiên lên trời , vui chơi rồi kéo ra sông Nậm Bờ tắm. Và trên dãy núi Pu-keo vẫn còn đền thờ nàng Han ở chân rừng, gần đấy có những vũng, những ao chi chít nối tiếp nhau là vết chân voi ngựa của quân nàng Han và quân đội của người Kinh .
So sánh với những truyện nói trên, chúng ta thấy truyện Thánh Gióng thực sự là một bản anh hùng ca và là anh hùng ca của người Việt cổ .
(Theo Cao Huy Đỉnh, Người anh hùng làng Gióng)
Xác định nội dung văn bản trên ?
Điềm giống nhau giữa 2 truyện cổ dân tộc miền núi (Chàng Trăng và Nàng Han) với truyện kể về anh hùng Thánh Gióng miền xuôi.
+ Yếu tố tự sự :
- Chàng Trăng : Sự ra đời, lớn lên.
- Nàng Han : Lập công, di tích.
+ Yếu tố miêu tả :
- Thỏ trắng nhảy qua ngực.
- Đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc.
- Cờ lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc.
- Những vũng ao chi chít nối tiếp nhau là vết chân ngựa.
Vì sao tác giả văn bản trên đã không kể lại đầy đủ và cặn kẽ toàn bộ hai truyện Chàng Trăng và Nàng Han, mà chỉ tả cụ thể một số hình ảnh và kể kĩ một số chi tiết trong những câu chuyện ấy ?
Tác giả chỉ kể những chi tết :
+ Chàng Trăng : nằm mơ thấy con thỏ trắng nhảy qua ngực thụ thai, lớn lên, không nói, không cười, cưỡi ngựa đá, sau khi chiến thắng kẻ thù chàng bay lên mặt trăng.
+ Nàng Han : Sau khi đánh tan giặc hóa thành tiên bay lên trời.
Chọn chi tiết, hình ảnh phù hợp với luận điểm, luận cứ, không phá vỡ tính mạch lạc của bài văn nghị luận.

Các yếu tố tự sự và miêu tả được dùng làm luận cứ phải phục vụ cho việc làm rõ luận điểm và không phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài văn.
GHI NHỚ
1. Chỉ ra yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận dưới đây và cho biết tác dụng của chúng.
Sắp trung thu . Trời xứ Bắc hẳn trong, trăng hẳn tròn và sáng. Đêm trước rằm đầu tiên từ ngày bị giam giữ. Mười mấy ngày qua, trừ cái bực mình ban đầu khi bị bắt giữ vô cớ, cái khẳng định mình vẫn là khách tự do, chỉ là một xâu những sự vật lỉnh kỉnh, lích kích đáng lạ, đáng cười, đáng ghét của bộ mặt nhà giam. Bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cửa sổ, lồng trong bóng cây. Đêm nay rất đẹp. Trong lòng rạo rực bao nỗi niềm. Cầm lòng không đậu, người tù phải thốt lên :
“Đối thử lương tiêu nại nhược hả”
(Cảnh đẹp đêm nay, khó hững hờ)
Vậy trước cảnh đẹp đêm nay, trước cái đẹp đêm lành này (đối thử lương tiêu), biết làm sao bây giờ (nại nhược hà ?) Một câu hỏi hay một câu than đều có nghĩa. Nó là dấu hiệu của một tâm trạng dạt dào nên sinh băn khoăn. Hơn nữa, bối rối, xao xuyến. Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muốn yêu, muốn thưởng thức, muốn chan hòa, muốn giãi bày, bộc lộ. Phải đi ra với đêm, phải tắm mình trong nguyệt, phải vui, phải làm thơ. Tâm trạng người tù như vậy nhưng người tù đành như phải làm lơ. Như đành để mặc cho đêm đẹp đêm lành, cho trăng mời trăng giục. Nghĩa là bao nhiêu dạt dào trước trăng trước đêm, trước cái đẹp cái lành, phải ẩn vào bên trong, vùi vào im lặng.
(Lê Trí Viễn, Một số bài giảng thơ văn Chủ tịch Hồ Chí Minh).
LUYỆN TẬP
+ Yếu tố tự sự :
- Sắp trung thu.
- Đêm trước rằm đầu tiên từ ngày bị giam giữ.
- Mười mấy ngày qua, trừ cái bực mình ban đầu khi bị bắt vô cớ chỉ là một xâu những vật lỉnh kỉnh … đáng ghét của bộ mặt nhà giam.
- Phải đi ra với đêm, phải tắm mình trong nguyệt, phải vui, phải làm thơ …
+ Yếu tố miêu tả :
- Trời xứ Bắc hẳn trong, trăng hẳn tròn và sáng. Đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cửa sổ , lồng trong bóng cây.
- Đêm nay rất đẹp, rạo rực bao nỗi niềm, cầm lòng không đậu, người tù phải thốt lên …
- Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muốn yêu, muốn thưởng thức , muốn chan hòa, muốn giãi bày, bộc lộ …

+ Tác dụng :
- Yếu tố tự sự : Hình dung rõ hoàn cảnh sáng tác và tâm trạng nhà thơ.
- Yếu tố miêu tả : Làm sống lại khung cảnh đêm trăng, cảm xúc của thi sĩ, người tù yêu nước.
LUYỆN TẬP
GHI NHỚ

* Bài văn nghị luận thường vẫn cần phải có các yếu tố tự sự và miêu tả. Hai yếu tố này giúp cho việc trình bày luận cứ trong bài văn được rõ ràng, cụ thể, sinh động hơn, và do đó, có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn.
* Các yếu tố tự sự và miêu tả được dùng làm luận cứ phải phục vụ cho việc làm rõ luận điểm và không phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài văn.
LƯU Ý
Mối quan hệ giữa các yếu tố
TỰ SỰ, MIÊU TẢ, BIỂU CẢM TRONG
VĂN NGHỊ LUẬN.
Bài tập 2 :
Nếu viết bài tập làm văn theo đề bài “Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen” thì em có cần vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài làm không ? Vì sao ?
- Gợi lại vẻ đẹp của hoa sen trong đầm.
- Kể về kỷ niệm ngắm cảnh đầm sen.
LUYỆN TẬP
- Bài tập về nhà :

+ Tại sao trong văn bản I2 người viết chỉ đưa ra những chi tiết, hình ảnh về chàng Trăng, nàng Han mà không đưa ra chi tiết về Thánh Gióng khi nghị luận về vấn đề : Những điểm giống nhau của chàng Trăng và nàng Han và Thánh Gióng.
+ Tìm những đoạn văn nghị luận có sử dụng yếu tố tự sự miêu tả trong văn bản đã học.