Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

Kiểm tra bài cũ:
Lượt lời trong hội thoại là gì? Khi tham gia hội thoại cần chú ý điều gì?
Tiết: 114
I. NHẬN XÉT CHUNG
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Có thể thay đổi trật tự từ trong câu in đậm theo những cách nào mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu?
Câu hỏi thảo luận:
gõ đầu roi xuống đất,
Cai lệ
bằng giọng
thét
khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.
Cai lệ
cai lệ
cai lệ
gõ đầu roi xuống đất,
gõ đầu roi xuống đất.
gõ đầu roi xuống đất.
thét
thét.
Thét
bằng giọng
Bằng giọng
bằng giọng
khàn khàn của người hút nhiều
khàn khàn của người hút
khàn khàn của người
hút nhiều xái cũ,
nhiều xái cũ,
xái cũ,
Bằng giọng
khàn khàn của người hút nhiều
gõ đầu roi xuống đất,
cai lệ
Gõ đầu roi xuống đất,
bằng giọng khàn khàn
của người hút nhiều xái cũ,
cai lệ
thét.
xái cũ
thét.
1. Những cách sắp xếp trật tự từ là:
+ Lặp lại từ roi ở ngay đầu câu có tác dụng liên kết chặt câu ấy với câu trước.
+ Đặt từ thét ở cuối câu có tác dụng liên kết chặt câu ấy với câu sau.
+ Mở đầu bằng cụm từ gõ đầu roi xuống đất có tác dụng nhấn mạnh sự hung hãn của cai lệ.
?Ghi nhớ 1: SGK/111
2. Việc chọn trật tự từ vì:
II. MỘT SỐ TÁC DỤNG CỦA SỰ SẮP XẾP TRẬT TỰ TỪ
Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chõ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn..
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
b. Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.

? Trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm dưới đây thể hiện điều gì?
a. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chõ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
b. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
1. Trật tự từ trong những bộ phận in đậm thể hiện:
Thể hiện thứ tự trước sau của hoạt động.
Thể hiện thứ bậc cao thấp của các nhân vật và trật tự từ ở
đây cũng phản ánh thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
Trật tự từ trong cụm từ roi song, tay thước và dây thừng
tương ứng với cụm từ đứng trước đó.
So sánh tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm dưới đây:
a. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre
Tre hi sinh để bảo vệ con người.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
b. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre
Tre hi sinh để bảo vệ con người.
c. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre
Tre hi sinh để bảo vệ con người.

? Trong những cách nêu trên, cách nào gợi âm hưởng, tiết tấu nhịp điệu hay hơn?
Cách viết của nhà văn Thép Mới có hiệu quả diễn đạt cao hơn vì nó có nhịp điệu (đảm bảo sự hài hào về ngữ âm).

giữ làng, giữ nước, giữ mái
nhà tranh, giữ đồng lúa chín.
giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa
chín, giữ làng, giữ nước.
giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ
đồng lúa chín, giữ nước.
Tiết: 114
I. NHẬN XÉT CHUNG
?Ghi nhớ 1: SGK/111
II. MỘT SỐ TÁC DỤNG CỦA SỰ SẮP XẾP TRẬT TỰ TỪ
?Ghi nhớ 2: SGK/112
III. Luyện tập:
Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu và câu in đậm dưới đây:
Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung,... Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)
Cụm từ trong câu văn của Bác Hồ: Kể tên các vị anh hùng dân tộc theo thứ tự xuất hiện của các vị ấy trong lịch sử.
b. Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca.
(Tố Hữu, Ta đi tới)
Câu Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!: Đặt cụm từ đẹp vô cùng trước hô ngữ Tổ� quốc ta ơi để nhấn mạnh cái đẹp của non sông mới được giải phóng.
Cụm từ hò ô tiếng hát: Đảo hò ô lên trước để bắt vần với sông Lô (vần lưng), tạo cảm giác kéo dài, thể hiện sự mênh mang của đất nước, đồng thời cũng đảm bảo cho câu thơ bắt vần với câu trước (vần chân: ngạt - hát). Như vậy ở đây, trật tự từ đảm bảo sự hài hoà về ngữ âm cho lời thơ.
c. - Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
(Nguyễn Công Hoan, Ngựa người, ngựa người)
Câu văn của Nguyễn Công Hoan: lặp lại các từ và các cụm từ mật thám, đội con gái ở hai đầu hai vế câu là để liên kết chặt chẽ ấy với câu đứng trước.
CỦNG CỐ
Bài tập 1:
Trời xanh thẳm, biển cũng xanh thẳm như dâng cao chắc nịch. Trời rải mây trắng nhạc, biển mơ màng dịu hơn sương. Trời âm u màng mưa, biển xám xịt nặng nề. Trời ầm ầm giông gió, biển đục ngầu, giận dữ.
(Vũ Tá Nam)
Việc sắp xếp vị trí từ ngữ trong đoạn trích trên để:
Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng.
Nhấn mạnh sự vật được nói đến.
Liên kết câu trong đoạn văn.
Cả B, C đều đúng.
Bài tập 2: Thay đổi trật tự từ bằng nhiều cách?
NÓ
BẢO
SAO
KHÔNG
ĐẾN
?Nó bảo không đến sao?
? Nó bảo đến không sao.
? Nó sao bảo không đến?
? Nó sao đến bảo không?
? Nó không đến bảo sao?
? Sao không đến bảo nó?
? Sao không bảo nó đến?
? Sao đến không bảo nó?
? Sao đến, nó bảo không?
? Không đến, sao bảo nó?
? Không bảo, sao nó đến?
? Đến nó bảo: "Không sao"
HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ:
Về nhà học bài.
Xem lại bài tập.
Chuẩn bị bài mới.