Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

Giáo viên: Lê Thị Quỳnh Phương
KIỂM TRA BÀI CŨ
1.Lượt lời trong hội thoại là gì ? Khi tham gia hội thoại, cần lưu ý điều gì ?
2.Tục ngữ phương Tây có câu: “Im lặng là vàng ”. Nhưng nhà thơ Tố Hữu lại viết:
Khóc là nhục. Rên, hèn. Van, yếu đuối
Và dại khờ là những lũ người câm
Trên đường đi như những bóng âm thầm
Nhận đau khổ mà gửi vào im lặng.
(Liên hiệp lại)
Theo em, mỗi nhận xét trên đúng trong những trường hợp nào?
.
Đáp án:
1.-Mỗi lần có một người tham gia hội thoại nói được gọi là một lượt lời.
-Để giữ lịch sự, cần tôn trọng lượt lời của người khác, tránh nói tranh lượt lời, cắt lời hoặc chêm vào lời người khác.
-Nhiều khi im lặng khi đến lượt của mình cũng là một cách biểu thị thái độ.
2.-Im lặng là vàng: khi cần giữ bí mật, tế nhị, tôn trọng người khác,…
-Im lặng là dại khờ: khi có hành vi sai trái, áp bức bất công, xúc phạm nhân phẩm người lương thiện,…
Giới thiệu bài :
Ở lớp 6, các em đã được học về câu miêu tả
và câu tồn tại. Một trong những cách tạo câu tồn tại là đảo
chủ ngữ xuống sau vị ngữ. Như vậy có nhiều cách
sắp xếp trật tự từ trong câu với các tác dụng khác nhau.
Ta cần lựa chọn cách phù hợp khi giao tiếp để phản ánh
đúng thực tế, diễn tả đúng tư tưởng và tình cảm của bản thân.

Tiết 114:LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đàu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
-Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à ?Nộp tiền sưu! Mau!
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
1.Có thể thay đổi trật tự từ trong câu in đậm theo những cách nào mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu?
2.Vì sao tác giả lựa chọn trật tự từ như trong đoạn trích?
3.Hãy thử chọn một trật tự từ khác và nhận xét về tác dụng của sự thay đổi ấy?
Nhận xét chung.
1.Ví dụ: (SGK/110)
(6) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn
của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét..

Tiết 114:LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I. Nhận xét chung.
1.Ví dụ (SGK/110)
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đàu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
-Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à ?Nộp tiền sưu! Mau!
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
1.Có thể thay đổi trật tự từ trong câu in đậm theo những cách nào mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu?
2.Vì sao tác giả lựa chọn trật tự từ như trong đoạn trích?
3.Hãy thử chọn một trật tự từ khác và nhận xét về tác dụng của sự thay đổi ấy?
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
* Các cách sắp xếp trật tự từ trong câu in đậm:
(1) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ.
(3) Thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
(4) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét..
2.Nhận xét:
(2) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
(5) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
* Lựa chọn trật tự từ như câu trong đoạn trích để nhấn mạnh sự hung hãn của cai lệ, tạo sự liên kết câu.
(5) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
(6) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn
của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét..

Tiết 114:LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I. Nhận xét chung.
1.Ví dụ (SGK/110)
2.Nhận xét:
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
* Các cách sắp xếp trật tự từ trong câu in đậm:
(1) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ.
(2) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
(3) Thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
(4) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét..
(5) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
* Lựa chọn trật tự từ như câu trong đoạn trích để nhấn mạnh sự hung hãn của cai lệ, tạo sự liên kết câu.
* Trật tự từ câu (5) giúp liên kết chặt chẽ câu ấy với câu sau và nhấn mạnh cai lệ là kẻ nghiện.
3.Kết luận:
- Người nói (người viết) cần biết lựa chọn trật tự từ thính hợp với yêu cầu giao tiếp.
1.Ví dụ (SGK/111):
- Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng.

II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ.
(Ghi nhớ I: SGK/111)
I. Nhận xét chung.


Tiết 114:LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ.
Ví dụ 1: Trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm dưới đây thể hiện điều gì?
Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng nhơ ngác, muốn nói mà không dám nói.Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
b) Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
1. Ví dụ :(SGK/111)
2. Nhận xét:
(a) -Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn
=> Thể hiện thứ tự trước sau của các hoạt động, qua đó cho thấy sự hung hãn của cai lệ, sự sợ hãi của chị Dậu.
(b) - cai lệ và người nhà lí trưởng
Thể hiện thứ bậc cao thấp và thứ tự xuất hiện trước sau của các sự vật, từ đó phản ánh sự xuất hiện bất ngờ của cai lệ và người nhà lí trưởng.
- roi song, tay thước và dây thừng.
Ví dụ 2: So sánh tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm dưới đây:
a)Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù.Tre xung phong vào xe tăng, đại bác Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
b)…Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước….
c)…Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước….

=> Hiệu quả diễn đạt cao hơn vì đảm bảo được sự hài hòa về ngữ âm, cho thấy vai trò to lớn của cây tre.
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ.
I. Nhận xét chung.
1. Ví dụ ;(SGK/111)
Tiết 114:LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
2.Nhận xét:
* Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín.
(Thép Mới)

1.Ví dụ :(SGK/111)
2.Nhận xét:
3.Kết luận: (Ghi nhớ I – SGK/111)
Nhận xét chung.
1. Ví dụ : (SGK/111)
2.Nhận xét:
3.Kết luận: (Ghi nhớ I - SGK/111)
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ.
1. Ví dụ : (SGK/111)
2.Nhận xét:
*Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín.
( Thép Mới )
=> Hiệu quả diễn đạt cao vì đảm bảo được sự hài hòa về ngữ âm, cho thấy vai trò to lớn của cây tre.
Tiết 114:LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
3.Kết luận:
- Nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
Trật tự từ trong câu có thể :
Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng, hoạt động, đặc điểm (như thứ bậc quan trọng của sự vật, thứ tự trước sau của hoạt động,trình tự quan sát của người nói, ...)
- Đảm bảo sự hài hoà về ngữ âm của lời nói.
- Liên kết với những câu khác trong văn bản.
(Ghi nhớ II - SGK/112)
Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những
bộ phận câu và câu in đậm dưới đây:
a) Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ
đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta.
Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch
sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu,Trần
Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung,…Chúng
ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng
dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân
tộc anh hùng.
(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)
b) Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
Rừng cọ đồi chè,đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca…
(Tố Hữu, Ta đi tới)
c)- Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài
phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái
thì khốn.
-Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
(Nguyễn Công Hoan, Ngựa người, người ngựa)
III.LUYỆN TẬP
Giải:
a) Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung,…
=> Kể tên các vị anh hùng dân tộc theo thứ tự xuất hiện trong lịch sử.
b) Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
Đảo ngữ để nhấn mạnh vẻ đẹp của non sông mới được giải phóng.

=> Đảo ngữ tạo vần lưng thể hiện sự mênh mang của sông nước, đồng thời tạo vần chân để đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm cho lời thơ.
…hò ô tiếng hát.
c) Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
=> Lặp từ và cụm từ để liên kết câu, thể hiện thái độ bất cần của nhân vật cô gái .
Xác định tác dụng của trật tự từ:
Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng. Người nói (người viết) cần biết lựa chọn trật tự từ thính hợp với yêu cầu giao tiếp.
I. Nhận xét chung.
1.Ví dụ: (SGK/110)
2.Nhận xét:
3.Kết luận:
Tiết 114:LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Trật tự từ trong câu có thể :
- Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng, hoạt động, đặc điểm ( như thứ bậc quan trọng của sự vật, thứ tự trước sau của hoạt động, trình tự quan sát của người nói, ...)
- Nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
- Liên kết với những câu khác trong văn bản.
- Đảm bảo sự hài hoà về ngữ âm của lời nói.
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ.
1.Ví dụ: (SGK/111)
2.Nhận xét:
3.Kết luận:
Dặn dò:
Nắm cách sắp xếp trật tự từ trong câu nhằm hiệu quả biểu đạt nào đó trong giao tiếp
( Học ghi nhớ)
Tìm tác dụng của trật tự từ trong 5 câu còn lại ở ví dụ I.
Tiết sau trả bài làm văn : Xem lại kiến thức về văn nghị luận và lập dàn ý cho đề văn số 6 (Trình bày suy nghĩ về câu tục ngữ: Học đi đôi với hành)
Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo
cùng toàn thể các em học sinh!