Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

CHÀO MỪNG THẦY CÔ GIÁO
NGỮ VĂN
Về dự sinh hoạt chuyên môn
Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi:
Em hiểu thế nào là lượt lời trong hội thoại? Chúng ta phải làm gì để đảm bảo lịch sự khi tham gia cuộc hội thoại?
2. Đọc đoạn văn: “anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngẩng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!”
? Cho biết ai tham gia trong cuộc thoại? Người đó có bao nhiêu lượt lời? Tính cách của nhân vật thể hiện qua lời nói như thế nào?


- Người tham gia trong cuộc thoại là: Cai lệ.
- Cai lệ có một lượt lời Nhấn mạnh sự hung hãn, hách dịch, vô tâm.

LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
TIẾT 114:
Tức nước vỡ bờ
* Ngô Tất Tố *
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải,chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lý trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:

1. Gõ đầu roi xuống đất
2. cai lệ
3. thét
4. bằng giọng khàn khàn của người hút nhiÒu x¸i cò
- Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.

g. Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
 1 – 4 – 2 – 3
e. Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ,
gõ đầu roi xuống đất,cai lệ thét.
 4 – 1 – 2 – 3
d. Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ,
cai lệ gõ đầu roi xuống đất,thét.
 4 – 2 – 1 – 3
c. Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
 3 – 4 – 2 – 1
b. Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
 2 – 3 – 4 – 1
a. Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ
 2 – 1 – 3 – 4
Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, thét.
Ghi nhớ 1 (SGK/111)
-Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng.
-Khi nói (viết) cần biết lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu cầu giao tiếp.

Bài tập 1:
Trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm dưới đây thể hiện điều gì?

Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, Cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
(Ngô Tất Tố- Tắt đèn)


b. Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
(Ngô Tất Tố- Tắt đèn)

Thể hiện thứ tự trước sau của các hành động.

Thể hiện thứ bậc cao thấp của các nhân vật; đồng thời phản ánh thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
Bài tập 2:
So sánh tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm dưới đây:
Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hy sinh để bảo vệ con người.
(Thép Mới- Cây tre Việt Nam)
b. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước. Tre hy sinh để bảo vệ con người.
c. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác.Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước. Tre hy sinh để bảo vệ con người.




Câu văn: Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín.
- Đối nhau về thanh B-T, tạo sự nhịp nhàng, cân đối và hài hoà về mặt ngữ âm cho câu văn.
Ghi nhớ 2 (SGK/112)
*Trật tự từ trong câu có tác dụng:
- Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng, hoạt động, đặc điểm.
- Nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
- Liên kết câu với những câu khác trong văn bản.
- Đảm bảo sự hài hoà về ngữ âm của lời nói.
Bài tập 1:
Ý nào sau đây không nói lên được tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ trong câu?
a/ Thể hiện thứ tự, nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
b/ Làm cho sự việc được nói đến trong câu trở nên dễ hiểu hơn.
c/ Liên kết câu với những câu khác trong văn bản.
d/ Đảm bảo sự hài hoà về mặt ngữ âm trong lời nói.

Bài tập 2:
Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu và câu in đậm sau:
a/ Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
Kể tên các vị anh hùng theo thứ tự xuất hiện của họ gắn với lịch sử dân tộc.

b/ Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi! (1)
Rừng cọ, đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát (2)
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca.
(Ta đi tới- Tố Hữu)
(1) Nhấn mạnh cái đẹp của Tổ quốc Việt Nam mới giải phóng đang trên đà xây dựng, phát triển.
(2)Gieo vần trong câu thơ gợi sự mênh mang của sông nước, hài hoà về mặt ngữ âm trong câu thơ.

c/ Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
(Ngựa người, người ngựa)
Lặp từ ở đầu các vế câu tạo sự liên kết giữa câu với câu.

TÔI ĐI HỌC
Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ.
Cụm từ in đậm trong đoạn văn trên có tác dụng như thế nào?


Liên kết chặt câu chứa nó với câu trước đó:
Cảm ơn các thầy cô giáo và các em