Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

24.3
2010
TRƯỜNG THCS THÁI THỊNH
GIÁO VIÊN DẠY: NGUYỄN THỊ THANH
NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG THẦY CÔ
VỀ DỰ GIỜ THĂM LỚP
KIỂM TRA BÀI CŨ
“…Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ :
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!”
(Ngô Tất Tố ,Tắt đèn)
Trong đoạn trích trên, có lời của nhân vật nào nói với nhân vật nào ? Nhận xét vai xã hội của các nhân vật đó ?
Bài 28 – Tiết 114
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU

Em hãy phân tích chủ ngữ, vị ngữ trong câu in đậm.
I . NHẬN XÉT CHUNG
1. Ví dụ:

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ :
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của

người hút nhiều xái cũ :
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
CN
VN1
VN2
BN
I . NHẬN XÉT CHUNG
1. Ví dụ:
? Hãy thay đổi trật tự các từ, cụm từ trong câu mà
không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu và
nêu tác dụng của các cách thay đổi đó ?

Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn

của người hút nhiều xái cũ.
V1
C
V2
BN
Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gỗ đầu roi xuống đất.
Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.
Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
Nhấn mạnh hành động hung hãn, liên kết câu.
Nhấn manh vị thế xã hội và liên kết câu.
Nhấn mạnh vị thế xã hội, liên kết câu.
Nhấn mạnh thái độ hung hãn, liên kết câu.
Liên kết câu.
Liên kết câu.
Vì sao tác giả chọn trật tự từ như trong đoạn trích?
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng
khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.
Nhấn mạnh vào hành động
hung hãn của tên cai lệ
Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của
người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.
Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
Nhấn mạnh hành động hung hãn, liên kết câu
Nhấn manh vị thế xã hội và liên kết câu
Nhấn mạnh vị thế xã hội, liên kết câu
Nhấn mạnh thái độ hung hãn,
liên kết câu
Liên kết câu
Liên kết câu
Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
I . NHẬN XÉT CHUNG
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ

Trong một câu có thể có nhiều cách
sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại
hiệu quả diễn đạt riêng. Người nói
(người viết) cần biết lựa chọn trật tự
từ thích hợp với yêu cầu giao tiếp.


Hiệu quả diễn đạt của các cách sắp xếp trật tự từ có giống nhau không? Từ đây, em rút ra kinh nghiệm gì trong việc đặt câu?

1. Ví dụ:
II. MỘT SỐ TÁC DỤNG CỦA SỰ SẮP XẾP TRẬT TỰ TỪ

THẢO LUẬN NHÓM




1b)… Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng
đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
(Ngô Tất Tố ,Tắt đèn)

2) Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín.
(Thép Mới ,Cây tre Việt Nam)

3) Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
( Bà Huyện Thanh Quan, Qua Đèo Ngang)


4 4) Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội
con gái thì khốn.
- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả sợ.
(Nguyễn Công Hoan, Người ngựa, ngựa người )

1a) … Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ
anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)


Hãy chỉ ra tác dụng của cách
sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận in đậm dưới đây:
:
HẾT GIỜ
1a,…Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
(Ngô Tất Tố , Tắt đèn)
Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín.
(Thép Mới ,Cây tre Việt Nam)
…Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mai ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả sợ.
(Nguyễn Công Hoan ,Người ngựa, ngựa người)
-Thể hiện thứ bậc
trước sau của các
hoạt động.
Thứ bậc cao thấp
của các nhân vật
hoặc thứ tự xuất hiện
của nhân vật.
-Thứ tự tương ứng với
cụm từ đứng trước
1b, Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
(Ngô Tất Tố ,Tắt đèn)

Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm.
Nhấn mạnh vào tâm
trạng của nhân vật
Liên kết với câu
đứng trước.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
(Bà Huyện Thanh Quan, Qua Đèo Ngang)
II. MỘT SỐ TÁC DỤNG CỦA SỰ SẮP XẾP TRẬT TỰ TỪ
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ:
Trật tự từ trong câu có thể:
- Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng, hoạt động,
đặc điểm (như thứ bậc quan trọng của sự vật,thứ tự trước sau
của hoạt động, trình tự quan sát của người nói…).
- Nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
- Liên kết câu với những câu khác trong văn bản.
- Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm của lời nói.

Từ việc phân tích trên,
em hãy rút ra nhận xét về
tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ trong câu.
I . NHẬN XÉT CHUNG
Ghi nhớ
II. MỘT SỐ TÁC DỤNG CỦA SỰ SẮP XẾP TRẬT TỰ TỪ.
Ghi nhớ:
Trật tự từ trong câu có thể:
- Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng, hoạt động,
đặc điểm (như thứ bậc quan trọng của sự vật,thứ tự trước sau
của hoạt động, trình tự quan sát của người nói…).
- Nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
- Liên kết câu với những câu khác trong văn bản.
- Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm của lời nói.

Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ,
mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng. Người nói (người viết)
cần biết lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu cầu giao tiếp.

Em hãy điền nội dung bài học vào sơ đồ trống
Lựa chọn trật tự từ trong câu
Phù hợp yêu cầu
giao tiếp
Tác dụng
Thứ tự trước sau
Nhấn mạnh hình
ảnh, đặc điểm
Hài hoà ngữ âm
Liên kết
1. Bài tập: Phần a,b (sgk trang 112,113)
a) Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)
b) Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi !
Rừng cọ đồi chè đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca…
(Tố Hữu, Ta đi tới)
III . LUYỆN TẬP
a) Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)
Kể tên các vị anh hùng dân tộc theo thời gian.
b) Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi !
Rừng cọ đồi chè đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca…
(Tố Hữu, Ta đi tới)
Nhấn mạnh vẻ đẹp của non sông, đất nước.
- Tạo sự hài hoà về ngữ âm.
III . LUYỆN TẬP
1. Bài tập: Phần a,b (sgk trang 112,113).
3. Giải thích sự sắp xếp trật tự từ trong các phần in đậm dưới đây:
a) Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
b) Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ
Màu nước xanh, cá bạc, chiếc buồm vôi.
(Tế Hanh, Quê hương)
c) Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều
Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo.
(Tố Hữu, Lên Tây Bắc)
d) Chị Dậu nghiến hai hàm răng:
- Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!
Rồi chị túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)


2. Hãy đặt một câu sau đó tự thay đổi trật tự từ trong câu và chỉ ra tác dụng của việc thay đổi trật tự từ đó.
Liên kết với câu trước và toàn văn bản.

Đảm bảo sự hài hoà
về ngữ âm .

Nhấn mạnh vào hình ảnh anh bộ đội
Thứ tự của hành động.
Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chục loại khác nhau,
nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)


b) Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ
Màu nước xanh, cá bạc, chiếc buồm vôi.
(Tế Hanh, Quê hương)

c) Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều
Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo.
(Tố Hữu, Lên Tây Bắc)
d) Chị Dậu nghiến hai hàm răng:
- Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!
Rồi chị túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)




4 -TRÒ CHƠI TIẾP SỨC
Hãy thay đổi trật tự từ trong câu thơ Lom khom dưới núi, tiều vài chú (Qua Đèo Ngang , Bà Huyện Thanh Quan), mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu.
HẾT GIỜ
5. Viết đoạn văn khoảng 3 – 5 câu chủ đề tự chọn trong đó em tự thay đổi trật tự từ của một câu mà nghĩa cơ bản của câu không thay đổi.
-
- Học thuộc phần Ghi nhớ
(SGK – trang 111,112).
- Chuẩn bị bài: Tìm hiểu các yếu tố
tự sự và miêu tả trong văn nghị luận.
10
Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo và các em học sinh