Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

NGỮ VĂN
8
Giáo viên : NGUYỄN THỊ MINH TÂM Năm học : 2009 - 2010
Trường THCS Lâm Mộng Quang

LỰA CHỌN
TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Tiết 123
I. Nhận xét chung:
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lý trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.
1
1. Gõ đầu roi xuống đất
2. cai lệ
3. thét
4. bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ
(2) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.
(3) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
(4) Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
(5) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
(6) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất cai lệ thét.
(7) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ cai lệ thét.
(2) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.
3) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
(4) Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
Nhấn mạnh vị thế xã hội, liên kết câu
Nhấn mạnh vị thế xã hội, liên kết câu
Nhấn mạnh thái độ hung hãn
(5) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
(7) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ cai lệ thét.
(6) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất cai lệ thét.
Nhấn mạnh thái độ hung hãn, liên kết câu
Liên kết câu
Liên kết câu
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.
Nhấn mạnh thái độ hung hãn, vị thế trong xã hội của tên cai lệ và tạo liên kết câu.
2
GHI NHỚ
- Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng.
- Khi nói (viết) cần biết lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu cầu giao tiếp.
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
a. Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
(Ngô Tất Tố- Tắt đèn)
Thể hiện thứ tự trước sau của các hành động.

1
b. Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
(Ngô Tất Tố- Tắt đèn)

II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
1
Thể hiện thứ bậc cao thấp của các nhân vật; đồng thời phản ánh thứ tự xuất hiện và những thứ mang theo của các nhân vật.
2
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hy sinh để bảo vệ con người.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước. Tre hy sinh để bảo vệ con người.
Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước. Tre hy sinh để bảo vệ con người.
a
c
b
a
c
b
Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. (Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước.
Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước.
2
So sánh tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ:
Hiệu quả diễn đạt cao hơn vì nó có nhịp điệu hơn (đảm bảo được sự hài hòa về ngữ âm)

3
Tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ trong câu:
- Nhấn mạnh thái độ hung hãn, vị thế trong xã hội của nhân vật và tạo liên kết câu.
- Thể hiện thứ tự trước sau của các hành động.
- Hiệu quả diễn đạt cao hơn vì nó có nhịp điệu hơn (đảm bảo được sự hài hòa về ngữ âm)
- Thể hiện thứ bậc cao thấp của các nhân vật; đồng thời phản ánh thứ tự xuất hiện và những thứ mang theo của các nhân vật.
GHI NHỚ
Trật tự từ trong câu có tác dụng:
- Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng, hoạt động, đặc điểm.
- Nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
- Liên kết câu với những câu khác trong văn bản.
- Đảm bảo sự hài hoà về ngữ âm của lời nói.
III. Luyện tập:
a
Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
Kể tên các vị anh hùng dân tộc theo thứ tự xuất hiện của các vị ấy trong lịch sử.

III. Luyện tập:
b
Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi! (1)
Rừng cọ, đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát (2)
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca.
(Tố Hữu, Ta đi tới)
(1) “Đẹp vô cùng” đưa lên trước để nhấn mạnh cái đẹp của non sông mới được giải phóng.
(2) Đảo “hò ô” lên trước để bắt vần với sông Lô (vần lưng), thể hiện sự mênh mang của sông nước vừa đảm bảo cho câu thơ bắt vần với câu trước (ngạt - hát). Trật tự từ đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm cho lời thơ.
III. Luyện tập:
c
- Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
(Nguyễn Công Hoan - “Ngựa người, người ngựa”)
Tạo liên kết với câu đứng trước.

Cối xay tre, nặng nề quay, từ nghìn đời nay, xay nắm thóc. (Thép Mới)
Đảm bảo sự hài hòa cân đối về ngữ âm.

Lựa chọn, sắp xếp lại trật tự từ và nhận xét:
Thẻ của nó, người ta giữ. Hình của nó, người ta đã chụp rồi. (Nam Cao – “Lão Hạc”)
Ví dụ:
Người ta giữ thẻ của nó. Người ta đã chụp hình của nó.
Đưa cụm từ “thẻ của nó”, “hình của nó” lên trước với mục đích nhằm nhấn mạnh và nêu bật tầm quan trọng của thẻ và hình.
Nhận xét về cách đảo trật tự từ.
Hướng dẫn chuẩn bị ở nhà
- Xem lại nội dung bài học
- Làm bài tập
Chuẩn bị bài mới: Đọc và soạn Văn bản “Ông Giuốc-đanh mặc lễ phục”
(Trích: Trưởng giả học làm sang - Mô-li-e)
…Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
HĐ 1: giật phắt cái thừng trong tay anh này
HĐ 2: chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu
HĐ 1: xám mặt
HĐ 2: vội vàng đặt con xuống đất
HĐ 3: chạy đến đỡ lấy tay hắn
…, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
* Trật tự trong cụm từ cai lệ và người nhà lí trưởng thể hiện thứ bậc cao thấp và thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
* Trật tự từ trong cụm roi song, tay thước và dây thừng tương ứng với trật tự của cụm từ đứng trước: cai lệ mang roi song, còn người nhà lí trưởng mang tay thước và dây thừng.
Tre giữ làng
giữ nước
giữ mái nhà tranh
giữ đồng lúa chín
Vai trò của tre có ý nghĩa từ không gian hẹp đến rộng, từ khái niệm làng, nước đến nhà, đồng thêm thân quen, gần gũi hơn. - Sắp xếp đối xứng 2/2, 4/4. - Giàu chất thơ.