Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

Nhiệt liệt chào mừng các thầy giáo, cô giáo đến dự giờ, thăm lớp !
Ngữ văn 8
KIỂM TRA BÀI CŨ
1. Thế nào là một lượt lời?
2. Cho biết đoạn đối thoại sau, mỗi nhân vật có bao nhiêu lượt lời?
“Vẻ nghi ngại hiện ra sắc mặt, con bé hóm hỉnh hỏi mẹ một cách thiết tha:
- Sáng ngày người ta đấm u có đau lắm không?
Chị Dậu khẽ gạt nước mắt:
- Không đau con ạ!
- Thế làm sao u cứ khóc mãi mà không ăn khoai? Hay là u thương chúng con đói quá? Không, chúng con không đói nữa đâu. Hai đứa ăn hết ngần kia củ khoai thì no mòng bụng ra rồi còn đói gì nữa. U cứ ăn đi, u cứ ăn hết bát khoai ấy đi! Nếu u không ăn, lấy đâu ra sữa cho em nó bú?”
“Tắt đèn” – Ngô Tất Tố
Số lượt lời của
Chị Dậu : 1
Cái Tí : 2
LỰA CHỌN
TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Tiết 114
I. Nhận xét chung:
1. Ví dụ: Sgk (110).
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU




Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ :
Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
I. Nhận xét chung:
1. Ví dụ: Sgk (110).
2. Nhận xét:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU




Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ :
Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
Có thể thay đổi trật tự trong câu in đậm theo những cách nào mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu? Vì sao tác giả chọn trật tự từ như trong đoạn trích?
gõ đầu roi xuống đất,
Cai lệ
bằng giọng
thét
khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.
Cai lệ
cai lệ
cai lệ
gõ đầu roi xuống đất,
gõ đầu roi xuống đất.
gõ đầu roi xuống đất.
thét
thét.
Thét
bằng giọng
Bằng giọng
bằng giọng
khàn khàn của người hút nhiều
khàn khàn của người hút
khàn khàn của người
hút nhiều xái cũ,
nhiều xái cũ,
xái cũ,
Bằng giọng
khàn khàn của người hút nhiều
gõ đầu roi xuống đất,
cai lệ
Gõ đầu roi xuống đất,
bằng giọng khàn khàn
của người hút nhiều xái cũ,
cai lệ
thét.
xái cũ
thét.
I. Nhận xét chung:
1. Ví dụ: Sgk (110).
2. Nhận xét:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
- Có 6 cách thay đổi trật tự mà không làm thay đổi nghĩa của câu.




Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ :
Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
cai lệ
thét
Gõ đầu roi xuống đất,
I. Nhận xét chung:
1. Ví dụ: Sgk (110).
2. Nhận xét:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
- Có 6 cách thay đổi trật tự mà không làm thay đổi nghĩa của câu.
Tác giả chọn cách viết trên nhằm:
+ Nhấn mạnh vị thế xã hội của cai lệ.
+ Nhấn mạnh sự hung hãn của tên cai lệ.
+ Nhằm tạo liên kết câu, nhịp điệu cho câu văn.
(1)Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ.
(2)Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
(3)Thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
(4)Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
(5)Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
(6)Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ cai lệ thét.
Không
Không
Không
Không
Không
Không
Không
Không
Không
Không
Không
Có
Có
Có
Có
Có
Có
Có
I. Nhận xét chung:
1. Ví dụ: Sgk (110).
2. Nhận xét:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
3. Ghi nhớ: Sgk (111).
Nó
Bảo
Sao
Không
Đến
Bài tập nhanh:
Thay ñoåi traät töï töø baèng nhieàu caùch khaùc nhau
- Nó bảo không đến sao?
Sao đến nó bảo không?
Nó bảo đến không sao.
- Không đến sao nó bảo?
- Nó sao bảo không đến.
Không bảo sao nó đến?
- Nó sao đến bảo không?
- Đến nó bảo: "Không sao".
Nó không đến bảo sao?
Sao đến không bảo nó?
Sao không đến bảo nó?
Sao không bảo nó đến
ĐÁP ÁN
I. Nhận xét chung:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
1. Ví dụ: Sgk (111).
a. Ví dụ 1:
b. Ví dụ 2:
Ví dụ 1:
Ngu?i nh� lớ tru?ng hỡnh nhu khụng dỏm h�nh h? m?t ngu?i ?m n?ng, s? ho?c x?y ra vi?c gỡ, h?n c? lúng ngúng ngo ngỏc, mu?n núi m� khụng dỏm núi. Dựng dựng, cai l? gi?t ph?t cỏi th?ng trong tay anh n�y v� ch?y s?m s?p d?n ch? anh D?u.
Ch? D?u xỏm m?t, v?i v�ng d?t con xu?ng d?t, ch?y d?n d? l?y tay h?n.
(T?t dốn - Ngụ T?t T?)
b. Anh D?u u?n vai ngỏp d�i m?t ti?ng. U? o?i, ch?ng tay xu?ng ph?n, anh v?a rờn v?a ng?ng d?u lờn. Run r?y c?t bỏt chỏo, anh m?i k? v�o mi?ng, cai l? v� ngu?i nh� lớ tru?ng dó s?m s?p ti?n v�o v?i nh?ng roi song, tay thu?c v� dõy th?ng.
(T?t dốn - Ngụ T?t T?)




Ví dụ 2:
G?y tre, chụng tre ch?ng l?i s?t thộp c?a quõn thự. Tre xung phong v�o xe tang, d?i bỏc.Tre gi? l�ng, gi? nu?c, gi? mỏi nh� tranh, gi? d?ng lỳa chớn. Tre hi sinh d? b?o v? con ngu?i. (Thộp M?i, Cõy tre Vi?t Nam )
b. G?y tre, chụng tre ch?ng l?i s?t thộp c?a quõn thự. Tre xung phong v�o xe tang, d?i bỏc.Tre gi? mỏi nh� tranh,, gi? d?ng lỳa chớn, gi? l�ng, gi? nu?c. Tre hi sinh d? b?o v? con ngu?i.
c. G?y tre, chụng tre ch?ng l?i s?t thộp c?a quõn thự. Tre xung phong v�o xe tang, d?i bỏc.Tre gi? l�ng, gi? mỏi nh� tranh, gi? d?ng lỳa chớn, gi? nu?c. Tre hi sinh d? b?o v? con ngu?i.
I. Nhận xét chung:
2. Nhận xét:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
1. Ví dụ: Sgk (111).
a. Ví dụ 1:
a. Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra việc gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
(Tắt đèn – Ngô Tất Tố)
b. Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
(Tắt đèn – Ngô Tất Tố)
Trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm thể hiện điều gì?
(a, b) Thể hiện thứ tự trước sau của hoạt động.
(b) - Thể hiện thứ bậc cao, thấp của các nhân vật (cai lệ có địa vị xã hội cao hơn người nhà lí trưởng) và thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
- Thể hiện thứ tự tương ứng với trật tự của cụm từ đứng trước: cai lệ mang roi song, người nhà lí trưởng mang dây thước và dây thừng.
I. Nhận xét chung:
2. Nhận xét:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
1. Ví dụ: Sgk (111).
a. Ví dụ 1:
- Trật tự từ thể hiện thứ tự trước sau của hoạt động.
- Trật tự từ thể hiện thứ bậc cao thấp của nhân vật và thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
- Trật tự từ thể hiện thứ tự tương ứng các vật dụng cầm theo của các nhân vật.
I. Nhận xét chung:
2. Nhận xét:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
1. Ví dụ: Sgk (111).
a. Ví dụ 1:
- Trật tự từ thể hiện thứ tự trước sau của hoạt động.
- Trật tự từ thể hiện thứ bậc cao thấp của nhân vật và thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
- Trật tự từ thể hiện thứ tự tương ứng các vật dụng cầm theo của các nhân vật.
b. Ví dụ 2:




Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác.Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người. (Thép Mới, Cây tre Việt Nam )
b. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác.Tre giữ mái nhà tranh,, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
c. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác.Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
So sánh tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm?
+
+
+
+
+
+
+
-
-
I. Nhận xét chung:
2. Nhận xét:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
1. Ví dụ: Sgk (111).
a. Ví dụ 1:
- Trật tự từ thể hiện thứ tự trước sau của hoạt động.
- Trật tự từ thể hiện thứ bậc cao thấp của nhân vật và thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
- Trật tự từ thể hiện thứ tự tương ứng các vật dụng cầm theo của các nhân vật.
b. Ví dụ 2:
Cách viết của tác giả Thép Mới có nhịp điệu, đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm.
I. Nhận xét chung:
2. Nhận xét:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
1. Ví dụ: Sgk (111).
3. Ghi nhớ: Sgk (112)
Bài tập nhanh
Xác định tác dụng của trật tự từ trong các bộ phận của những câu sau:
Chao ôi! Dì Hảo khóc. Dì khóc nức nở, khóc nấc lên, khóc như người ta thổ. Dì thổ ra nước mắt.
Ai có súng dùng súng, ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc, ai cũng phải ra sức chống thực dân, cứu nước.
a. Khóc nức nở, khóc nấc lên, khóc như người ta thổ: có tác dụng nêu hành động khóc tăng dần về mức độ.
b. Súng, gươm, cuốc thuổng, gậy gộc: có tác dụng nêu các đồ vật có thể làm vũ khí ở mức độ giảm dần về hiệu quả trong chiến đấu.
Đáp án:
I. Nhận xét chung:
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ:
III. Luyện tập:
a. Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta )
b. Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi !
Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca… (Tố Hữu, Ta đi tới )
c. - Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
(Nguyễn Công Hoan, Ngựa người, người ngựa )
a
a
= > “Đẹp vô cùng” (đảo lên phía trước) => nhấn mạnh vẻ đẹp của Tổ quốc mới được giải phóng; “hò ô” (đưa lên phía trước) bắt vần với “sông Lô” => không gian mênh mang sông nước, bắt vần chân “bát ngát” => tạo sự hài hòa ngữ âm cho khổ thơ.
= > Kể tên các vị anh hùng dân tộc theo thứ tự xuất hiện của các vị ấy trong lịch sử.
= > “Mật thám” (từ), “đội con gái” (cụm từ) được lặp lại => tạo liên kết với câu đứng trước.
Tiết 114 – LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
III. Luyện tập:
a. Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung.
b. Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi; hò ô tiếng hát.
c. Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
Học thuộc 2 ghi nhớ.
Chuẩn bị bài: “Lựa chọn trật tự từ trong câu (luyện tập)”.
Hướng dẫn học ở nhà:
Chúc các em chăm ngoan- học giỏi
Chúc các thầy cô mạnh khỏe