Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Tiết 114 – Tiếng Việt
Tiết 114 – Tiếng Việt
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Nhận xét chung
1. Ví dụ
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
- Thằng kia ! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
(Ngô Tất Tố - Tắt đèn)
Em hãy sắp xếp lại trật tự từ trong câu in đậm dưới đây sao cho nội dung của câu không thay đổi ?
1) Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
1) Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
* Các cách sắp xếp khác:
2) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ.
3) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
4) Thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
5) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
6) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
7) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
1) Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
BẢNG SƠ KẾT CÁC CÁCH SẮP XẾP TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
X
X
X
2) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ.
X
X
3) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
X
4) Thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
_
_
_
5) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
X
6) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
X
7) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
X
X
2) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ.
3) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
4) Thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
5) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
6) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
7) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
1) Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
Tiết 114 – Tiếng Việt
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Nhận xét chung
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ
? Trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm dưới đây thể hiện điều gì?

a) Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
a) … Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
 Sắp xếp theo thứ tự trước sau của hoạt động
 Sắp xếp theo thứ tự trước sau của hoạt động
? Trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm dưới đây thể hiện điều gì?
b) Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên, run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
* Cụm từ : cai lệ và người nhà lí trưởng
Thể hiện thứ bậc cao thấp của các nhân vật và theo thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
* Cụm từ: roi song, tay thước và dây thừng.
Tương ứng với trật tự từ của cụm từ đứng trước.
a, Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
(Thép Mới)
Ví dụ 2:
b. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
c. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng,giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
? So sánh những cách sắp xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm của các câu có khác nhau không?
 Đảm bảo sự hài hòa về mặt ngữ âm.
Ví dụ 1.I Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
 Nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng và liên kết với câu khác trong văn bản .
Ví dụ 1.II
… Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
 Sắp xếp theo thứ tự trước sau của hoạt động
b) * Cụm từ : cai lệ và người nhà lí trưởng .
Thể hiện thứ bậc cao thấp của các nhân vật và theo thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
* Cụm từ: roi song, tay thước và dây thừng.
Tương ứng với trật tự từ của cụm từ đứng trước.
Ví dụ 2.II :
Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín.
.
 Đảm bảo sự hài hòa về mặt ngữ âm.
Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ.

( Thanh Tịnh, Tôi đi học)
? Cụm từ in đậm trong đoạn văn trên có tác dụng như thế nào?
BÀI TẬP NHANH
 Liên kết câu sau với câu trước.
Tiết 114 – Tiếng Việt
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Nhận xét chung
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ
III. Luyện tập
THẢO LUẬN NHÓM
Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu và câu in đậm sau:
NHÓM 1 (Câu a – SGK.112))
Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)
NHÓM 2 (Câu b – SGK.113)
- Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi! (1)
Rừng cọ, đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát (2)
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca.
(Tố Hữu, Ta đi tới)

NHÓM 3(Câu c – SGK.113)
.- Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
(Nguyễn Công Hoan, Ngựa người, người ngựa)
NHÓM 1 (Câu a – SGK.112))
Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
 Kể tên các vị anh hùng theo thứ tự xuất hiện của họ gắn với lịch sử dân tộc.
NHÓM 2 (Câu b – SGK.113)
- Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi! (1)
Rừng cọ, đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát (2)
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca.
(Tố Hữu, Ta đi tới)

* (1) Nhấn mạnh cái đẹp của Tổ quốc Việt Nam mới giải phóng đang trên đà xây dựng, phát triển.
* (2) Gieo vần trong câu thơ gợi sự mênh mang của sông nước, hài hoà về mặt ngữ âm trong câu thơ.
NHÓM 3(Câu c – SGK.113)
.- Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
(Nguyễn Công Hoan, Ngựa người, người ngựa)
 Lặp từ ở đầu các vế câu tạo sự liên kết giữa câu với câu.
d) Cho 2 câu thơ sau:
“Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà”.
(Bà huyện Thanh Quan, Qua đèo Ngang)
? Hãy đổi lại trật tự từ trong hai câu thơ trên?
?Trong các cách diễn đạt đó, cách nào hay hơn? Vì sao?
ĐÁP ÁN
* Đổi trật tự từ như sau:
- Dưới núi, vài chú tiều lom khom. (Vài chú tiều lom khom dưới núi).
Chợ mấy nhà lác đác bên sông.( Bên sông, lác đác chợ mấy nhà)
* Cách diễn đạt của tác giả Bà huyện Thanh Quan hay hơn vì từ (lom khom, lác đác) được đưa lên đầu câu nhằm nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật hiện tượng nơi đèo Ngang.