Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

TRƯỜNG THCS NGUYỄN BÁ LOAN
HỘI THI

SỬ DỤNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ CẤP TRƯỜNG
NĂM HỌC 2011-2012

Ch�o m?ng quớ th?y cụ giỏo v? tham gia h?i thi !
Võ Duy Thanh
Giáo viên Trường THCS Nguyễn Bá Loan
-Thế nào là lượt lời ?
-Sử dụng lượt lời như thế nào để đảm bảo lịch sự trong quá trình hội thoại ?

Ôn lại bài cũ :
 Trong hội thoại , ai cũng được nói . Mỗi lần có một người tham gia hội thoại nói được gọi là một lượt lời .
 Để giữ lịch sự , cần tôn trọng lượt lời của người khác , tránh nói tranh lượt lời , cắt lời hoặc chêm vào lời người khác .
Đọc đoạn trích sau và nhận xét cách sắp xếp của các từ in đậm ?
“ Lịch sử đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta .Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu , Trần Hưng Đạo , Lê Lợi , Quang Trung , …Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc , vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng .”
 Các từ in đậm được sắp xếp theo thứ tự mà các vị anh hùng xuất hiện trong lịch sử dân tộc .
 Tiết 115 , Tiếng Việt
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I. Nhận xét chung :
Hđ nhóm (4’): Ghi vào giấy trình bày
* Đọc đoạn trích sau trao đổi và trả lời câu hỏi :
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng . Uể oải , chống tay xuống phản , anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên . Run rẩy cất bát cháo ,anh mới kề vào đến miệng , cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song , tay thước và dây thừng .
Gõ đầu roi xuống đất ,cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ :
- Thằng kia ! Ông tưởng mầy chết đêm qua , còn sống đấy à ? Nộp tiền sưu! Mau !
( Ngô Tất Tố , Tắt đèn )
? Có thể thay đổi trật tự từ trong câu in đậm theo những cách
nào mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu
? Vì sao tác giả chọn trật tự từ như trong đoạn trích
Có thể sắp xếp :
Cai lệ gõ đầu roi xuống đất thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ .
b. Cai lệ gõ đầu roi xuống đất thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ , gõ đầu roi xuống đất .
Nhận xét
- Việc lặp lại từ roi ở ngay đầu câu có tác dụng liên kết chặt chẽ câu ấy với câu trước .
- Việc đặt từ thét ở cuối câu có tác dụng liên kết chặt chẽ câu ấy với câu sau .
? Hãy thử chọn một số trật tự khác và nhận xét về tác dụng của sự thay đổi ấy
*Cai lệ gõ đầu roi xuống đất , thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ .
* Cai lệ thét bằng giong khàn khàn của người hút nhiều xái cũ , gõ đầu roi xuống đất .
*Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất , thét .
* Thét bằng giong khàn khàn của người hút nhiều xái cũ cai lệ gõ đầu roi xuống đất .
 Việc sắp lại như các trường hợp nầy hiệu quả thấp hơn so với cách sắp xếp của tác giả .
Như vậy hiệu quả diễn đạt của các cách sắp xếp trật tự từ không giống nhau . Từ đây , em rút ra kinh nghiệm gì trong việc đặt câu ?
 Tiết 115 , Tiếng Việt
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I. Nhận xét chung :
-Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ,mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng .
- Cần biết cách lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu cầu giao tiếp .
 Tiết 115, Tiếng Việt
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I. Nhận xét chung :
II. Một số tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ
Hoạt động nhóm ( 3’) : Ghi vào giấy và trình bày
Đọc và trả lời câu hỏi sau :
? Trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm đươi đây thể hiện điều gì
a. Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì , hắn cứ long ngóng ngơ ngác , muốn nói mà không dám nói . Đùng đùng , cai lệ giật phắt caí thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anhDậu . Chị Dậu xám mặt , vội vàng đặt con xuống đất , chạy đến đỡ lấy tay hắn .
( Ngô Tất Tố , Tắt đèn )
b. Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng . Uể oải , chống tay xuống phản , anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên . Run rẩy cất bát cháo ,anh mới kề vào đến miệng , cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song , tay thước và dây thừng . ( Ngô Tất Tố , Tắt đèn )

a.1.Thể hiện thứ tự trước sau của các hoạt động của cai lệ
a.2.Thể hiện thứ tự trước sau của các hoạt động của chị Dậu.
b.1. Trật tự trong cụm từ cai lệ và người nhà lí trưởng thể hiện thứ bậc cao thấp của các nhân vật .
b.2.Tương ứng với trật tự của cụm từ đứng trước cai lệ mang roi song còn người nhà lí trưởng thì mang tay thước và dây thừng , nhấn mạnh đặc điểm của sự vật , hiện tượng của nhân vật cai lệ và người nhà lí trưởng .
Qua 2 ví dụ vừa phân tích em rút nhận xét về tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ trong câu ?
* Trật tự từ trong câu có thể :
-Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật , hiện tượng , hoạt động , đặc điểm ( như thứ bậc quan trọng của sự vật , thứ tự trước sau của hoạt động , trình tự quan sát của người nói ) .
- Nhấn mạnh hình ảnh , đặc điểm của sự vật , hiện tượng .

 Tiết 115 , Tiếng Việt
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
1.Nhận xét chung
2. Một số tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ
*Trật tự từ trong câu có thể :
Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật , hiện tượng , hoạt động , đặc điểm ( như thứ bậc quan trọng của sự vật , thứ tự trước sau của hoạt động , trình tự quan sát của người nói ) .
-Nhấn mạnh hình ảnh , đặc điểm của sự vật , hiện tượng .
Hđ nhóm (2’) Ghi vào giấy trình bày
2. So sánh tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm dưới đây :
a.Gậy tre , chông tre chống lại sắt thép của quân thù . Tre xung phong vào xe tăng , đại bát . Tre giữ làng , giữ nước , giữ mái nhà tranh , giữ đồng lúa chín . Tre hy sinh để bảo vệ con người .
( Thép Mới , Cây tre Việt Nam )
b. Gậy tre , chông tre chống lại sắt thép của quân thù . Tre xung phong vào xe tăng , đại bát . Tre giữ mái nhà tranh , giữ đồng lúa chín , giữ làng , giữ nước . Tre hy sinh để bảo vệ con người .
c . Gậy tre , chông tre chống lại sắt thép của quân thù .Tre xung phong vào xe tăng , đại bát . Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh , giữ đồng lúa chín , giữ nước . Tre hy sinh để bảo vệ con người .
-Cách viết của Thép Mới ở(a )có hiệu quả diễn đạt cao hơn ở (b) và (c) ,vì nó có nhịp điệu hơn , tức là nó đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm .
Qua 3 ví dụ vừa phân tích ở mục 2 , em còn rút nhận xét gì nữa về tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ trong câu ?
 Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm của lời nói .
 Tiết 115 , Tiếng Việt
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
1.Nhận xét chung :
2. Một số tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ :
Trật tự từ trong câu có thể :
-Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật , hiện tượng , hoạt động , đặc điểm ( như thứ bậc quan trọng của sự vật , thứ tự trước sau của hoạt động , trình tự quan sát của người nói..) .
-Nhấn mạnh hình ảnh , đặc điểm của sự vật , hiện tượng .
-Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm của lời nói .
 BÀI TẬP
Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ đồng thời cho biết tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ .
b. Đẹp vô cùng , Tổ quốc ta ơi !
Rừng cọ đồi chè , đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô , hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca .
( Tố Hữu , Ta đi tới )
c.Ấy cũng may cho cô , vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế nầy mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn .
Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần .
( Nguyễn Công Hoan - Ngựa nguời, người ngựa)
 Bài tập :
1. Sắp xếp trật tự từ và tác dụng của việc sắp xếp

b +Câu “Đẹp vô cùng , Tổ quốc ta ơi !”
* Đặt cụm từ Đẹp vô cùng trước hô ngữ Tổ quốc ta ơi !
để nhấn mạnh cái đẹp của non sông mới được giải phóng .
+ Cụm từ hò ô tiếng hát đảo hò ô lên trước tiếng hát để bắt vần với “ sông Lô” tạo nên cảm giác kéo dài sự mênh mông của đất nước đồng thời cũng đảm bảo câu sau bắt vần với câu trước – đảm bảo hài hòa về mặt ngữ âm .
c.Câu văn của Nguyễn Công Hoan lặp lại các từ và cụm từ :
“ Mật thám”, “ đội con gái” ở đầu hai vế câu là để liên kết chặt chẽ câu ấy với câu đứng trước .
 BÀI TẬP :
Lí do sắp xếp trật tự từ và tác dụng của nó trong 2 câu in nghiêng của bài ca dao sau :
“Trong đầm gì đẹp bằng sen,
Lá xanh , bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng , bông trắng , lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn . ”
Sắp xếp trật tự từ theo thứ tự từ ngoài vào trong“Lá xanh , bông trắng lại chen nhị vàng ” ở câu trên , từ trong ra ngoài “Nhị vàng , bông trắng , lá xanh” ở câu dưới ; nó vừa đảm bảo sự gieo vần (vần chữ cuối câu lục hợp với vần của chữ cuối câu bát) của thể thơ ( ca dao) lục bát vừa đảm bảo sự hài hòa về mặt ngữ âm .
Hướng dẫn về nhà :
-Học thuộc các ghi nhớ .
-Giải thích cách sắp xếp trật tự từ ở một số câu
thơ câu văn em tự tìm .
- Soạn bài luyện tập về trật tự từ (tt)
Phần thuyết minh , trình chiếu của tôi đến đây kết thúc , chúc thầy cô tham gia hội thi khỏe !
Xin cảm ơn !