Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

NGỮ VĂN 8
Xuu�n
2012-2013
PHÒNG GD&ĐT HUYỆN TUMƠRÔNG
TRƯỜNG PTDT Bán trú THCS ĐĂK SAO
Kính chào ban giám khảo, quý thầy cô tham dự hội thi giáo viên giỏi cấp huyện năm 2012-2013.
Tuần: 31
Tiết: 114 Bài: LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Giáo viên: Nguyễn Thành Hưng
I/ Mục tiêu:
1/ Kiến thức: Nhận ra được một số trật tự từ trong câu thường được sử dụng.
2/ Kỹ năng: Hiểu được mỗi kiểu trật tự từ trong câu thường có một giá trị diễn đạt nhất định.
3/ Thái độ: Bước đầu biết sử dụng trật tự từ trong câu trong giao tiếp và làm tập làm văn.
KIỂM TRA BÀI CŨ
1. Thế nào là một lượt lời? §Ó gi÷ lÞch sù trong héi tho¹i ng­êi tham gia héi tho¹i cÇn thùc hiÖn yªu cÇu g×? Và Cho biết đoạn đối thoại sau, mỗi nhân vật có bao nhiêu lượt lời?
“Vẻ nghi ngại hiện ra sắc mặt, con bé hóm hỉnh hỏi mẹ một cách thiết tha:
- Sáng ngày người ta đấm u có đau lắm không?
Chị Dậu khẽ gạt nước mắt:
- Không đau con ạ!
- Thế làm sao u cứ khóc mãi mà không ăn khoai? Hay là u thương chúng con đói quá? Không, chúng con không đói nữa đâu. Hai đứa ăn hết ngần kia củ khoai thì no mòng bụng ra rồi còn đói gì nữa. U cứ ăn đi, u cứ ăn hết bát khoai ấy đi! Nếu u không ăn, lấy đâu ra sữa cho em nó bú?”
(Tắt đèn– Ngô Tất Tố)
Số lượt lời của
Chị Dậu : 1
Cái Tí : 2
GIỚI THIỆU BÀI MỚI
Khi nói cũng như khi viết, các kí hiệu ngôn ngữ bao giờ cũng xuất hiện tuần tự cái trước cái sau. Khi nói: phát âm tiếng này rồi mới đến tiếng khác, viết chữ này rồi mới viết chữ kia, nói câu này trước rồi mới nói câu kia sau...Trình tự sắp xếp các từ trong chuỗi lời nói được gọi là trật tự từ. Vậy trật tự từ là gì? chúng ta vào bài hôm nay “ Lựa chọn trật tự từ trong câu”
(...)“Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:”...
. Gõ đầu roi xuống đất
. cai lệ
. thét
. bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ
Tiết 114. LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Ví dụ:
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên.Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
- Thằng kia ! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à ? Nộp tiền sưu ! Mau !
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
I/ Nhận xét chung
1/ Bài tập:
Hãy sắp xếp các từ và cụm từ trên thành những câu văn theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau mµ kh«ng lµm thay ®æi nghÜa c¬ b¶n cña c©u ?
( Thảo luận nhóm )
Tiết 114. LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I/ Nhận xét chung
1/ Bài tập:
Có 6 cách thay đổi trật tự từ mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu.
(1) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:

(2) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất:

(3) Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai cệ gõ đầu roi xuống đất:

(4) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất,thét:

(5) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất,cai lệ thét.

(6) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
Em cho bi?t hiệu quả diễn đạt của câu in đậm trong đoạn trích?
Anh D?u u?n vai ngỏp d�i m?t ti?ng.U? o?i, ch?ng tay xu?ng ph?n, anh v?a rờn v?a ng?ng d?u lờn.Run r?y c?t bỏt chỏo, anh m?i k? v�o d?n mi?ng, cai l? v� ngu?i nh� lớ tru?ng dó s?m s?p ti?n v�o v?i nh?ng roi song, tay thu?c v� dõy th?ng.
Gừ d?u roi xu?ng d?t, cai l? thột b?ng gi?ng kh�n kh�n c?a ngu?i hỳt nhi?u xỏi cu:
- Th?ng kia ! ễng tu?ng m�y ch?t dờm qua,cũn s?ng d?y �? N?p ti?n suu ! Mau!
( Ngô Tất Tố- Tắt đèn)
Cách viết của tác giả nhằm mục đích: Nhấn mạnh sự hung hãn của tên cai lệ và để tạo liên kết câu.
I.Nhận xét chung
1. Bài tập:

(1) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:

(2) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất:

(3) Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai cệ gõ đầu roi xuống đất:

(4) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất,thét:

(5) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất,cai lệ thét.

(6) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
Lần lượt thay thế câu in đậm bằng các câu vừa sắp xếp được và nhận xét về tác dụng của sự thay đổi ấy
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải,chống tay xuống phản,anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.



Thằng kia ! Ông tưởng mày chết đêm qua,còn sống đấy à? Nộp tiền sưu ! Mau!
Tiết 114. LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Tiết 114. LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I/ Nhận xét chung
1/ Bài tập:
Có 6 cách thay đổi trật tự từ mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu.
(1) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:

(2) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất:

(3) Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai cệ gõ đầu roi xuống đất:

(4) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất,thét:

(5) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất,cai lệ thét.

(6) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải,chống tay xuống phản,anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.




Thằng kia ! Ông tưởng mày chết đêm qua,còn sống đấy à? Nộp tiền sưu ! Mau!
(1) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
(2) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất:
(3) Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai cệ gõ đầu roi xuống đất:
(4) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất,thét:
(5) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất,cai lệ thét.
(6) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
Lần lượt thay thế câu in đậm bằng các câu vừa sắp xếp được và nhận xét về tác dụng của sự thay đổi ấy
 Chủ yêu liên kết với câu trước và câu sau
 Chỉ liên kết với câu trước
 Không liên kết
? Chỉ liên kết với câu sau
? Chỉ liên kết với câu sau
? Dể nhấn mạnh và liên kết với câu sau
LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
Em nhận xét gì về cách sắp xếp trật từ trong câu ? Em rút ra kinh nghiệm gì trong cách đặt câu?
2/ Ghi nhớ: SGK.111
Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng. Người nói (người viết) cần biết lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu cầu giao tiếp.
Nó
Bảo
Sao
Không
Đến
Bài tập nhanh:
Thay ñoåi traät töï töø baèng nhieàu caùch khaùc nhau
1. Nó bảo không đến sao?
2. Sao đến nó bảo không?
3. Nó bảo đến không sao.
4. Không đến sao nó bảo?
5. Nó sao bảo không đến?
6. Không bảo sao nó đến?
7. Nó sao đến bảo không?
8. Đến nó bảo:"Không sao".
9. Nó không đến bảo sao?
10. Sao đến không bảo nó?
11. Sao không đến bảo nó?
12. Sao không bảo nó đến?
ĐÁP ÁN
a) Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn. ( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
b) Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngổng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh vừa mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
* Bài tập 1:
Trật tự từ trong những bộ phận in đậm thể hiện điều gì?
I/ Nhận xét chung
1/ Bài tập: Tắt đèn của Ngô Tất Tố
2/ Ghi nhớ : sgk/111
II/ Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ
1/ Bài tập:
Tiết 114. LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
a) Thể hiện hành động trước sau liên tiếp nhau của cai lệ, tô đậm tính cách hung bạo của hắn.
a) Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn. ( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
- Thể hiện sự sợ hãi của chị Dậu trước sự hung bạo của cai lệ và miêu tả hành động trước sau của Chị Dậu
a).Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
b) Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
c) Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
2/ Bài tập 2: So sánh tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm dưới đây.
-> Cách sắp xếp trật tự từ ở đây là hợp lí nhất, hay nhất vì hài hòa về ngữ âm, ngữ điệu (2/2/4/4) theo cấp độ tăng tiến tạo sự mạnh mẽ, ngân vang.
-> Cách sắp xếp trật tự từ ở đây thiếu hài hòa về ngữ âm, nhịp 2/2 để cuối câu không tạo được ngân vang.
-> Trật tự từ sắp xếp ở đây lủng củng, ngắt nhịp không đồng đều, không hài hòa về ngữ âm.
3/ Ghi nhớ : SGK/112
Trật tù tõ trong c©u cã thÓ :
- ThÓ hiÖn thø tù nhÊt ®Þnh cña sù vËt, ho¹t ®éng, ®Æc ®iÓm (nh­ thø bËc quan träng cña sù vËt, thø tù cña ho¹t ®éng, tr×nh tù quan s¸t cña ng­êi nãi,…)
- NhÊn m¹nh h×nh ¶nh, ®Æc ®iÓm cña sù vËt, hiÖn t­îng.
- Liªn kÕt c©u víi nh÷ng c©u kh¸c trong v¨n b¶n.
- §¶m b¶o sù hµi hoµ vÒ ng÷ ©m cña lêi nãi.
? Nờu nh?ng tỏc d?ng c?a vi?c s?p x?p tr?t t? t? trong cõu.
a. Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung, … Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)


b. Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca…
(Tố Hữu, Ta đi tới)

c. - Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
(Nguyễn Công Hoan, Ngựa người, người ngựa)
Luyện tập
1/ B�i t?p 1: Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu và câu in đậm dưới đây
Tiết 114. LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I/ Nhận xét chung
II/ Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ
III/ Luyện tập sgk/112
a)Trật tự từ được sắp xếp theo trình tự thời gian xuất hiện của các vị anh hùng trong lịch sử dân tộc. (Theo thứ tự thời gian)
a) Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung, … Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta )
Tiết 114. LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I/ Nhận xét chung
II/ Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ
III/ Luyện tập sgk/112
a. Trật tự từ được sắp xếp theo trình tự thời gian xuất hiện của các vị anh hùng trong lịch sử dân tộc.
b. Cụm từ “Đẹp vô cùng” đứng trước hô ngữ “Tổ quốc ta ơi” đây là hiện tượng đảo ngữ (vị ngữ đứng trước chủ ngữ) nhấn mạnh cái đẹp của non sông mới được giải phóng, thể hiện thái độ ca ngợi Tổ quốc cña t¸c gi¶.
Cụm từ “hò ô tiếng hát” đảo hò ô lên trước để bắt vần với “sông Lô” (vần lưng), tạo cảm giác kéo dài, thể hiện sự mênh m«ng của sông nước, đồng thời cũng đảm bảo cho câu thơ bắt vần với câu trước (vần chân: ngạt – hát). Như vậy ở đây, trật tự từ đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm cho lời thơ.
b) Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca…
sông Lô
Tiết 114. LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU
I/ Nhận xét chung
II/ Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ
III/ Luyện tập sgk/112
a) Trật tự từ được sắp xếp theo trình tự thời gian xuất hiện của các vị anh hùng trong lịch sử dân tộc.
b) Cụm từ “Đẹp vô cùng” đứng trước hô ngữ “Tổ quốc ta ơi” đây là hiện tượng đảo ngữ (vị ngữ đứng trước chủ ngữ) nhấn mạnh cái đẹp của non sông mới được giải phóng, thể hiện thái độ ca ngợi Tổ quốc cña t¸c gi¶.
Cụm từ “hò ô tiếng hát” đảo hò ô lên trước để bắt vần với “sông Lô” (vần lưng), tạo cảm giác kéo dài, thể hiện sự mênh m«ng của sông nước, đồng thời cũng đảm bảo cho câu thơ bắt vần với câu trước (vần chân: ngạt – hát). Như vậy ở đây, trật tự từ đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm cho lời thơ.
c) Lặp lại các từ và cụm từ mật thám, đội con gái ở hai đầu hai vế câu là để liên kết chặt chẽ câu ấy với câu đứng trước.
c) Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
(Nguyễn Công Hoan, Ngựa người, người ngựa)
mật thám
đội con gái
4/ Củng cố
Nắm được tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ trong câu.
Lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu cầu giao tiếp.
5/ Dặn dò:
Chuẩn bị bài: Trả bài Tập làm văn số 6
- Nắm lại dàn ý một bài văn nghị luận.
- Hệ thống luận điểm mà em đã sử dụng trong bài vừa làm.

. Tổ 1, 4: chuẩn bị nội dung phần Mở bài, Kết bài
. Tổ 2, 3: chuẩn bị nội dung phần Thân bài.
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
Xin chân thành cảm ơn
Các thầy cô giáo
Chúc các em học tốt!
Bài học kết thúc