Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

Tiết 114
Lựa chọn trật tự từ trong câu
Kiểm tra bài cũ:
ThÕ nµo lµ l­ưît lêi ? §Ó thÓ hiÖn phÐp lÞch sù t«n träng lư­ît lêi cña ng­ưêi kh¸c th× ng­ưêi tham gia héi tho¹i ph¶i lµm g×?
Trả lời
- Trong hội thoại ai cũng được nói. Mỗi lần có một người tham gia hội thoại nói được gọi là một lượt lời.
- Để giữ lịch sự cần: Tránh nói tranh lượt lời, cắt lời hoặc chêm vào lời người khác. Nhiều khi cần im lặng để biểu thị thái độ

Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u
1.Ví dụ:
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
- Thằng kia ! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau! (Ngô Tất Tố - Tắt đèn)
I. Nhận xét chung
Thảo luận nhóm: 3 phút
Em hãy thay đổi trật tự từ trong câu in đậm màu đỏ, sao cho nghĩa của câu không thay đổi ?
gõ đầu roi xuống đất
2.Cai lệ
bằng giọng
thét
khàn khàn của ngưuời hút nhiều xái cũ.
3. Cai lệ
cai lệ
cai lệ
gõ đầu roi xuống đất,
gõ đầu roi xuống đất.
gõ đầu roi xuống đất.
thét
thét.
4.Thét
bằng giọng
5.Bằng giọng
bằng giọng
khàn khàn của ngưuời hút nhiều
khàn khàn của ngưuời hút
kh�n kh�n cđa ng�u�i
hút nhiều xái cũ,
nhiều xái cũ,
xái cũ,
6. Bằng giọng
khàn khàn của ngưuời hút nhiều
gõ đầu roi xuống đất,
cai lệ
7. Gõ đầu roi xuống đất,
bằng giọng khàn khàn
của nguười hút nhiều xái cũ,
cai lệ
thét.
xái cũ
thét.
1.Ví dụ:


Các cách sắp xếp khác:
2.Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ.
3.Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
4. Thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
5. Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
6. Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.
7. Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
I.Nhận xét chung
Ti?t 114 - Lựa chọn trật tự từ trong câu
1. Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của nguười hút nhiều xái cũ:
Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u

I. Nhận xét chung
Ví dụ: Cách 1
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một
tiếng. Uể oải, chống tay xuống
phản, anh vừa rên vừa ngỏng
đầu lên. Run rẩy cất bát cháo,
anh mới kề vào đến miệng, cai
lệ và người nhà lí trưởng đã
sầm sập tiến vào với những
song, tay thước và dây thừng.
Gõ đầu xuống đất, cai lệ
bằng giọng khàn khàn của
người hút nhiều xái cũ:
- Thằng kia ! Ông tưởng mày
chết đêm qua, còn sống đấy à?
Nộp tiền sưu! Mau!
(Ngô Tất Tố)
+
+
+
roi
roi
thét
Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u
I.Nhận xét chung
Ví dụ: Cách 2
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một
tiếng. Uể oải, chống tay xuống
phản, anh vừa rên vừa ngỏng
đầu lên. Run rẩy cất bát cháo,
anh mới kề vào đến miệng, cai lệ
và người nhà lí trưởng đã sầm
sập tiến vào với những song,
tay thước và dây thừng.
Cai lệ gõ đầu xuống đất,
bằng giọng khàn khàn của người
hút nhiều xái cũ:
Thằng kia ! Ông tưởng mày
chết đêm qua, còn sống đấy à?
Nộp tiền sưu! Mau!
-
+
+
roi
roi
thét
tiết 114: Lựa chọn trật tự từ trong câu
I. Nhân xét chung
Ví dụ: Cách 6
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một
tiếng. Uể oải, chống tay xuống
phản, anh vừa rên vừa ngỏng
đầu lên. Run rẩy cất bát cháo,
anh mới kề vào đến miệng, cai lệ
và người nhà lí trưởng đã sầm
sập tiến vào với những roi song,
tay thước và dây thừng. Bằng
giọng khàn khàn của người hút
nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống
đất, cai lệ :
- Thằng kia ! Ông tưởng mày
chết đêm qua, còn sống đấy à?
nộp tiền sưu! Mau!
-
-
+
thét
Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u

2. Nhận xét
- Có nhiều cách sắp xếp
trật tự từ, mỗi cách đem
lại hiệu quả diễn đạt
riêng.
- Cần lựa chọn trật tự từ
thích hợp với yêu cầu
giao tiếp.
Bảng so sánh
+ LỈp l�i t� "roi" ngay � ��u c�u c� t�c dơng li�n k�t chỈt ch� c�u �y víi c�u tr�uíc.
+ �Ỉt t� "th�t" � cu�i c�u c� t�c dơng li�n k�t chỈt ch� c�u �y víi c�u sau.
+ M� ��u b�ng cơm t� "g� ��u roi xu�ng" ��t c� t�c dơng nh�n m�nh s� hung h�n cđa cai lƯ.
Việc lựa chọn trật tự nhuư trên vì:
Có tới 7 cách sắp xếp mà không thay đổi ý nghĩa của câu. Vì sao tác giả Ngô Tất Tố lại lựa chọn trật tự từ nhuư vậy?
II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ
? Tr�t t� t� trong nh�ng b� ph�n c�u in ��m d�uíi ��y thĨ hiƯn �iỊu g�?
1.Ví dụ 1:
a) Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
Thể hiện
thứ tự
trưuớc sau
của hoạt động
Thể hiện thứ bậc cao thấp
của các nhân vật
Thứ tự xuất hiện của các nhân vật.
Tưuơng ứng với cụm từ đứng trưuớc:
Cai lệ mang roi song
Nguười nhà lí trưuởng mang
tay thuước và dây thừngự.
1. Ví dụ 1:
b) Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Ủê oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên, run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
2. Ví dụ 2:
a, Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người. (Thép Mới)
b. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
c. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng,giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
TT/BB
TTBB/TBTT
C�ch vi�t cđa nh� v�n Th�p Míi c� hiƯu qu� diƠn ��t cao h�n v� n� c� nh�p �iƯu h�i h�a.
Trong những cách nêu trên, cách nào gợi âm hưuởng, tiết tấu, nhịp điệu hay hơn? Vì sao?
Ví dụ:
a, Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
Liên kết với các câu đừng trước, đứng sau nó.
Nhấn mạnh sự hung hãn của cai lệ
b, Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người. (Thép Mới)
Đảm bảo sự hài hòa về âm điệu
c, Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn.
Thể hiện thứ tự trước sau của hoạt động.
Tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ
Bu?i mai hơm ?y, m?t bu?i mai d?y suong thu v� giĩ l?nh, m? tơi �u y?m n?m tay tơi d?n di tr�n con du?ng l�ng d�i v� h?p. Con du?ng n�y tơi d� quen di l?i l?m l?n, nhung l?n n�y t? nhi�n th?y l?.

(Thanh T?nh, Tơi di h?c)
? Cụm từ in đậm trong đoạn văn trên có tác dụng như thế nào?
BÀI TẬP NHANH
 Liên kết câu sau với câu trước.
3.Ghi nhớ : SGK/112
TrËt tù tõ trong c©u cã thÓ :
- ThÓ hiÖn thø tù nhÊt ®Þnh cña sù vËt, hiện tượng ho¹t ®éng, ®Æc ®iÓm (như­ thø bËc quan träng cña sù vËt, thø tù trước sau cña ho¹t ®éng, tr×nh tù quan s¸t cña ng­ưêi nãi,…)
- NhÊn m¹nh h×nh ¶nh, ®Æc ®iÓm cña sù vËt, hiÖn t­îng.
- Liªn kÕt c©u víi nh÷ng c©u kh¸c trong v¨n b¶n.
- §¶m b¶o sù hµi hoµ vÒ ng÷ ©m cña lêi nãi.
I. nh�n x�t chung
?Ghi nhí 1: SGK trang 111
ii. một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ
?Ghi nhí 2: SGK trang 112
Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u
III. Luy?n t?p:
Nờu lớ do (hi?u qu?, tỏc d?ng) c?a s? s?p x?p tr?t t? t?
Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u
Đọc và xác định yêu cầu của bài tập?
III. Luy?n t?p: Gi?i thớch lớ do s?p x?p tr?t t? t? trong nh?ng b? ph?n cõu v� cõu in d?m du?i dõy:
a) L?ch s? ta dó cú nhi?u cu?c khỏng chi?n vi d?i ch?ng t? tinh th?n yờu nu?c c?a dõn ta. Chỳng ta cú quy?n t? h�o vỡ nh?ng trang l?ch s? v? vang th?i d?i B� Trung, B� Tri?u, Tr?n Hung D?o, Lờ L?i, Quang Trung, ... Chỳng ta ph?i ghi nh? cụng lao c?a cỏc v? anh hựng dõn t?c, vỡ cỏc v? ?y l� tiờu bi?u c?a m?t dõn t?c anh hựng.

K? tờn cỏc v? anh hựng dõn t?c theo th? t? xu?t hi?n c?a cỏc v? ?y trong l?ch s?.
Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u
III. Luy?n t?p: Gi?i thớch lớ do s?p x?p tr?t t? t? trong nh?ng b? ph?n cõu v� cõu in d?m du?i dõy:
b). D?p vụ cựng, T? qu?c ta oi!
R?ng c? d?i chố, d?ng xanh ng�o ng?t
N?ng chúi sụng L , hũ ụ ti?ng hỏt
Chuy?n ph� d�o d?t b?n nu?c Bỡnh Ca

Nh?n m?nh v? d?p c?a non sụng d?t nu?c
Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u
ô
át
ô
ô
đồng thời đảm bảo cho câu thơ có vần với câu trước.
ạt
III. Luyện tập: Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu và câu in đậm dưới đây:
c) Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.

Liên kết câu với những câu khác trong văn bản
Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u
III. Luyện tập: Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu và câu in đậm dưới đây:
d) Cùng lắm, nó có giở quẻ, hắn củng chỉ đến đi ở tù. Ở tù thì hắn coi là thường.

Liên kết với câu đứng trước, đồng thời nhấn mạnh sự việc được nói đến.
Tiết 114 - Lùa chän trËt tù tõ trong c©u
* BT2:Phân tích tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ trong một số câu văn,câu thơ sau.
a)- "D?u lịng hai ? t? nga
Th�y Ki?u l� ch?,em l� Th�y V�n." (Nguy?n Du)
?Sắp xếp theo thứ t? nh?t d?nh c?a s? v?t,hi?n tu?ng.
b/-"Th? c?a nĩ,ngu?i ta gi?.Hình c?a nĩ,ngu?i ta d� ch?p r?i."
(Nam Cao)
?Nhấn mạnh,nêu b?t t?m quan tr?ng của th? và hình.
*ẹoaùn vaờn tham khaỷo:"Ta�m quan troùng cuỷa vieọc hoùc taọp".
ẹoỏi vụựi con ngửụứi, hoùc taọp laứ moọt vieọc voõ cuứng quan troùng./Nhụứ coự hoùc taọp,con ngửụứi mụựi coự hieồu bieỏt saõu hụn,roọng hụn nhửừng ủie�u ca�n thieỏt./Hoùctaọp coứn giuựp con ngửụứi coự moọt tửụng lai tửụi ủeùp,moọt nghe� nghieọp vửừng chaộc ủeồ bửụực vaứo ủụứi./Do ủoự,moói ngửụứi chuựng ta haừy tớch cửùc hoùc taọp:Hoùc aờn,hoùc noựi.hoùc goựi,hoùc mụỷ.Coự nhử theỏ chuựng ta mụựi coự theồ vửừng loứng,yeõn vui trong cuoọc soỏng.


* BT 3: Giải thích:
+ Câu 2: Cụm từ “ sâu hơn, rộng hơn” hài hòa về ngữ âm, liên kết câu.
+ Câu 4: “ Học ăn, học nói, học gói, học mở” sắp xếp theo thứ tự nhất định của các loại học, liên kết câu.
HU?NG D?N H?C ? NH�
1/ B�i v?a h?c :
Xem l?i n?i dung b�i d� h?c.
H?c ki c�c m?c ghi nh?.
Hồn th�nh b�i t?p + D?t 5 c�u tr?n thu?t cĩ t�c d?ng nh?n m?nh hình ?nh, d?c di?m c?a s? v?t.
2/ So?n b�i : L?a ch?n tr?t t? t? trong c�u (Luy?n t?p)
-Xem ki y�u c?u c�c b�i t?p SGK/ 122 - 124.
-L�m tru?c BT1, 2.