Bài 28. Lựa chọn trật tự từ trong câu

VD: Nam học giỏi được thầy giáo khen.
H: Hãy sắp xếp các từ trong câu sau để ý nghĩa không thay đổi?
1. Học giỏi Nam được thầy giáo khen.
2. Thầy giáo khen Nam học giỏi.
3. Nam được thầy giáo khen học giỏi.
VD/ Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải,chống tay
xuống phản,anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên.Run rẩy cất
bát cháo,anh mới kề vào đến miệng,cai lệ và người nhà
lí trưởng đã sầm sập tiếng vào với những roi song,tay thước
và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ :
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua,còn sống đấy à? Nộp tiền sưu ! Mau !
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Thảo luận nhóm bàn(3’)
Có thể thay đổi trật tự từ trong câu in đậm theo những cách nào mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu ?
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
1/Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ.
2/ Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.
3/ Thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
4/ Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất.
5/Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.
6/ Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét.
VD /Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải,chống tay
xuống phản,anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên.Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng,cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiếng vào với những roi song,tay thước và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ :
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua,còn sống đấy à? Nộp tiền sưu ! Mau !

- Việc đặt cụm từ gõ đầu roi xuống đất ở đầu câu có tác dụng liên kết với câu đứng trước.
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải,chống tay
xuống phản,anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên.Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng,cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiếng vào với những roi song,tay thước và dây thừng.


- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua,còn sống đấy à? Nộp tiền sưu ! Mau !

Không liên kết với câu đứng trước và câu đứng sau.
- Không nhấn mạnh sự hung hãn của cai lệ.
Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất:
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải,chống tay
xuống phản,anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên.Run rẩy cất bát cháo,anh mới kề vào đến miệng,cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiếng vào với những roi song,tay thước và dây thừng.


- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua,còn sống đấy à? Nộp tiền sưu ! Mau !

Nhấn mạnh sự hung hãn của cai lệ và liên kết chặt
chẽ với câu đứng sau.
Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét:
Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đat riêng. Người nói ( người viết ) phải lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu câu giao tiếp.
Ghi nhớ:
a. Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng,sợ hoặc xảy ra sự gì,hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác,muốn nói mà không dám nói.Đùng đùng,cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất,chạy đến đỡ lấy tay hắn.

( Ngô Tất Tố,Tắt đèn)
Thể hiện thứ tự trước sau của các hoạt động.
 Thể hiện thứ tự trước sau của các hoạt động.
b. Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiếng vào với những roi song, tay thước và dây thừng.
Thể hiện thứ bậc cao thấp của các nhân vật và thứ tự xuất hiện của các nhân vật
roi song, tay thước và dây thừng
? Cai L?: th? b?c cao hon tay c?m roi song, di trưu?c.
→ Người nhà Lý tr­ưởng: thứ bậc thấp hơn tay mang th­ước và dây thừng, đi sau.
Cai lệ và người nhà lí trưởng
a.Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép quân thù.Tre xung phong vào xe tăng, đại bát.Tre giữ làng,giữ nước,giữ mái nhà tranh,giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
b.Gậy tre,chông tre chống lại sắt thép quân thù.Tre xung phong vào xe tăng, đại bát.Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
c.Gậy tre,chông tre chống lại sắt thép quân thù.Tre xung phong vào xe tăng, đại bát.Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.
 Hiệu quả diễn đạt cao hơn vì đảm bảo được sự hài hòa về ngữ âm => có dụng ý rõ ràng là đi từ cái khái quát( làng,nước) đến cái cụ thể (mái nhà tranh, đồng lúa chín)
Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh, bông trắng, lại chen nhị vàng
Nhị vàng, bông trắng, lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
III – LUYỆN TẬP.
Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu và câu in đậm dưới đây:
a.Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang của thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
( Hồ Chí Minh,Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)
Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Quang Trung…
->Tên các vị anh hùng dân tộc kể theo tiến trình lịch sử( sự xuất hiện của các nhân vật lịch sử)
Đẹp vô cùng, tổ quốc ta ơi !
Rừng cọ đồi chè ,đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca..
( Tố Hữu, Ta đi tới)
 Đặt cụm từ Đẹp vô cùng trước hô ngữ Tổ quốc ta ơi để nhấn mạnh vẻ đẹp của non sông, đất nước mới được giải phóng.
Đảo hò ô lên trước để bắt vần với sông Lô tạo cảm giác kéo dài nhằm thể hiện sự mênh mông bát ngát của sông nước.
Mặt khác cũng nhằm đảm bảo câu thơ bắt vần với câu trước ( ngạt – hát ).
Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm cho bài thơ.
c. Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.
( Nguyễn Công Hoan, Ngựa người, người ngựa)

 Các từ và cụm từ mật thám, đội con gái được lặp lại ở đầu hai vế câu nhằm mục đích liên kết chặt chẽ câu in đậm với câu đứng trước.
BÀI TẬP NHANH:
Xác định trật tự từ trong câu:
Câu 1: Lão hút xong, đặt xe điếu xuống, quay ra ngoài, thở khói.
( Nam Cao, Lão Hạc)
A. Nhấn mạnh đặc điểm của sự vật,hiện tượng.
B. Thể hiện trình tự của các hoạt động.
C. Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm.
Câu 2: Lão hút xong, đặt xe điếu xuống, quay ra ngoài, thở khói. Sau một điếu thuốc lào, óc người ta tê dại đi trong một nỗi đê mê nhẹ nhõm.
( Nam Cao, Lão Hạc )
A. Tạo sự liên kết với những câu khác .
B. Thể hiện trình tự của các hoạt động.
C. Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm.
Câu 3: Khi trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng
Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá.
( Tế Hanh )
B. Thể hiện trình tự của các hoạt động.
A. Nhấn mạnh đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
C. Đảm bảo sự hài hòa về ngữ âm.