Bài 27. Ôn tập phần Tiếng Việt (Khởi ngữ, Các thành phần biệt lập,...)

*
Chào mừng thầy cô về dự tiết học lớp 9B
*
Kiểm tra bài cũ:
Hãy khoanh tròn vào chữ cái đầu dòng trả lời đúng
1. Dòng nào nêu đúng điều kiện sử dụng hàm ý?
A. Người nghe,(người đọc) không cần hiểu nội dung hàm ý
B. Người nói (người viết) biết cách đưa hàm ý vào câu nói
C. Người nói (người viết) có ý thức sử dụng hàm ý và người nghe (người đọc)có năng lực giải đoán hàm ý

2. Câu nào có hàm ý?
A. Cậu nấu canh mặn quá
B. Cậu thích ăn mặn nên cho nhiều muối quá
C. Hình như muối rẻ thì phải


!
Nội dung ôn tập:
Nghĩa tường minh và hàm ý
Bài 27, tiết 139
Ôn tập phần Tiếng Việt (tiếp theo)
,
I. Lí thuyết:
1. Khái niệm:
a. Nghĩa tường minh:
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
b. Hàm ý:
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
2. Ví dụ:
* Nước như ai nấu
Chết cả cá cờ
Cua ngoi lên bờ
Mẹ em xuống cấy
(Trần Đăng Khoa, Hạt gạo làng ta)
* - Bài tập này khó quá
* - Có thánh mới giải được bài tập này
* Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)


.
* Đọc đoạn trích sau để hiểu điều kiện sử dụng hàm ý.
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng
luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giảy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

3. Điều kiện sử dụng hàm ý
.

Câu hỏi
1. Nêu hàm ý của những câu in đậm. Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?
2. Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy? Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
Trả lời
1. Câu nói thứ nhất của chị Dậu có hàm ý là “Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con”. Câu nói thứ hai của chị Dậu có hàm ý là “Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài”
Đây là điều đau lòng nên chị Dậu tránh nói thẳng ra.
2. Hàm ý trong câu nói thứ hai của chị Dậu rõ hơn (vì cái Tí không hiểu được hàm ý trong câu nói thứ nhất của chị Dậu).
Sự “giảy nảy” và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí “U bán con thật đấy ư?” cho thấy Cái Tí đã hiểu ý mẹ.

.
* Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây:
- Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.

4. Kết luận:
- Nghĩa tường minh: phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
- Hàm ý: phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
- Để sử dụng hàm ý cần có hai điều kiện






.
II. Luyện tập
Bài tập 1:
Người nói câu in nghiêng dưới đây là ai? Xác định hàm ý của câu ấy.
Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
- Anh nói nữa đi - Ông giục.
Báo cáo hết! - người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. - Năm phút nữa là
mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi
đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế
Bài tập 2: mục 1 (SGK -Ôn tập phần Tiếng Việt - Nghĩa tường minh và hàm ý)
Đọc truyện cười “Chiếm hết chỗ “ và thực hiện yêu cầu
Bài tập 3: mục 2 (SGK -Ôn tập phần Tiếng Việt - Nghĩa tường minh và hàm ý)
Đọc hai đoạn đối thoại và thực hiện yêu cầu

.
Gợi ý giải bài tập
Bài tập 1:
- Người nói là anh thanh niên, người nghe là ông họa sĩ và cô gái
- Hàm ý của câu in đậm là “Mời bác và cô vào uống nước”
- Hai người nghe đều hiểu hàm ý đó. Chi tiết “Ông theo liền anh
thanh niên vào trong nhà” và “ngồi xuống ghế” cho biết điều này
Bài tập 2:
Người ăn mày muốn nói (bằng hàm ý) với người nhà giàu rằng
“Địa ngục là chỗ của các ông”
Bài tập 3:
a. Hàm ý “đội bóng huyện chơi không hay”(“tôi không muốn bình luận về việc này”)
Người nói cố ý vi phạm phương châm quan hệ
b. Hàm ý “Tớ chưa báo cho Nam và Tuấn”
Người nói cố ý vi phạm phương châm về lượng

.

Hướng dẫn học bài ở nhà
- Nắm vững khái niệm: khởi ngữ, các thành phần biệt lập, liên kết câu và liên kết đoạn văn, nghĩa tường minh và hàm ý
- Xem kĩ lại các bài tập
- Soạn bài Những ngôi sao xa xôi (Lê Minh Khuê)