Bài 27. Ôn tập phần Tiếng Việt (Khởi ngữ, Các thành phần biệt lập,...)

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ VỀ DỰ HỘI GIẢNG CẤP HUYỆN
Năm học 2011-2012
PHÒNG GIÁO DỤC HUYỆN C?M GI�NG
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ S? T�N TRU?NG
LỚP 9A

MÔN: NGỮ VĂN 9
KIỂM TRA BÀI CŨ
Chọn đáp án đúng!
? Những đơn vị kiến thức Tiếng Việt đã học trong chương trình Ngữ văn lớp 9- kì II là:
Các phương châm hội thoại, Nghĩa tường minh và hàm ý.
Khởi ngữ, Các thành phần biệt lập, Liên kết câu và liên kết đoạn văn, Nghĩa tường minh và hàm ý.
Các thành phần biệt lập, Sự phát triển của từ vựng, Khởi ngữ.
Thuật ngữ, Khởi ngữ, Nghĩa tường minh và hàm ý.
Nêu đề tài nói đến trong câu
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
HS nêu ví dụ
I. Khởi ngữ và các thành phần biệt lập
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
I. Khởi ngữ và các thành phần biệt lập
Bài tập 1: Hãy cho biết mỗi từ ngữ in đậm trong các đoạn trích sau đây là thành phần gì của câu.

Xây cái lăng ấy cả làng phục dịch, cả làng gánh gạch, đập đá, làm phu cho nó.
(Làng – Kim Lân)
- Xây cái lăng ấy là thành phần khởi ngữ.
b) Tim tôi đập không rõ. Dường như vật duy nhất vẫn bình tĩnh, phớt lờ mọi biến động chung là chiếc kim đồng hồ.
(Lê Minh Khuê - Những ngôi sao xa xôi)
- Dường như là thành phần tình thái.
c) Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt anh - những người con gái sắp xa ta , biết không bao giờ gặp lại ta nữa, hay nhìn ta như vậy.
(Nguyễn Thàng Long - Lặng lẽ Sa Pa).
những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp lại ta nữa, hay nhìn ta như vậy là thành phần phụ chú.
d) – Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ. Đi bốn năm hôm mới lên đến đây, vất vả quá!
(Kim Lân – Làng)
- Thưa ông là thành phần gọi đáp, vất vả quá! là thành phần cảm thán.

B¶ng

Bảng tổng kết về khởi ngữ và các thành phần biệt lập
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
I. Khởi ngữ và các thành phần biệt lập
Xây cái lăng ấy
Dường như
Vất vả quá
Thưa ông
Những người con gái... nhìn ta như vậy
Về môi trường, có lẽ môi trường của chúng ta ngày càng ô nhiễm nghiêm trọng. Một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường chính là rác thải - rác sinh hoạt và rác công nghiệp. Nguyên nhân là do ý thức của con người. Ôi, biết đến bao giờ Việt Nam mới là một đất nước “sạch” như biết bao quốc gia khác!
Khởi ngữ: Về môi trường
Tình thái: có lẽ
Phụ chú: rác sinh hoạt và rác công nghiệp
Cảm thán: Ôi
BÀI TẬP VẬN DỤNG
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
1. Xác định khởi ngữ và các thành phần biệt lập trong đoạn văn sau ?
2. Viết lại các câu sau đây bằng cách chuyển phần được in nghiêng thành khởi ngữ (có thể thêm trợ từ thì):
a. Anh ấy làm bài cẩn thận lắm
b. Tôi hiểu rồi nhưng tôi chưa giải được
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
Trả lời:
Câu a.
Ví dụ: Làm bài, anh ấy cẩn thận lắm.
(có thể thêm các quan hệ từ về, hoặc đối với trước làm bài)
BÀI TẬP VẬN DỤNG
Câu b.
Ví dụ: Hiểu thì tôi hiểu rồi, nhưng giải thì tôi chưa giải được.
3. Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau:
Chúng tôi, mọi người - kể cả anh, đều tưởng con bé đứng yên đó thôi (Nguyễn Quang Sáng)
b) Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.
(Nam Cao, Lão Hạc)
c) Cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
BÀI TẬP VẬN DỤNG
Dấu hiệu nhận biết thành phần phụ chú : Thường được đặt giữa hai dấu gạch ngang, hai dấu phẩy, hai dấu ngoặc đơn hoặc giữa một dấu gạch ngang với một dấu phẩy. Nhiều khi thành phần phụ chú còn được đặt sau dấu hai chấm.
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
I. Khởi ngữ và các thành phần biệt lập
2. Bài tập 2: Viết một đoạn văn ngắn (khoảng 4 đến 6 câu) giới thiệu truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu, trong đó có ít nhất một câu chứa khởi ngữ và một câu chứa thành phần tình thái
Đoạn văn
(1)Bến quê, một truyện ngắn xuất sắc của nhà văn Nguyễn Minh Châu. (2)Đọc kĩ truyện, chắc chắn trong mỗi chúng ta không ai không thấy một triết lí giản dị mà sâu sắc; những tổng kết đã được trải nghiệm trong cuộc đời một con người. (3)Truyện được xây dựng trên một tình huống nghịch lí và được thể hiện rất rõ qua nhân vật Nhĩ - một con người bôn ba khắp muôn nơi nhưng cuối đời lại cột chặt với giường bệnh. (4)Tuy vậy, qua cửa sổ ngôi nhà Nhĩ đã phát hiện ra những vẻ đẹp bình dị mà quyến rũ của một vùng đất; và anh mới cảm nhận hết tình cảm thân thương của người vợ trong những ngày bệnh tật...(5)Tất cả được nhà văn thể hiện qua những lời văn tinh tế giàu hình ảnh và tràn đầy cảm xúc. (6)Đọc Bến quê ta không phải đọc qua một lần mà hiểu được; ta phải suy tư, nghiền ngẫm qua từng câu, từng chữ của nhà văn.
Khởi ngữ: Bến quê, Đọc Bến quê
Thành phần tình thái: Chắc chắn
Bài tập 1, 2:

Hãy cho biết mỗi từ ngữ in đậm trong các đoạn trích dưới đây thể hiện phép liên kết nào?
a) Ở rừng mùa này thường như thế. Mưa. Nhưng mưa đá. Lúc đầu tôi không biết. Nhưng rồi có tiếng lanh canh gõ trên nóc hang. Có cái gì vô cùng sắc xé không khí ra từng mảnh vụn. Gió. Và tôi thấy đau, ướt ở má.
(Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi)
b) Từ phòng bên kia một cô bé rất xinh mặc chiếc áo may ô con trai và vẫn còn cầm thu thu một đoạn dây sau lưng chạy sang. Cô bé bên nhà hàng xóm đã quen với công việc này. Nó lễ phép hỏi Nhĩ: “Bác cần nằm xuống phải không ạ ?”
(Nguyễn Minh Châu, Bến quê)
c) Nhưng cái “com-pa” kia lấy làm bất bình lắm, tỏ vẻ khinh bỉ, cười kháy tôi như cười kháy một người Pháp không biết đến Nã Phá Luân, một người Mĩ không biết đến Hoa Thịnh Đốn vậy ! Rồi nói:
- Quên à ! Phải, bây giờ cao sang rồi thì để ý đến đâu bọn chúng tôi nữa!
Tôi hoảng hốt, đứng dậy nói:
- Đâu có phải thế ! Tôi
(Lỗ Tấn, Cố hương)
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
II. Liên kết câu và liên kết đoạn văn.
Ở rừng mùa này thường như thế. Mưa. mưa đá. Lúc đầu tôi không biết. có tiếng lanh canh gõ trên nóc hang. Có cái gì vô cùng sắc xé không khí ra từng mảnh vụn. Gió. tôi thấy đau, ướt ở má.
b) Từ phòng bên kia một cô bé rất xinh mặc chiếc áo may ô con trai và vẫn còn cầm thu thu một đoạn dây sau lưng chạy sang. bên nhà hàng xóm đã quen với công việc này. lễ phép hỏi Nhĩ: “Bác cần nằm xuống phải không ạ?”
c) Nhưng cái “com-pa” kia lấy làm bất bình lắm, tỏ vẻ khinh bỉ, cười kháy tôi như cười kháy một người Pháp không biết đến Nã Phá Luân, một người Mĩ không biết đến Hoa Thịnh Đốn vậy ! Rồi nói:
-Quên à ! Phải, bây giờ cao sang rồi thì để ý đến đâu bọn chúng tôi nữa!
Tôi hoảng hốt, đứng dậy nói:
-Đâu có phải ! Tôi...
Nhưng
Nhưng rồi
Và
Cô bé
Nó
thế
2. Bài tập 3: Nêu rõ sự liên kết về nội dung, hình thức giữa các câu trong đoạn văn em viết về truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu .
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
(1) Bến quê, một truyện ngắn xuất sắc của nhà văn Nguyễn Minh Châu. (2)Đọc kĩ truyện, chắc chắn trong mỗi chúng ta không ai không thấy một triết lí giản dị mà sâu sắc; những tổng kết đã được trải nghiệm trong cuộc đời một con người. (3)Truyện được xây dựng trên một tình huống nghịch lí và được thể hiện rất rõ qua nhân vật Nhĩ - một con người bôn ba khắp muôn nơi nhưng cuối đời lại cột chặt với giường bệnh. (4)Tuy vậy, qua cửa sổ ngôi nhà Nhĩ đã phát hiện ra những vẻ đẹp bình dị mà quyến rũ của một vùng đất; và anh mới cảm nhận hết tình cảm thân thương của người vợ trong những ngày bệnh tật...(5) Tất cả được nhà văn thể hiện qua những lời văn tinh tế giàu hình ảnh và tràn đầy cảm xúc. (6)Đọc Bến quê ta không phải đọc qua một lần mà hiểu được; ta phải suy tư, nghiền ngẫm qua từng câu, từng chữ của nhà văn.
+ Hai câu đầu: Giới thiệu truyện ngắn và ý nghĩa triết lí của truyện.
+ Ba câu tiếp theo: Giới thiệu tình huống truyện cũng như ý nghĩa nội dung và nghệ thuật của truyện
+ Câu cuối: Cách đọc để hiểu hết ý nghĩa của truyện
+ Bến quê - truyện: đồng nghĩa
+ Truyện, Bến quê, Nhĩ, nhà văn: lặp từ ngữ
+ Tất cả, anh: thế
+ Nhà văn - Bến quê: liên tưởng
- Trình tự sắp xếp câu hợp lí ( logíc)
- Liên kết hình thức:
- Liên kết nội dung:
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
Ví dụ:
Bài tập vận dụng
Trong hai cách viết sau đây, cách viết nào hay hơn ? Vì sao ?
“Ngöôøi nhaø lyù tröôûng saán soå böôùc tôùi giô gaäy chöïc ñaùnh chò Daäu. Nhanh nhö caét, chò Daäu naém ngay ñöôïc gaäy cuûa Ngöôøi nhaø lyù tröôûng . Keát cuïc Ngöôøi nhaø lyù tröôûng yeáu hôn chò Daäu. Ngöôøi nhaø lyù tröôûng bò chò Daäu naøy tuùm toùc laúng cho moät caùi ngaõ nhaøo ra theàm”.
“Ngöôøi nhaø lyù tröôûng saán soå böôùc tôùi giô gaäy chöïc ñaùnh chò Daäu. Nhanh nhö caét, chò naém ngay ñöôïc gaäy cuûa haén. Keát cuïc anh chaøng haàu caän oâng lyù yeáu hôn chò chaøng con moïn. Haén bò chò naøy tuùm toùc laúng cho moät caùi ngaõ nhaøo ra theàm”.
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
II. Liên kết câu và liên kết đoạn văn.
Cách b hay hơn vì có sử dung phép liên kết: Phép thế, phép lặp
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
1. Bài tập 1:

Đọc truyện cười sau đây và cho biết người ăn mày muốn nói điều gì với người nhà giàu qua câu nói được in đậm cuối truyện.

CHI?M H?T CH?
Một người ăn mày hom hem, rách rưới, đến cửa nhà giàu xin ăn. Người nhà giàu không cho, lại còn mắng;
- Bước ngay! Rõ trông như người ở dưới địa ngục mới lên ấy!
Người ăn mày nghe nói, vội trả lời:
- Phải, tôi ở dưới địa ngục mới lên đấy!
Người nhà giàu nói:
- Đã xuống địa ngục, sao không ở hẳn dưới ấy, còn lên đây làm gì cho bẩn mắt?
Người ăn mày đáp:
- Thế không ở được mới phải lên. ? dưới ấy các nhà giàu chiếm hết cả chỗ rồi!
(Theo Trương Chính-Phong Châu, Tiếng cười dân gian Việt Nam)
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
III. Nghĩa tường minh và hàm ý
Hàm ý của câu nói: Địa ngục mới chính là nơi dành cho các ông (ch? khụng ph?i tụi).
2. Bài tập 2:
Tìm hàm ý của các câu in đậm dưới đây. Cho biết trong mỗi trường hợp, hàm ý đạ được tạo ra bằng cách cố ý vi phạm phương châm hội thoại nào.

Tuấn hỏi Nam:
Cậu thấy đội bóng huyện mình chơi có hay không?
Nam bảo:
Tớ thấy họ ăn mặc rất đẹp.
b) Lan hỏi Huệ:
- Huệ báo cho Nam, Tuấn và Chi sáng mai đến trường chưa?
- Tớ báo cho Chi rồi. -Huệ đáp.
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
III. Nghĩa tường minh và hàm ý
Tuấn hỏi Nam:
Cậu thấy đội bóng huyện mình chơi có hay không?
Nam bảo:
Tớ thấy họ ăn mặc rất đẹp.
Hàm ý của câu là:
- ẹội bóng huyện chơi không hay
- Tôi không muốn bình luận về việc này.
=> Vi phaùm phửụng chaõm quan heọ
b) Lan hỏi Huệ:
-Huệ báo cho Nam, Tuấn và Chi sáng mai đến trường chưa?
-Tớ báo cho Chi rồi. -Huệ đáp.
Hàm ý của câu in đậm:
- Tôi chưa hoặc chưa muốn báo cho Nam và Tuấn
- Tôi không muốn nhắc đến tên Nam và Tuấn
=> Vi phạm phương châm về lượng
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
III. Nghĩa tường minh và hàm ý
2. Bài tập 2
1. Đặt một tình huống giao tiếp có sử dụng câu duo?i dõy va` xác định hàm ý của câu trong tình huống sử dụng đó.
Hôm nay, trời đẹp.
Bài tập vận dụng
Trả lời: Có thể xảy ra tình huống sau:
a. Nam muốn rủ Dũng đi chơi. Nam nói với Dũng:
- Hôm nay, trời đẹp.
b. Hàm ý của câu trong tình huống này là: Chúng mình đi chơi đi.
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
III. Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 141 ÔN TẬP PHẦN TIẾNG VIỆT
CHÚC CÁC THẦY CÔ MẠNH KHOẺ
CHÚC CÁC EM HỌC TỐT
Câu 1: Thành phần đứng trước CHỦ NGỮ và nêu đề tài được nói đến trong câu là thành phần ( 7 chữ cái)
K
H
Ở
I
N
G
Ữ
Câu 2: Câu văn sau sử dụng thành phần gì?
-Suy cho cùng thì tôi cũng có lỗi trong chuyện này.( 8 chữ cái)
T
Ì
N
H
T
H
Á
I
GIẢI ĐOÁN Ô CHỮ