Bài 27. Bến quê

(Tự học có hướng dẫn)
Nguyễn Minh Châu

Tiết134 – Văn bản:
Bến quê
Bến quê
Nhân vật Nhĩ từng đi khắp mọi nơi trên trái đất, về cuối đời lại bị cột chặt vào giường bệnh bởi một căn bệnh hiểm nghèo, đến nỗi không thể tự mình dịch chuyển lấy vài mươi phân trên chiếc giường hẹp kê bên cửa sổ. Nhưng cũng chính vào thời điểm ấy, Nhĩ đã phát hiện ra vùng đất bên kia sông, nơi bến quê quen thuộc, một vẻ đẹp bình dị mà hết sức quyến rũ. Cũng như đến lúc nằm liệt giường biết đến từng miếng ăn, ngụm nước của người vợ, Nhĩ mới cảm nhận hết được nỗi vất vả, sự tần tảo, tình yêu và đức hi sinh thầm lặng của vợ mình. Nhĩ vô cùng khao khát được một lần đặt chân lên bờ bãi bên kia sông, cái miền đất thật gần gũi nhưng đã trở nên rất xa vời đối với anh. Để toại nguyện được ước mơ anh đã nhờ con trai thay mình sang bên kia sông. Nhưng con trai anh lại bị một đám chơi cờ níu chân, thế nên đã lỡ mất chuyến đò duy nhất sang sông. Và Nhĩ đã không thể toại nguyện được mơ ước đó.


Quê: Quỳnh Lưu – Nghệ An
Chặng đường văn học:
NGUYỄN MINH CHÂU
(1930 – 1989)
+ Trước năm 1975:
Đề tài chiến tranh.
Cảm hứng lãng mạn và khuynh hướng sử thi.


- Chặng đường văn học:
NGUYỄN MINH CHÂU
(1930 – 1989)
+ Trước năm 1975:
Đề tài chiến tranh.
Cảm hứng lãng mạn và khuynh hướng sử thi.
Cây bút văn xuôi
tiêu biểu của văn
học thời kỳ kháng
chiến chống Mỹ
+ Sau năm 1975:
Đề tài thế sự và nhân sinh.
Trang văn nặng chất suy tư và chiều sâu triết lí..


- Chặng đường văn học:
NGUYỄN MINH CHÂU
(1930 – 1989)
+ Trước năm 1975:
Đề tài chiến tranh.
Cảm hứng lãng mạn và khuynh hướng sử thi.
Cây bút văn xuôi
tiêu biểu của văn
học thời kỳ kháng
chiến chống Mỹ
+ Sau năm 1975:
Đề tài thế sự và nhân sinh.
Trang văn nặng chất suy tư và chiều sâu triết lí..
Người mở đường
tinh anh và tài
năng của văn học
thời kỳ đổi mới
- Năm 2000, ông được truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
Tác phẩm
- Nằm trong tập truyện ngắn “Bến quê” xuất bản năm 1985
- Thể loại: truyện ngắn
- Phương thức biểu đạt: Tự sự + Miêu tả, biểu cảm, nghị luận.
Khăn mỏ quạ
Bát chiết yêu
Phá cờ thế
Dày sa pô
Tìm hiểu chú thích
- Trớ trêu,nghịch lý
-> Một nhận thức về cuộc đời và tổng kết những trải nghiệm của cả đời người.
Tình huống truyện được xây dựng trên một chuỗi nghịch lý
Nhĩ đi khắp nơi
trên thế giới ><
cuối đời lại phải
nằm liệt trên
giường bệnh
Khi phát hiện ra
vẻ đẹp của bến
sông ngay trước
nhà >< lại không
thể đến được
Nhĩ nhờ con
trai giúp mình
>< nó lại sa
vào đám chơi
phá cờ thế, làm
lỡ chuyến đò
Tình huống truyện
Ngoài cửa sổ bấy giờ, những bông hoa bằng lăng đã thưa thớt – cái giống hoa ngay khi mới nở, màu sắc đã nhợt nhạt. Hẳn có lẽ vì đã sắp hết mùa, hoa đã vãn trên cành, cho nên mấy bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn. ừ cũng chả phải, Nhĩ vừa ngồi để cho vợ bón từng thìa thức ăn vừa nghĩ, chính vì thời tiết đã thay đổi, đã sắp lập thu rồi, cái nóng hầm hập ở trong phòng cùng với thứ ánh sáng loa loá vừa nhìn đã thấy chói cả mắt ở ngoài bờ sông Hồng không biết đã rút đi đâu từ bao giờ.
Bên kia những hàng cây bằng lăng, tiết trời đầu thu đem đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra. Vòm trời cũng như cao hơn. Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi ở bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng thau xen với màu xanh non- những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ. Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất, đây là một chân trời gần gũi, mà lại xa lắc vì chưa hề bao giờ đi đến- cái bờ bên kia sông Hồng ngay trước cửa sổ nhà mình.

- Thời gian: một buổi sáng đầu thu.
Thưa thớt
Nhợt nhạt
Sắp hết mùa, hoa trở nên đậm sắc hơn

- Hình ảnh :
+ Hoa bằng lăng
+ Sông Hồng
Ngoài cửa sổ bấy giờ, những bông hoa bằng lăng đã thưa thớt – cái giống hoa ngay khi mới nở, màu sắc đã nhợt nhạt. Hẳn có lẽ vì đã sắp hết mùa, hoa đã vãn trên cành, cho nên mấy bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn. ừ cũng chả phải, Nhĩ vừa ngồi để cho vợ bón từng thìa thức ăn vừa nghĩ, chính vì thời tiết đã thay đổi, đã sắp lập thu rồi, cái nóng hầm hập ở trong phòng cùng với thứ ánh sáng loa loá vừa nhìn đã thấy chói cả mắt ở ngoài bờ sông Hồng không biết đã rút đi đâu từ bao giờ.
Bên kia những hàng cây bằng lăng, tiết trời đầu thu đem đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra. Vòm trời cũng như cao hơn. Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi ở bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng thau xen với màu xanh non- những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ. Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất, đây là một chân trời gần gũi, mà lại xa lắc vì chưa hề bao giờ đi đến- cái bờ bên kia sông Hồng ngay trước cửa sổ nhà mình.
- Thời gian: một buổi sáng đầu thu.
- Trình tự: Từ gần đến xa

- Hình ảnh :
+ Hoa bằng lăng
+ Sông Hồng
Đỏ nhạt
Mặt sông như rộng thêm ra
Ngoài cửa sổ bấy giờ, những bông hoa bằng lăng đã thưa thớt – cái giống hoa ngay khi mới nở, màu sắc đã nhợt nhạt. Hẳn có lẽ vì đã sắp hết mùa, hoa đã vãn trên cành, cho nên mấy bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn. ừ cũng chả phải, Nhĩ vừa ngồi để cho vợ bón từng thìa thức ăn vừa nghĩ, chính vì thời tiết đã thay đổi, đã sắp lập thu rồi, cái nóng hầm hập ở trong phòng cùng với thứ ánh sáng loa loá vừa nhìn đã thấy chói cả mắt ở ngoài bờ sông Hồng không biết đã rút đi đâu từ bao giờ.
Bên kia những hàng cây bằng lăng, tiết trời đầu thu đem đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra. Vòm trời cũng như cao hơn. Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi ở bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng thau xen với màu xanh non- những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ. Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất, đây là một chân trời gần gũi, mà lại xa lắc vì chưa hề bao giờ đi đến- cái bờ bên kia sông Hồng ngay trước cửa sổ nhà mình.
- Thời gian: một buổi sáng đầu thu.
- Trình tự: Từ gần đến xa

- Hình ảnh :
+ Hoa bằng lăng
+ Sông Hồng
+ Vòm trời
Cao hơn
Ngoài cửa sổ bấy giờ, những bông hoa bằng lăng đã thưa thớt – cái giống hoa ngay khi mới nở, màu sắc đã nhợt nhạt. Hẳn có lẽ vì đã sắp hết mùa, hoa đã vãn trên cành, cho nên mấy bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn. ừ cũng chả phải, Nhĩ vừa ngồi để cho vợ bón từng thìa thức ăn vừa nghĩ, chính vì thời tiết đã thay đổi, đã sắp lập thu rồi, cái nóng hầm hập ở trong phòng cùng với thứ ánh sáng loa loá vừa nhìn đã thấy chói cả mắt ở ngoài bờ sông Hồng không biết đã rút đi đâu từ bao giờ.
Bên kia những hàng cây bằng lăng, tiết trời đầu thu đem đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra. Vòm trời cũng như cao hơn. Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi ở bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng thau xen với màu xanh non- những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ. Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất, đây là một chân trời gần gũi, mà lại xa lắc vì chưa hề bao giờ đi đến- cái bờ bên kia sông Hồng ngay trước cửa sổ nhà mình.
- Thời gian: một buổi sáng đầu thu.
- Trình tự: Từ gần đến xa

- Hình ảnh :
+ Hoa bằng lăng
+ Sông Hồng
+ Vòm trời
+ Bãi bồi
Màu vàng thau
Xen màu xanh non
-> Cảnh thiên nhiên gần gũi, quen thuộc, trù phú và dạt dào sự sống.

Sử dụng nhiều tính từ và nghệ thuật so sánh.
+ Hoa bằng lăng
+ Sông Hồng
+ Vòm trời
+ Bãi bồi
=> Vẻ đẹp của quê hương
-> Cảnh thiên nhiên gần gũi, quen thuộc, trù phú và dạt dào sự sống.

Sử dụng nhiều tính từ và nghệ thuật so sánh.
+ Hoa bằng lăng
+ Sông Hồng
+ Vòm trời
+ Bãi bồi
=> Vẻ đẹp của quê hương
- Tâm trạng của Nhĩ:
say mê pha lẫn nỗi buồn, xót
xa, tiếc nuối.
=> Nhĩ từng trải, am hiểu cuộc sống, yêu quê hương tha thiết.
+ Nhĩ hỏi Liên:
- Đêm qua lúc gần sáng em có nghe thấy tiếng gì không?
- Hôm nay là ngày mấy rồi em nhỉ?
+ Liên lảng tránh câu hỏi của chồng
+ Nhĩ để ý thấy Liên mặc tấm áo vá, những ngón tay gầy guộc âu yếm vuốt ve vai anh
+ Nhớ lại những ngày đầu quen nhau, yêu nhau, cưới nhau, những năm chung sống xây dựng gia đình, đến những ngày bệnh tật này, Nhĩ càng thấu hiểu vợ với lòng biết ơn sâu sắc và cảm động. Đó là người con gái bên kia sông mặc áo nâu, chít khăn mỏ quạ giờ đã thành người đàn bà thị thành nhưng tâm hồn Liên vẫn giữ nguyên nét tần tảo... từ tình yêu thương và sự hi sinh vô bờ ấy Nhĩ đã tìm thấy chỗ dựa, tổ ấm gia đình từ tình yêu thương chung thuỷ của Liên.
"Mặt mũi Nhĩ đỏ rựng một cách khác thường, hai mắt long lanh chữa một nỗi mê say đầy đau khổ, cả mười ngón tay Nhĩ bấu chặt vào cái bậu cửa sổ,.thu hết mọi sức lực cuối cùng còn sót lại để đu mình nhô người.giơ một cánh tay gầy guộc ra phía ngoài cửa sổ khoát khoát y như khẩn thiết ra hiệu cho một người nào đó."
Nghệ thuật
- Sáng tạo những hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng, nhiều nghĩa tạo nên chiều sâu khái quát, triết lí của truyện.
+ Hình ảnh bãi bồi bên kia sông và khung cảnh thiên nhiên -> đời sống gần gũi, bình dị, thân thuộc của quê hương, xứ sở.
+ Những bông hoa bằng lăng sậm hơn, tảng đất lở bên sông.lúc gần sáng -> gợi sự sống của nhân vật Nhĩ đã ở vào những ngày cuối cùng.
+ Anh con trai Nhĩ sa vào đám phá cờ thế -> gợi suy nghĩ về sự chùng chình, vòng vèo trên đường đời mà con người khó tránh khỏi .
+ Hành động cuối cùng của Nhĩ.
- Tình huống truyện giản dị mà bất ngờ và nghịch lí.
- Giọng kể triết lí mà vẫn giàu cảm xúc trữ tình.
HƯỚNG DẪN HỌC BÀI
- Làm bài tập 1 phần Luyện tập (SGK T108)
Hãy chỉ ra điểm giống và khác nhau trong hai bức tranh thu ở hai văn bản Sang thu – Hữu Thỉnh và Bến quê - Nguyễn Minh Châu.
Tiết 136 + 137: Viết bài văn số 7 (Phần thơ, xem lại các bài thơ hiện đại: Mùa xuân nho nhỏ, Viếng lăng Bác, Sang thu, Nói với con, Mây và Sóng)