Bài 27. Bến quê

BẾN QUÊ
Đv: TRƯỜNG THCS NGUYỄN VĂN TRỖI. ORG
Gv: NGUYỄN THỊ LAN ANH
- Sinh năm 1930 - mất năm 1989
- Quê : huyện Quỳnh Lưu - tỉnh Nghệ An
Chặng đường văn học:
+ Trước năm 1975: Đề tài chiến tranh. Cảm hứng lãng mạn và khuynh hướng sử thi.
+ Sau năm 1975: Đề tài thế sự và nhân sinh. Trang văn nặng chất suy tư và chiều sâu triết lí..
Cây bút văn xuôi tiêu biểu của văn học thời kì chống Mĩ.
Người mở đường tinh anh và tài năng của văn học thời kì đổi mới.
- In trong tập "Bến quê" xuất bản năm 1985.
CÁC SÁNG TÁC TIÊU BIỂU
Khăn mỏ quạ
Bát chiết yêu
Dép sa bô
Phá cờ thế
Một buổi sáng đầu thu, Nhĩ ngồi nhìn ra cửa sổ và phát hiện thấy vẻ đẹp của bãi bồi bên kia sông.
Nhĩ tâm sự với vợ và cảm thấy ân hận trước sự chăm sóc chu đáo của vợ.
Nhĩ nhờ Tuấn đi sang bãi bồi bên kia sông.
Bọn trẻ đỡ cho anh ngồi dậy hẳn.
Anh ngồi đó mắt đăm đắm dõi theo từng bước con đi mà lòng trào dâng bao điều suy ngẫm.
Ông cụ giáo Khuyến hỏi thăm và thấy anh giơ một cánh tay gầy guộc ra ngoài cửa sổ khoát khoát như ra hiệu cho một người nào đó.
Tình huống truyện được xây dựng trên một
chuỗi nghịch lí
Nhĩ đi khắp nơi trên thế giới >< cuối đời lại phải nằm liệt trên giường bệnh.
Khi phát hiện ra vẻ đẹp của bến sông ngay trước nhà>< lại không thể đến được.
Nhĩ nhờ con trai giúp mình>< nó lại sa vào đám chơi cờ thế trên hè phố.
Ngoài cửa sổ bấy giờ những bông hoa bằng lăng đã thưa thớt - cái giống hoa ngay khi mới nở, màu sắc đã nhợt nhạt. Hẳn có  lẽ vì đã sắp hết mùa, hoa đã vãn trên cành, cho nên mấy bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn. Ừ cũng chả phải, Nhĩ vừa ngồi để cho vợ bón từng thìa thức ăn vừa nghĩ, chính vì thời tiết đã thay đổi, đã sắp lập thu rồi, cái nóng hầm hập ở trong phòng cùng với thứ ánh sáng loa lóa vừa nhìn đã thấy chói cả mắt ở ngoài bờ sông Hồng không biết đã rút đi đâu từ bao giờ.    
Bên kia những hàng cây bằng lăng, tiết trời đầu thu đem đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra. Vòm trời cũng như cao hơn. Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi ở bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng thau xen với màu xanh non - những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ. Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất, đây là một chân trời gần gũi, mà lại xa lắc vì chưa hề bao giờ đi đến - cái bờ bên kia sông Hồng ngay trước cửa sổ nhà mình.     
Ngoài cửa sổ bấy giờ những bông hoa bằng lăng đã thưa thớt - cái giống hoa ngay khi mới nở, màu sắc đã nhợt nhạt. Hẳn có  lẽ vì đã sắp hết mùa, hoa đã vãn trên cành, cho nên mấy bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn. Ừ cũng chả phải, Nhĩ vừa ngồi để cho vợ bón từng thìa thức ăn vừa nghĩ, chính vì thời tiết đã thay đổi, đã sắp lập thu rồi, cái nóng hầm hập ở trong phòng cùng với thứ ánh sáng loa lóa vừa nhìn đã thấy chói cả mắt ở ngoài bờ sông Hồng không biết đã rút đi đâu từ bao giờ.    
Bên kia những hàng cây bằng lăng, tiết trời đầu thu đem đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra. Vòm trời cũng như cao hơn. Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi ở bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng thau xen với màu xanh non - những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ. Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất, đây là một chân trời gần gũi, mà lại xa lắc vì chưa hề bao giờ đi đến - cái bờ bên kia sông Hồng ngay trước cửa sổ nhà mình.     
Ngoài cửa sổ bấy giờ những bông hoa bằng lăng đã thưa thớt - cái giống hoa ngay khi mới nở, màu sắc đã nhợt nhạt. Hẳn có  lẽ vì đã sắp hết mùa, hoa đã vãn trên cành, cho nên mấy bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn. Ừ cũng chả phải, Nhĩ vừa ngồi để cho vợ bón từng thìa thức ăn vừa nghĩ, chính vì thời tiết đã thay đổi, đã sắp lập thu rồi, cái nóng hầm hập ở trong phòng cùng với thứ ánh sáng loa lóa vừa nhìn đã thấy chói cả mắt ở ngoài bờ sông Hồng không biết đã rút đi đâu từ bao giờ.    
Bên kia những hàng cây bằng lăng, tiết trời đầu thu đem đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra. Vòm trời cũng như cao hơn. Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi ở bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng thau xen với màu xanh non - những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ. Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất, đây là một chân trời gần gũi, mà lại xa lắc vì chưa hề bao giờ đi đến - cái bờ bên kia sông Hồng ngay trước cửa sổ nhà mình.     
-> So sánh, từ gợi tả
=> Bức tranh tươi sáng, dạt dào sức sống và mới mẻ, đầy háo hức và mê say
Liên vẫn không đáp và biết chồng đang nghĩ gì. Chị đưa những ngón tay gầy guộc âu yếm vuốt ve bên vai chồng:
- Anh cứ yên tâm. Vất vả, tốn kém đến bao nhiêu em với các con cũng chăm lo cho anh được.    
Lần đầu tiên Nhĩ  để ý thấy Liên đang mặc tấm áo vá.
- Suốt đời anh chỉ làm em khổ tâm… mà em vẫn nín thinh.
- Có hề sao đâu…  Miễn là anh sống, luôn luôn có mặt anh, tiếng nói của anh trong gian nhà này…    
=> Sự tần tảo, đức hi sinh thầm lặng của người vợ là chỗ dựa nương tựa cuộc đời của Nhĩ.
Từ phòng bên kia một cô bé rất xinh mặc chiếc áo may ô con trai và vẫn còn cầm thu thu một đoạn dây sau lưng chạy sang. Cô bé bên nhà hàng xóm đã quen với công việc này. Nó lễ phép hỏi Nhĩ: “Bác cần nằm xuống phải không ạ?”. Nhĩ đáp trong hơi thở gấp gáp: “Ừ, ừ… chào cháu!”. Cô bé nhảy lên phản, vừa mò vào người Nhĩ đã vội vã nhảy xuống, nó chạy ra đầu cầu thang cầm đoạn dây khẽ phất xuống bên dưới và gọi toáng lên:
- Vân ơi, Tam ơi, Hùng ơi!    
Một lát sau không phải chỉ có ba đứa mà cả một lũ trẻ  ở tầng dưới lần lượt chạy lên:
- Chúng cháu chào bác  ạ!
- Chào bác Nhĩ ạ!     
Vây bọc bởi đám trẻ con đứng lố nhố chung quanh. Nhĩ nhận thấy hoàn cảnh của mình thật buồn cười, y như một chú bé mới đẻ đang toét miệng cười với tất cả, tận hưởng sự thích thú được chúng chăm sóc và chơi với.    
Cả bọn trẻ  xúm vào, và rất nương nhẹ, giúp anh đi nốt nửa vòng trái đất - từ mép tấm nệm nằm ra mép tấm phản, khoảng cách ước chừng năm chục phân.    
Chúng giúp anh đặt một bàn tay lên bậu cửa sổ, kê cao thêm dưới mông anh bằng cả một chiếc chăn gập lại rồi sau đó mới bê cái chồng gối đặt sau lưng.    
Chẳng biết thế  nào mà sáng nay tất cả những ngón tay của chúng đều chua lòm mùi nước dừa, nhưng không sao, vì thế  anh càng yêu lũ trẻ trong ngôi nhà mình.    
Ông cụ giáo Khuyến tựa trên chiếc gậy song đang đứng bên phản. Đã thành lệ, buổi sáng nào ông cụ già hàng xóm  đi xếp hàng mua báo về cũng ghé vào hỏi thăm sức khỏe của Nhĩ.
- Cụ ạ - Nhĩ  bắt đầu ra hiệu về phía đầu tấm nệm nằm của mình – cháu Huệ có gửi lại chìa khóa cho cụ.
- Hôm nay ông Nhĩ có  vẻ khỏe ra nhỉ?
- Dạ, con cũng thấy như  hôm qua…    
=> Vô cùng gần gũi, bình dị những thắm nghĩa tình
Người cha sắp từ  giã cõi đời đang giấu một tâm sự bí mật gì đó trong cái vẻ lúng túng. Anh ngước nhìn ra ngoài cửa sổ một lần nữa rồi quay vào bất chợt hỏi:
- Đã bao giờ Tuấn…  sang bên kia chưa hả?
- Sang đâu hả bố?
- Bên kia sông ấy!    
Anh con trai đáp bằng vẻ hờ hững:
- Chưa…    
Nhĩ tập trung hết sức còn lại để nói ra cái điều ham muốn cuối cùng của đời mình:
- Bây giờ con sang bên kia sông hộ bố…
- Để làm gì ạ?
- Chẳng để làm gì  cả. - Nhĩ có vẻ ngượng nghịu vì cái  điều anh sắp nói ra quá ư kì quặc - Con hãy qua đò đặt chân lên bờ bên kia, đi chơi loanh quanh rồi ngồi xuống nghỉ chân ở đâu đó một lát, rồi về…    
Anh con trai cười:
- Bố đang sai con làm cái việc gì lạ thế?
- Hay là thế này nhé. - Nhĩ vẫn không hề thay đổi ý kiến - Con cầm đi mấy đồng bạc xem bên ấy có  hàng quán người ta bán bánh trái gì, con mua cho bố.    
=> Khao khát những điều đơn giản nhưng lạ với ham muốn tột cùng
Thì ra thằng con trai của anh chỉ mới đi được đến hàng cây bằng lăng bên kia đường. Thằng bé vẫn cắp cuốn sách bên nách đang sà vào một đám người chơi phá cờ thế trên hè phố. Suốt đời Nhĩ cũng đã từng chơi phá cờ thế trên nhiều hè phố, thật là không dứt ra được. Không khéo rồi thằng con trai anh lại trễ mất chuyến đò trong ngày. Nhĩ nghĩ một cách buồn bã, con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình, vả lại, nó đã thấy có gì đáng hấp dẫn ở bên kia sông đâu? Họa chăng chỉ có anh đã từng trải, đã từng in gót khắp mọi chân trời xa lạ mới nhìn thấy hết sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp của một cái bãi bồi sông Hồng ngay bờ bên kia, cả trong những nét tiêu sơ, và cái điều riêng anh khám phá thấy giống như một niềm mê say pha lẫn với nỗi ân hận đau đớn, lời lẽ không bao giờ giải thích hết.    
Thì ra thằng con trai của anh chỉ mới đi được đến hàng cây bằng lăng bên kia đường. Thằng bé vẫn cắp cuốn sách bên nách đang sà vào một đám người chơi phá cờ thế trên hè phố. Suốt đời Nhĩ cũng đã từng chơi phá cờ thế trên nhiều hè phố, thật là không dứt ra được. Không khéo rồi thằng con trai anh lại trễ mất chuyến đò trong ngày. Nhĩ nghĩ một cách buồn bã, con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình, vả lại, nó đã thấy có gì đáng hấp dẫn ở bên kia sông đâu? Họa chăng chỉ có anh đã từng trải, đã từng in gót khắp mọi chân trời xa lạ mới nhìn thấy hết sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp của một cái bãi bồi sông Hồng ngay bờ bên kia, cả trong những nét tiêu sơ, và cái điều riêng anh khám phá thấy giống như một niềm mê say pha lẫn với nỗi ân hận đau đớn, lời lẽ không bao giờ giải thích hết.    
=>Nỗi đau xót đầy ân hận, sự bất lực làm nỗi đau.
- Lựa chọn người kể chuyện ở ngôi thứ 3
- Sáng tạo trong việc tạo nên tình huống hợp lí
- Xây dựng hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng
- Cuộc sống và số phận con người chứa đầy những điều bất thường, nghịch lí, vượt ra ngoài những dự định, toan tính của con người
- Trên đường đời, con người ta khó tránh khỏi những vòng vèo hoặc chùng chình, để rồi vô tình không nhận ra những vẻ đẹp bình dị, gần gũi trong cuộc sống.
- Thức tỉnh sự trân trọng giá trị của cuộc sống gia đình và những vẻ đẹp bình dị của quê hương
Điểm giống - khác nhau trong hai bức tranh thu ở hai văn bản Sang thu (Hữu Thỉnh) và Bến quê (Nguyễn Minh Châu).
Cơ sở so sánh
Sang thu
Bến quê
Giống
Khác
- Hình ảnh gần gũi, thân thuộc, nhiều hình ảnh mang dấu ấn của sự tài hoa.
- Hình ảnh thiên nhiên đều mang hai lớp nghĩa.
- Thời khắc chớm thu.
- Thời khắc lập thu (đã sang thu).
- Con người thấy bình thản, vững vàng khi bước vào mùa thu của cuộc đời..
- Con người vẫn giật mình, thảng thốtkhi bước vào mùa thu của cuộc đời....
- To?m ta?t truyờ?n, na?m ti`nh huụ?ng va` y? nghi~a cu?a truyờ?n
- Nhõ?n xe?t vờ` nghờ? thuõ?t miờu ta? thiờn nhiờn, miờu ta? tõm li? nhõn võ?t
- Chuõ?n bi? ba`i: ễN T�?P PH�`N TIấ?NG VIấ?T
BẾN QUÊ