Bài 26. Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận

Đọc kỹ hai cách diễn đạt sau, nêu cảm nhận ban đầu của em về hai cách diễn đạt này? Theo em cách nào hay hơn?

Cách 1: Nhà văn sáng tác nghệ thuật không chỉ là phản ánh hiện thực đơn thuần.

Cách 2: Sẽ sai lầm biết bao nhiêu nếu cho rằng quá trình sáng tác của mỗi nhà văn chỉ là sự phản ánh hiện thực đơn thuần.

Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn

Hìi ®ång bµo toµn quèc!

Chóng ta muèn hoµ b×nh, chóng ta ph¶i nh©n nh­îng. Nh­ng chóng ta cµng nh©n nh­îng, thùc d©n Ph¸p cµng lÊn tíi, v× chóng quyÕt t©m c­íp n­íc ta lÇn n÷a!

Kh«ng! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt n­íc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµm n« lÖ.

Hìi ®ång bµo!

Chóng ta ph¶i ®øng lªn!

BÊt k× ®µn «ng, ®µn bµ, bÊt k× ng­êi giµ, ng­êi trÎ, kh«ng chia t«n gi¸o, ®¶ng ph¸i, d©n téc. HÔ lµ ng­êi ViÖt Nam th× ph¶i ®øng lªn ®¸nh thùc d©n Ph¸p ®Ó cøu Tæ Quèc. Ai cã sóng dïng sóng. Ai cã g­¬m dïng g­¬m, kh«ng cã g­¬m th× dïng cuèc, thuæng, gËy géc. Ai còng ph¶i ra søc chèng thùc d©n Ph¸p ®Ó cøu n­íc.

Hìi anh em binh sÜ, tù vÖ, d©n qu©n!

Giê cøu n­íc ®a ®Õn.Ta ph¶i hi sinh ®Õn giät m¸u cuèi cïng, ®Ó gi÷ g×n ®Êt n­íc.

Dï ph¶i gian lao kh¸ng chiÕn, nh­ víi mét lßng kiªn quyÕt hi sinh, th¾ng lîi nhÊt ®Þnh vÒ d©n téc ta!

ViÖt Nam ®éc lËp mu«n n¨m!

Kh¸ng chiÕn th¾ng lîi mu«n n¨m!

HÞch t­íng sÜ

Ta th­êng tíi b÷a quªn ¨n, nöa ®ªm vç gèi ruét ®au nh­ c¾t, n­íc m¾t ®Çm ®×a; chØ c¨m tøc ch­a x¶ thÞt lét da, nuèt gan uèng m¸u qu©n thï. DÉu cho tr¨m th©n nµy ph¬i ngoµi néi cá, ngh×n x¸c nµy gãi trong da ngùa, ta còng vui lßng.

(…) Nay c¸c ng­¬i nh×n chñ nhôc mµ kh«ng biÕt lo, thÊy n­íc nhôc mµ kh«ng biÕt thÑn. Lµm t­íng triÒu ®×nh ph¶i hÇu qu©n giÆc mµ kh«ng biÕt tøc; nghe nh¹c th¸i th­êng ®Ó ®ai yÕn nguþ sø mµ kh«ng biÕt c¨m., HoÆc lÊy viÖc chäi gµ lµm vui ®ïa, hoÆc lÊy viÖc ®¸nh b¹c lµm tiªu khiÓn; hoÆc vui thó v­ên ruéng, hoÆc quyÕn luyÕn vî con; hoÆc lo lµm giµu mµ quªn viÖc n­íc, hoÆc ham s¨n b¾n mµ quªn viÖc binh; hoÆc thÝch r­îc ngon; hoÆc mª tiÕng h¸t. NÕu cã giÆc M«ng Th¸t trµn sang th× cùa gµ trèng kh«ng thÓ ®©m thñng ¸o gi¸p cña giÆc, mÑo cê b¹c kh«ng thÓ dïng lµm m­u l­îc nhµ binh…Lóc bÊy giê, ta cïng c¸c ng­¬i sÏ bÞ b¾t, ®au xãt biÕt chõng nµo!...

( TrÝch HÞch t­íng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn)

* Yếu tố biểu cảm trong văn bản "Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến":

- Từ ngữ biểu lộ tình cảm: Hỡi, muốn, phải, nhân nhượng, lấn tới, không, tha, chứ nhất định không chiụ, hễ là, dù phải.

- Câu có tính chất biểu cảm (Câu cảm thán):

+ Không!

+ Hỡi đồng bào toàn quốc!

+ Hỡi đồng bào!

+ Chúng ta phải đứng lên!

+ Hỡi anh em binh sĩ, tự vệ, dân quân

* Yếu tố biểu cảm trong đoan trích văn bản "Hịch tướng sĩ":

- Từ ngữ biểu lộ tình cảm: Ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, căm tức, dẫu, nhục, thẹn, mà không biết nhục, mà không biết căm, không thể.

- Câu có tính chất biểu cảm (Câu cảm thán): Lúc bấy giờ ta cùng các ngươi bị bắt, đau xót biết chừng nào!

Mục đích nghị luận của hai văn bản:

Đều nêu lên quan điểm, ý kiến bàn luận phải trái, đúng sai để người đọc (người nghe) phải suy nghĩ và hành động cho đúng với lẽ phải (xác lập quan điểm, tư tưởng). Như vậy yếu tố biểu cảm chỉ là yếu tố phụ trợ cho văn nghị luận mà thôi.

GHI NHỚ

Văn nghị luận rất cần yếu tố biểu cảm. Yếu tố biểu cảm giúp cho bài văn nghị luận có hiệu quả thuyết phục lớn hơn, vì nó tác động mạnh mẽ tới tình cảm của người đọc (người nghe).

Để bài băn nghị luận có sức biểu cảm cao, người làm văn phải thực sự có cảm xúc trước những điều mình viết (nói) và phải diển tả cảm xúc đó bằng những từ ngữ, những câu văn có sức truyền cảm. Sự diển tả cảm xúc phải chân thực mà không được phá vở mạch lạc nghị luận của bài văn.

§äc ®o¹n trÝch sau chØ ra c¸c yÕu tè biÓu c¶m vµ cho biÕt t¸c gi¶ ®a sö dông nh÷ng biÖn ph¸p nµo ®Ó biÓu lé t×nh c¶m? T¸c dông biÓu c¶m ®ã lµ g×?

I- ChiÕn tranh vµ” ng­êi b¶n xø”

Tr­íc n¨m 1945, hä chØ lµ nh÷ng tªn gia ®en bÈn thØu, nh÷ng tªn” An - nam - mÝt” bÈn thØu, giái l¾m th× còng chØ biÕt kÐo xe tay vµ ¨n ®ßn cña c¸c quan cai trÞ nhµ ta. Êy thÕ mµ cuéc chiÕn tranh vui t­¬i võa bïng næ, th× lËp tøc hä biÕn thµnh nh÷ng ®øa “con yªu”, nh÷ng ng­êi “b¹n hiÒn” cña cña c¸c quan cai trÞ phô mÉu nh©n hËu, thËm chÝ cña c¸c quan toµn quyÒn lín, toµn quyÒn bÐ n÷a. §ïng mét c¸i, hä (nh÷ng ng­êi b¶n xø) ®­îc phong cho c¸i danh hiÖu tèi cao lµ” chiÕn sÜ b¶o vÖ c«ng lÝ vµ tù do”. Nh­ng hä ®a ph¶i tr¶ b»ng mét c¸i gi¸ kh¸ ®¾t c¸i vinh dù ®ét ngét Êy,v× ®Ó b¶o vÖ cho c¸i c«ng lÝ vµ tù do mµ chÝnh hä kh«ng ®­îc h­ëng mét tÝ nµo, hä ®a ph¶i ®ét ngét xa l×a vî con, rêi bá m¶nh ruéng hoÆc ®µn cõu cña hä, ®Ó v­ît ®¹i d­¬ng, ®i ph¬i th©y trªn c¸c bai chiÕn tr­êng ch©u ©u. Trong lóc v­ît biÓn, nhiÒu ng­êi b¶n xø, sau khi ®­îc mêi chøng kiÕn c¶nh k× diÖu cña trß biÓu diÔn khoa häc vÒ phãng ng­ l«i, ®a ®­îc xuèng tËn ®¸y biÓn ®Ó b¶o vÖ tæ quèc cña mét loµi thuû quo¸i. Mét sè kh¸c ®a bá x¸c t¹i nh÷ng miÒn hoang vu th¬ méng vïng Ban C¨ng, lóc chÕt cßn tù hái ph¶i ch¨ng n­íc mÑ muèn chiÕm ng«i nguyªn phi trong cung cÊm vua Thæ, ch¶ thÕ sao l¹i ®em n­íng hä ë nh÷ng miÒn xa x«i Êy? Mét sè kh¸c n÷a th× anh dòng ®­a th©n cho ng­êi ta tµn s¸t trªn bê s«ng M¸c- n¬, hoÆc trong bai lÇy miÒn S¨m - pa - nh¬, ®Ó lÊy m¸u m×nh t­íi nh÷ng vßng nguyÖt quÕ cña c¸c cÊp chØ huy vµ lÊy x­¬ng m×nh ch¹m nªn nh÷ng chiÕc gËy cña c¸c ngµi thèng chÕ.

(trÝch trong v¨n b¶n” ThuÕ m¸u” cña NguyÔn ¸i Quèc)

Các yếu tố biểu cảm:

"Tên da đen bẩn thỉu", "An - nam - mít bẩn thỉu", "Con yêu", "Chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do", cảnh kỳ diệu, xuống tận đáy biển để bảo vệ tổ quốc của các loài thuỷ quoái, bỏ xác tại những miền hoang vu thơ mộng.

Biện pháp: Từ ngữ diễu nhại, đối lập, giọng mỉa mai.

Tác dụng: Tạo tiếng cười châm biếm chua cay, mỉa mai. Do đó đã phơi bày được bản chất dối trá, thể hiện được thái dộ khinh bỉ, chế nhạo của tác giả đối với bọn thực dân.

ĐỌC ĐOẠN VĂN:

Tôi muốn nói với các bạn câu chuyện làm Việt luận và học Việt văn, luôn thể giãi bày hết nỗi khổ tâm của người anh các bạn đã đeo một cái "nghiệp" vào người: "nghiệp" dạy tiếng mẹ đẻ.

Nỗi buồn thứ nhất là thấy các bạn có quan niệm học "tủ". Ông thầy dạy giỏi đối với các bạn là ông thầy giảng và soạn sách đúng "tủ".

Nói làm sao cho các bạn hiểu rằng trong 7, 8 năm trời, nào nhận xét, đọc sách, xem truyện, giảng văn..., nào tập dùng chữ, đặt câu, dàn ý, làm bài, tôi thiết tưởng một học sinh, với khiếu thông minh, trí nhớ trung bình, không có lý do gì phải nhấm bút trước một đề văn trong kỳ thi viết.

Sự học mà đã hạ xuống là học "tủ" thì chúng tôi cũng không còn làm việc cùng các bạn nữa. Sao không có "hãng" nào đó in ra độ 500 bài làm sẵn để học sinh cứ việc mang về học thuộc như con vẹt, rồi ném nguyên văn chép lại cho hội đồng chấm thi duyệt xem chép sai hay đúng, việc gì còn phải lôi thôi bày đặt ra chương trình học tập để bắt trẻ em ngày ngày phải đến trường.

(Theo Nghiêm Toản, luận văn thị phạm)

Cảm xúc trong bài:

Nỗi buồn và sự khổ tâm của một nhà giáo chân chính trước sự "xuống cấp" trong lối học tập làm văn, học văn của những học sinh mà trước đây thầy thật lòng quý mến.

Cách thức:

Dùng các yếu tố biểu cảm xen lẫn vào luận cứ, luận điểm, thể hiện rõ ở ba mặt từ ngữ - câu - giọng điệu.