Bài 26. Hội thoại

KIỂM TRA BÀI CŨ
1. Hành động nói là gì ?
Nêu một số kiểu hành động nói thường gặp?
- Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
Trả lời:
- Các kiểu hành động nói: + Hỏi + Trình bày
+ Điều khiển + Hứa hẹn
+ Bộc lộ cảm xúc
2.Xác định kiểu hành động nói trong đoạn trích sau:
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào .Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
trình bày
dự đoán
hỏi
báo tin
trình bày
Hội thoại:
Là sử dụng ngôn ngữ để trao đổi thông tin với nhau (có thể giữa hai, ba hoặc nhiều người) Chúng ta thường bắt gặp trong cuộc sống hàng ngày và trong các tác phẩm văn chương.
Nhân tố trong hội thoại:
- Vai xã hội.
- Lượt lời.
Mình tặng bạn
Cảm ơn cậu
Tiết 107.
Tiếng Việt:
I. Vai xã hội trong hội thoại:
1. Ngữ liệu.
2. Phân tích.
Bà cô
Bé Hồng
Quan hệ gia tộc
Vai trên
Vai dưới
...Tàn nhẫn, thiếu thiện chí
...Thái độ lễ phép
Cháu con
Cô
Tao - mày
3. Nhận xét.
* Vai xã hội:
Là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
A. Lý thuyết:
Xét các ví dụ sau:
Em chào cô ạ.
Bạn đã làm bài tập chưa?
Bố cháu đi vắng rồi ạ.
Quan hệ:
Vai xã hội:
Quan hệ:
Vai xã hội:
Quan hệ:
Vai xã hội:
Cô trò
Vai trên, vai dưới
Bạn bè
Ngang hàng
Tuổi tác
Vai trên, vai dưới
quan

hệ

xã

hội
Vai xã hội được xác định bằng cách nào?
Tiết 107.
Tiếng Việt:
I. Vai xã hội trong hội thoại:
1. Ngữ liệu.
A. Lý thuyết:
2. Phân tích.
Bé Hồng
Vai trên
Vai dưới
...Tàn nhẫn, thiếu thiện chí
...Thái độ lễ phép
Cháu con
Cô
Tao - mày
3. Nhận xét.
* Vai xã hội:
Là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
* Quan hệ xã hội:
- Trên - dưới, ngang h�ng.
- Thân - sơ.
* Lưu ý:
- Vai xã hội thay đổi trong mối quan hệ giao tiếp.
Bà cô
Quan hệ gia tộc
Một vị quan lớn đi qua trường học cũ của mình liền ghé vào thăm. Khi gặp người thầy cũ nay đã già liền kính cẩn chào:
- Thưa thầy, thầy còn nhớ con không ạ? Con là...
Người thầy giáo già hoảng hốt:
- Dạ bẩm quan lớn, ngài là...
- Thưa thầy, với thầy con vẫn là đứa học trò nhỏ ngày xưa. Con có được ngày hôm nay chính là nhờ sự giáo dục của thầy.
(Hữu Mai, Chyuện ngày xưa)
Chuyện kể
Một vị quan lớn đi qua trường học cũ của mình liền ghé vào thăm. Khi gặp người thầy cũ nay đã già liền kính cẩn chào:
- Thưa thầy, thầy còn nhớ con không ạ? Con là...
Người thầy giáo già hoảng hốt:
- Dạ bẩm quan lớn, ngài là...
- Thưa thầy, với thầy con vẫn là đứa học trò nhỏ ngày xưa. Con có được ngày hôm nay chính là nhờ sự giáo dục của thầy.
(Hữu Mai, Chuyện ngày xưa)
Chuyện kể
Vai xã hội trong chuyện được xác định bằng những mối quan hệ xã hội sau:
* Quan hệ tuổi tác:
- Người thầy (tuổi cao) vai trên.
Người trò (ít tuổi) vai dưới.
* Quan hệ xã hội:
- Thầy giáo vai trên.
- Học trò vai dưới.
- Quan lớn (học trò) vai trên.
- Người dân (thầy giáo) vai dưới.
-> Xưng hô hợp địa vị tuổi tác, hợp đạo lý, lễ nghi xã hội.
Tiết 107.
Tiếng Việt:
I. Vai xã hội trong hội thoại:
1. Ngữ liệu.
A. Lý thuyết:
2. Phân tích.
Bà cô
Bé Hồng
Quan hệ gia tộc
Vai trên
Vai dưới
...Tàn nhẫn, thiếu thiện chí
...Thái độ lễ phép
Cháu con
Cô
Tao - mày
Phù hợp vai xã hội
Không phù hợp vai xã hội
3. Nhận xét.
* Vai xã hội:
Là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
* Quan hệ xã hội:
- Trên - dưới, ngang h�ng.
- Thân - sơ.
* Lưu ý:
- Vai xã hội thay đổi trong mối quan hệ giao tiếp.
- Xác định đúng vai để chọn cách nói cho phù hợp.
Tiết 107.
Tiếng Việt:
A. Lý thuyết:
I. Vai xã hội trong hội thoại:
1. Ngữ liệu.
2. Phân tích.
3. Nhận xét.
4. Ghi nhớ.
* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội:
- Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội);
- Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình).
* Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
Ghi nhớ
Tiết 107.
Tiếng Việt:
A. Lý thuyết:
I. Vai xã hội trong hội thoại:
1. Ngữ liệu.
2. Phân tích.
3. Nhận xét.
4. Ghi nhớ:
(SGK - tr 94)
B. Luyện tập:
1.Bài tập 1.
Các ở cùng coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm, quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy thì ta cho thuyền, đi bộ thì ta cho ngựa, lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười. Cách đối đãi so với Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngày trưước cũng chẳng kém gì.
Những chi tiết trong bài "Hịch tướng sĩ" thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền:
1. Bài tập 1 :
Nay các nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn. Làm tướng triều đình phải hầu quân giặc mà không biết tức; nghe nhạc thái thường để đãi yến ngụy sứ mà không biết căm. Hoặc lấy việc chọi gà làm vui đùa, hoặc lấy việc đánh bạc làm tiêu khiển; hoặc lo làm giàu mà quên việc nước, hoặc ham săn bắn mà quên việc binh; hoặc thích rượu ngon hoặc mê tiếng hát.
+ Quan hệ trên dưới.
+ Quan hệ thân tình.
ngươi
ta
ngươi
Khoan dung:
Nghiêm khắc:
Rút ngắn được khoảng cách về tình cảm xa lạ, khoảng cách chủ - tớ giữa Trần Quốc Tuấn với binh sĩ.
- Đạt hiệu quả cao trong giao tiếp.
- Tăng sức biểu cảm cho VB nghị luận.
2.Bài tập 2:
a. Vai xã hội của ông giáo và lão Hạc, trong cuộc thoại:
+ Về địa vị xã hội: Ông giáo (trí thức) có địa vị cao hơn lão Hạc (nông dân).
+ Về tuổi tác: Lão Hạc có vị trí cao hơn «ng gi¸o.
b) Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối với lão Hạc:
- Lời lẽ: ôn tồn.
- Cử chỉ: Nắm lấy cái vai gầy.
- Cách xưng hô: cụ - tôi, ông con mình.
c) -Thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão Hạc đối với ông giáo:
ông giáo, dạy (nói), chúng mình, nói đùa thế.
- Chi tiết thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc:
cười đưa đà, cười gượng, nói đùa thế, để khi khác.
* Lời nói, cử chỉ, cách xưng hô của ông giáo và lão Hạc tạo nên cuộc trò chuyện vừa tôn kính, vừa thân tình, phải đạo.
3. Bài tập 3
Yêu cầu:
- Viết một cuộc hội thoại.
- Phân tích vai xã hội của người tham gia hội thoại.
- Cách đối xử thể hiện qua: + lời thoại.
+ cử chỉ thái độ kèm theo lời.