Bài 26. Hội thoại

I. Vai xã hội trong hội thoại:
1 Hội thoại



Lớp trưởng cho cô biết sĩ số lớp ta hôm nay có bao nhiêu bạn? Có bạn nào nghỉ không?
Muốn thực hiện một cuộc hội thoại cần phải có mấy người? Những ngươi này dùng phương tiện nào để trao đổi, và họ trao đổi như thế nào?
Muốn thực hiện một cuộc hôị thoại cần phải có hai người trở lên. Những người này chủ yếu dùng phương tiện ngôn ngữ, người này nói thì người kia nghe và người kia phản hồi lại.
Em hiểu thế nào
là hội thoại?
- Là sử dụng ngôn ngữ để nói chuyện với nhau.
Hội thoại là loại hoạt động giao tiếp bằng lời, giữa hai người hoặc lớn hơn hai người trong một hoàn cảnh nhất đinh, nhằm trao đổi những thông tin hoặc bầy tỏ tư tưởng tình cảm thái độ giữa người nói và người nghe theo những đề tài, những mục đích giao tiếp được đặt ra.
Có hai dạng hội thoại:
+ Hội thoại của mọi người trong sinh hoạt nói chung.
+ Hội thoại của các nhân vật được nhà văn tái tạo và thể hiện trong tác phẩm văn học.
I. Vai xã hội trong hội thoại:
1. Hội thoại.
2. Vai xã hội.
a) Phân tích đoạn trích trong SGK
- Nhân vật: Bà cô và bé Hồng.
Là quan hệ gia tộc.
+ Bà cô: vai trên
+ Bé Hồng: vai dưới
Từ sáng đến giờ em đã nói chuyện với ai, để nắm những thông tin gì?
Đoạn trích có mấy nhân vật tham gia hội thoại?
Mối quan hệ của bé Hồng và bà cô mình trong đoạn trích là gì? Ai là vai trên? Ai là vai dưới?
? Người cô: Thiếu thiện chí không phù hợp với quan hệ ruột thịt dẫn đến thái độ không đúng mực của người trên đối với người dưới.
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tội, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]

Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:




- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một ..hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chổ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
1Ví dụ
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tội, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng ... ... thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nge. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một ..hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chổ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Em hãy tìm những chi tiết lời nói của bà cô nói với bé Hồng?
Cách cư xử của người cô bé Hồng có gì đáng chê trách?
Tìm những chi tiết cho thấy nhân vật bé Hồng đã cố gắng kìm nén sự bất bình của mình để giữ thái độ lễ phép?
Ví dụ 1:
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tội, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng ... ... thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nge. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một ..hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chổ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
CÂU HỎI THẢO LUẬN

Vì sao bé Hồng phải làm như vậy?
? Hồng thuộc vai dưới có bổn phận tôn trọng người trên.
I. Vai xã hội trong hội thoại:
1. Hội thoại.
2. Vai xã hội.
a) Phân tích đoạn trích trong SGK
Vậy em hiểu thế nào là vai xã hội?
b) Bài học:
- Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối vơí người khác trong cuộc thoại.
Em hãy cho biết vai của em khi nói chuyện với thầy cô giáo? Với cha mẹ? Với bạn bè cùng lớp?
Trong giao tiếp hàng ngày, trong hội thoại em hãy cho biết vai xã hội thường được xác định bằng các quan hệ xã hội nào?
- Các kiểu quan hệ xã hội.
+ Quan hệ trên dưới hay ngang hàng( theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội.
+ Quan hệ thân sơ( theo mức độ quen biết, thân tình)
I. Vai xã hội trong hội thoại:
1. Hội thoại.
2. Vai xã hội.
a) Phân tích đoạn trích trong SGK
b) Bài học:
- Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối vơí người khác trong cuộc thoại.
- Các kiểu quan hệ xã hội.
+ Quan hệ trên dưới hay ngang hàng( theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội.
+ Quan hệ thân sơ( theo mức độ quen biết, thân tình)
Quan hệ trên dưới
( theo địa vị trong xã hội)
Trong cuộc hội thoại, quan hệ giữa quan tể tướng và nữ hoàng là gì? Quan hệ đó được xác định theo căn cứ nào?

Đọc mẫu chuyện sau:
Một sớm, thằng Hùng, mới "nhập cư" vào xóm tôi, dắt chiếc xe đạp gần hết hơi ra tiệm sửa xe của bác hai. Nó hất hàm với bác Hai:
- Bơm cho cái bánh trước. Nhanh lên nhé, trễ giờ học rồi.
Bác hai nhìn thằng Hùng rồi nói:
- Tiệm của bác hổng có bơm thuê.
- Vậy mượn cái bơm, tôi bơm lấy vậy.
- Bơm của bác bị hư, cháu chịu khó dắt đến tiệm khác vậy.
Vừa lúc ấy, cái Hoa nhà ở cuối ngõ cũng dắt xe đạp chạy vào tíu tít chào hỏi:
- Cháu chào bác Hai ạ! Bác ơi, cháu mượn cái bơm nhé. Chiều nay cháu đi học về, bác coi dùm cháu nghe, hổng biết sao nó cứ xì hơi hoài.
Được rồi. Nào để bác bơm cho. Cháu là con gái, biết bơm không mà bơm!
Cháu cảm ơn bác nhiều.
(Theo Thành Long)
Từ ví dụ trên hãy cho cô biết khi tham gia hội thoại em cần lưu ý điều gì?
- Cần xác định đúng vai để lựa chọn cách nói phù hợp
* Ghi nhớ: SGK trang 94
Hãy nhận xét về cách nói năng của hai bạn Hùng và Hoa?
Ghi nhớ:
Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội:
+ Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội.
+ Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)
- Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
b) Bài học:
* Ghi nhớ: SGK trang 94
I. Vai xã hội trong hội thoại:
1. Hội thoại.
2. Vai xã hội.
a) Phân tích đoạn trích trong SGK
II. Luyện tập
Bài 1:
Hãy tìm những chi tiết trong bài Hịch Tướng Sĩ thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với những binh sĩ dưới quyền.

Bài 2:
a.���� Dựa vào đoạn trích và những điều em biết về truyện Lão Hạc, hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên.
b.���� Tìm những chi tiết trong lời thoại của nhân vật và lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ông giáo đối với lão Hạc.
c.���� Những chi tiết nào trong lời thoại của lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối vơí ông giáo? Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc?

Bài 2:
Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi:
-��Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phảng này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào. thế là sung sướng.
-� Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.
���� Lão nói xong lại cười như đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:
-�Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xướng đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.
-���Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác.
(Nam Cao, Lão Hạc)

- Địa vị: ông giáo vai trên, lão Hạc vai dưới
- Tuổi tác: lão Hạc vai trên, ông giáo vai dưới.
b. Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối với lão Hạc:
- Nắm lấy vai gầy của lão, ôn tồn bảo
- Mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai
- Gọi lão Hạc là cụ, xưng hô gộp: "ông con mình"
c. Thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối với ông giáo:
- Gọi là "ông giáo", dùng từ "dạy" thay cho từ "nói"
- Xưng hô gộp " chúng mình", cách nói chuyện xuề xoà
Chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc:
- Lão Hạc chỉ cười như đưa đà, cười gượng, thoái thác lời mời của ông giáo.




*Học bài
*Làm bài tập
*Soạn bài:
"Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận"