Bài 26. Hội thoại

Kiểm tra bài cũ:
-Trình bày cách thực hiện hành động nói?
Đặt một câu nghi vấn với mục đích cầu khiến.
NGữ văn
Tiết 107 -
nội dung bài học :
1. Vai xã hội trong hội thoại 2. Luyện tập.
- Cuộc hội thoại gồm có mấy nhân vật? Đó là những nhân vật nào?
- Em có nhận xét gì về quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại?
I.Vai xã hội trong hội thoại
1.Ví dụ:
+ Cô giáo(mẹ bạn Trang); Bà(bà của Tuấn ); Bạn Trang; Bạn Anh.
+ Quan hệ gia đình,quan hệ thầy trò,quan hệ tuổi tác,quan hệ bạn bè.







- Trong cuộc hội thoại trên, những quan hệ đó được thực hiện trực tiếp qua những từ ngữ nào?
- Trong cuộc hội thoại trên, những quan hệ đó được thực hiện trực tiếp qua những từ ngữ nào?
- Vậy qua các từ ngữ xưng hô, các tình thái từ...em có nhận xét gì về quan hệ tình cảm của các nhân vật trong cuộc hội thoại ?
- Các tình thái từ được thêm vào câu nhằm mục đích gì?
I/ Vai xã hội trong hội thoại
1.Ví dụ:
+ Các tình thái từ được thêm vào câu để cấu tạo câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán và để biêủ thị các sắc thái tình cảm của người nói.
2.Ví dụ2:
- Qua đoạn hội thoại em có nhận xét gì về cách xử sự của người cô với bé Hồng?
+ Cách xử sự của người cô là thiếu thiện chí,vừa không phù hợp với quan hệ ruột thịt,vừa không thể hiện thái độ đúng mực của người trên đối với người dưới.
-Trước cách xử sự của người cô bé Hồng có thái có thái độ như thế nào?
I/ Vai xã hội trong hội thoại
1.Ví dụ:
2. Ví dụ2
+ Bé Hồng bất bình trước cách xử sự của người cô nhưng đã cố gắng kìm nén để giữ được thái độ lễ phép.
- Tìm những chi tiết minh hoạ ?
2.Ví dụ2:
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[...] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp .Vì tôi biết rõ ,nhắc đến mẹ tôi,cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng,nợ nần cùng túng quá phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực.Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến.[...]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
-Không! Cháu không muốn vào.Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về. Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào?Mợ mày phát tài lắm,có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại ,khoé mắt tôi đã cay cay.Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi,tao chạy cho tiền tàu.Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn.[...]
Cô tôi chưa dứt câu cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng . Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
-Vậy mày hỏi cô Thông- tên người đàn bà họ nội xa kia- chỗ ở của mợ mày,rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
[...] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày ,và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
- Vậy em hiểu vai xã hội là gì?
- Em hãy giải thích vì sao Hồng lại phải kìm nén như vậy?
+ Vì Hồng là vai dưới phải có bổn phận tôn trọng người trên.
I/ Vai xã hội trong hội thoại
2. Ví dụ2
- Tìm những chi tiết minh hoạ ?
+Cúi đầu không đáp
+ Cười đáp lại
+ Im lÆng cói ®Çu xuèng ®Êt
+ C­êi dµi trong tiÕng khãc
+ Cæ häng t«i ®· nghÑn ø khãc kh«ng ra tiÕng
-Vai xã hội được xác định bằng những quan hệ xã hội nào?
* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
Mối quan hệ xã hội rất đa dạng, nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng nhiều chiều.
- Vậy khi tham gia hội thoại ta cần chú ý điều gì?
- Em có nhận xét gì về quan hệ xã hội cũng như các vai xã hội trong hội thoại?
Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
I/ Vai xã hội trong hội thoại
2. Ví dụ2
-Ngoài những quan hệ xã hội trên,em còn biết những mối quan
hệ xã hội nào khác?
I/ Vai xã hội trong hội thoại.
1. Ví dụ 1:
2. Ví dụ 2:
* Ghi nhớ.
- Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội :
+ Quan hệ trên - dưới, ngang bằng(theo tuổi tác,thứ bậc trong gia đình).
+ Quan hệ thân - sơ(theo mức độ quen biết,thân tình).
- Mối quan hệ xã hội rất đa dạng, nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
* Ghi nhớ. (SGK trang 94)
I/ Vai xã hội trong hội thoại
1.Ví dụ:
2. Ví dụ2
II/ Luyện tập.
Bài 1: Những chi tiết trong bài "Hịch tướng sĩ" thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn với binh sĩ dưới quyền.
- Trong bài "Hịch tướng sĩ" đoạn nào thể rõ nhất thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn với binh sĩ dưới quyền?
Đoạn: "Các ngươi ở cùng ta ....dẫu cho các ngươi không muốn vui vẻ phỏng có được không".
- Trong đoạn văn trên Trần Quốc Tuấn đã thực hiện những vai xã hội nào? Dựa trên những mỗi quan hệ nào?
+ Với quan hệ chủ tướng: ông đứng ở vai trên . + Quan hệ những người cùng cảnh ngộ: ông tâm tình với binh sĩ như những người cùng cảnh ngộ ở vai ngang hàng.
- Nhóm 1: Dựa vào đoạn trích và những điều em đã biết về truyện "Lão Hạc", hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia cuộc thoại trên?
Bài 2: Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi: Tôi nắm lấy cái vai gầy của lão, ôn tồn bảo: - Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng: bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè rồi hút thuốc lào....thế là sung sướng. - Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng. Lão nói xong lại cười đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng nghe đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo: - Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước. - Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác. (Nam Cao, Lão Hạc)
- Nhóm 2: Tìm các chi tiết trong lời thoại của nhân vật và lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái đọ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ông giáo đối với lão Hạc? nhân vật tham gia cuộc thoại trên?
Đáp án bài tập 2:
Nhóm 1:Vai xã hội của ông giáo,lão Hạc.
- Về địa vị xã hội ông giáo là một người có địa vị xã hội cao hơn một nông dân như lão Hạc.
- Về tuổi tác lão Hạc có vị trí cao hơn.
Nhóm 2:Chi tiết cho thấy thái độ kính trọng, thân tình của ông giáo đối với lão Hạc.
- Ông giáo nói với lão Hạc bằng lời lẽ ôn tồn, thân mật nắm lấy vai lão, mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai. Trong lời lẽ, ông giáo gọi lão Hạc là cụ, xưng hô gộp hai người là ông con mình (thể hiện sự kính trọng người già), xưng là tôi (thể hiện quan hệ bình đẳng).
Bài 3: Hãy thuật lại một cuộc trò chuyện mà em đã được đọc, đã chứng kiến hoặc tham gia. Phân tích vai xã hội của những người tham gia cuộc thoại, cách đối xử của họ với nhau thể hiện qua lời thoại và qua các cử chỉ thái độ kèm theo lời.
Bài 4: Khoanh tròn vào chữ cái đứng trước câu trả lời đúng trong các câu sau:
Hướng dẫn về nhà:
Nắm chắc nội dung phần ghi nhớ.
- Làm tiếp các bài tập 1,2(c),3/94-95 sgk.
- Chuẩn bị bài : Đi bộ ngao du.
Kính chúc quí thầy cô
và các em vui vẻ, hạnh phúc