Bài 26. Hội thoại

Chào Mừng Quý Thầy Cô
Đến Với Tiết Giảng
Ngữ Văn 8
- Trường THCS Bình Mỹ -
Kiểm Tra Bài Cũ
Câu 1: Có mấy cách thực hiện hành động nói?
Câu 2: Xác định hành động nói của các câu sau:
(1) Thầy giáo mới ngày mai sẽ đến.
(2) Hôm nay là bài học Pháp văn cuối cùng của các con.
(3) Thầy mong các con hết sức chú ý.
(Buổi học cuối cùng)
Trình bày
Trình bày
Điều khiển
Trực tiếp
Trực tiếp
Gián tiếp
Câu trần thuật
Câu trần thuật
Câu trần thuật
Bài 26
Tiết 107
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
Đoạn trích "Trong lòng mẹ"
Ví dụ:
Ví dụ 1
"Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến [.]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!

Ví dụ 1
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.

Ví dụ 1
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chỗ ở c?a mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?

(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Bài 26
Tiết 107
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
Đoạn trích "Trong lòng mẹ"
Ví dụ:
Quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại trong đoạn trích trên là quan hệ gì? Ai ở vai trên? Ai ở vai dưới?
?
- Hai nhân vật tham gia hội thoại: người cô và bé Hồng
- Quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại trong đoạn trích trên là quan hệ thân tộc trên dưới
+ Vai trên: người cô.
+ Vai dưới: bé Hồng
?
Qua ví dụ trên, em hiểu vai xã hội là gì?
? Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
Ví dụ 2
Vô-lô-đi-a đang chuẩn bị bài thì một bạn đến rủ đi bắn chim vì cậu ta vừa được bố mua cho khẩu súng mới. Khẩu súng mới, điều đó thật hấp dẫn! Nghe bạn nói, Vô-lô-đi-a đứng dậy mở toang cửa sổ, ló đầu ra ngoài và hỏi bạn một cách tỉ mỉ về khẩu súng.
Nhưng rồi Vô-lô-đi-a trả lời bạn với vẻ luyến tiếc:
- Mình bận học, không đi được!
Cậu bạn châm chọc:
- Học gạo để lấy điểm năm à?
- Mình không học gạo mà là học, học không phải vì điểm, hiểu không?
Ví dụ 3
Em hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia hội thoại
trong cuộc thoại trên. Dựa vào đâu em xác định vai xã hội đó?
Quan hệ ngang hàng (theo tuổi tác)
Ví dụ 4
Đọc và chỉ ra sự khác nhau trong quan hệ giữa hai người vợ với chồng ở hai cuộc hội thoại sau:
[.] Chị dậu rón rén bưng một bát lớn đến chỗ chồng nằm:
- Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột. [.]
(Tắt đèn)
[.] Đồ ngu! Đòi một cái máng lợn thật à? Một cái máng thì thấm vào đâu! Đi tìm lại con cá và đòi một cái nhà rộng. [.]
(Ông lão đánh cá và con cá vàng)
. Chị Dậu với chồng : thân mật, gần gũi
. Mụ vợ với ông lão : xỉ vả, hống hách, coi thường.
Bài 26
Tiết 107
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
Quan hệ trên dưới hay ngang hàng
(theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội)
Quan hệ thân - sơ
(theo mức độ quen biết, thân tình)
- Quan hệ xã hội:
- Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
- Hai nhân vật tham gia hội thoại: người cô và bé Hồng
+ Vai trên: người cô.
+ Vai dưới: bé Hồng.
? Quan hệ thân tộc trên dưới
Đoạn trích "Trong lòng mẹ"
Ví dụ:
Câu Hỏi Thảo Luận
Trong cuộc hội thoại, có phải mỗi người tham gia hội thoại chỉ có một vai xã hội không? Em hãy cho một ví dụ để chứng minh điều đó.
Mỗi người tham gia hội thoại thường có nhiều vai, đa chiều
Ví dụ: . Chị Dậu vai dưới - Cai Lệ vai trên (theo địa vị xã hội)
. Chị Dậu vai trên - Cai Lệ vai dưới (theo tuổi tác)
Bài 26
Tiết 107
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
Đoạn trích "Trong lòng mẹ"
Ví dụ:
a) Cách cư xử của người cô có gì đáng chê trách?
b) Tìm những chi tiết thể hiện sự im lặng của bé Hồng?
c) Vì sao Hồng phải làm như vậy?
- Cách đối xử của người cô:
Thiếu thiện chí không phù hợp với quan hệ ruột thịt, không thể hiện thái độ đúng mực của người trên đối với người dưới.
- Thái độ của Hồng:
Hồng phải kìm nén sự bất bình vì Hồng là người thuộc vai dưới.
Ghi nhớ.
(SGK/ tr. 94)
- Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội:
+ Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội.
+ Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)
- Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
Ghi Nhớ
Bài 26
Tiết 107
II - LUYỆN TẬP:
1. Thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của trong văn bản "Hịch Tướng Sĩ"
2. Nhận xét vai xã hội trong đoạn trích "Lão Hạc"
Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm; quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thuỷ thì ta cho thuyền, đi bộ thì ta cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười. Cách đối đãi so với Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngãy trước cũng chẳng kém gì.
Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn.
(Hịch tướng sĩ - Trần Quốc Tuấn)
Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi
-��Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phảng này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào. thế là sung sướng.
-� Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.
���� Lão nói xong lại cười như đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:
-�Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xướng đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.
- Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác.

(Nam Cao, Lão Hạc)
a. Dựa vào đoạn trích và những điều em biết về truyện Lão Hạc, hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên.
b. Tìm những chi tiết trong lời thoại thể hiện thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ông giáo đối với lão Hạc.
c. Những chi tiết nào trong lời thoại của lão Hạc thể hiện thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối vơí ông giáo?
Câu Hỏi
b. Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối với lão Hạc:
- Mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai
- Gọi lão Hạc là "cụ", xưng hô gộp "ông con mình"
c. Thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối với ông giáo:
- Gọi là "ông giáo", dùng từ "dạy" thay cho từ "nói".
- Xưng hô gộp " chúng mình", cách nói chuyện xuề xoà.
Chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc: Lão Hạc chỉ cười như đưa đà, cười gượng, thoái thác lời mời của ông giáo.

a. Nhận xét vai xã hội.
- Địa vị: ông giáo vai trên, lão Hạc vai dưới
- Tuổi tác: lão Hạc vai trên, ông giáo vai dưới.

Đọc mẫu chuyện sau:
Một sớm, thằng Hùng, mới "nhập cư" vào xóm tôi, dắt chiếc xe đạp gần hết hơi ra tiệm sửa xe của bác hai. Nó hất hàm với bác Hai:
- Bơm cho cái bánh trước. Nhanh lên nhé, trễ giờ học rồi.
Bác hai nhìn thằng Hùng rồi nói:
- Tiệm của bác hổng có bơm thuê.
- Vậy mượn cái bơm, tôi bơm lấy vậy.
- Bơm của bác bị hư, cháu chịu khó dắt đến tiệm khác vậy.
Vừa lúc ấy, cái Hoa nhà ở cuối ngõ cũng dắt xe đạp chạy vào tíu tít chào hỏi:
- Cháu chào bác Hai ạ! Bác ơi, cháu mượn cái bơm nhé. Chiều nay cháu đi học về, bác coi dùm cháu nghe, hổng biết sao nó cứ xì hơi hoài.
- Được rồi. Nào để bác bơm cho. Cháu là con gái, biết bơm không mà bơm!
Cháu cảm ơn bác nhiều.
(Theo Thành Long)

Hãy nhận xét về cách nói năng của hai bạn Hùng và Hoa.
HƯớNG DẫN Về NHà
Học bài, nắm vững các khái niệm.

- Hoàn thành các bài tập.

- Chuẩn bị tiết:

"Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận"
xin chân thành cảm ơn
và trân trọng kính chào