Bài 26. Hội thoại

Kiểm Tra Bài Cũ
Câu 1: X�c ��nh h�nh ��ng n�i v� c�ch th�c hiƯn h�nh ��ng n�i trong c�c c�u sau?
(1) Thầy giáo mới ngày mai sẽ đến.
(2) Hôm nay là bài học Pháp văn cuối cùng của các con.
(3) Thầy mong các con hết sức chú ý.
(Buổi học cuối cùng)
Câu 2: Thế nào là hành động nói?Có mấy cách thực hiện hành d?ng nói?
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
Đoạn trích "Trong lòng mẹ"
Ví dụ:
1/ Khái niệm:
"Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến [.]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chỗ ở c?a mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
Đoạn trích "Trong lòng mẹ"
Ví dụ:
Đoạn trích có nội dung là gì?
- Cu�c h�i tho�i gi�a nh�n v�t b� c� v� b� H�ng
? Đoạn trích là một đoạn hội thoại
Em hiểu thế nào là hội thoại?
? Hội thoại là hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ nói,Trong hội thoại phải có ít nhất từ hai người trở lên.
1/ Khái niệm:
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
Đoạn trích "Trong lòng mẹ"
Ví dụ:
Vậy đoạn trích này có mấy nhân vật tham gia hội thoại?Quan heọ giửừa caực nhaõn vaọt tham gia hoọi thoaùi trong ủoaùn trớch treõn laứ quan heọ gỡ? Ai ụỷ vai treõn? Ai ụỷ vai dửụựi?
- Hai nhân vật tham gia hội thoại: người cô và bé Hồng
- Quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại là quan hệ thân tộc ( ru�t th�t)
+ Vai trên: người cô.
+ Vai dưới: bé Hồng
Qua ví dụ,em hiểu vai xã hội là gì?
? Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
Đoạn trích "Trong lòng mẹ"
Ví dụ:
1/ Khái niệm:
2/ Các mối quan hệ của vai xã hội:
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
Đoạn trích "Trong lòng mẹ"
Ví dụ:
- Hai nhân vật tham gia hội thoại: người cô và bé Hồng
- Quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại là quan hệ thân tộc ( ru�t th�t)
+ Vai trên: người cô
+ Vai d�íi: b� H�ng
Dựa vào đâu em xác định được vai hội thoại?
Chỉ ra những từ ngữ người cô dùng xưng hô với cháu mình?
Xưng tao( gọi cháu là:mày)
Xưng cháu(trước sau vẫn thống nhất
1/Khái niệm
2/ Các mối quan hệ của vai xã hội
I. Vai xã hội trong hội thoại
1. Khái niệm
Phân tích vai xã hội trong đoạn hội thoại sau:
Nam ( bạn của con trai bà Tuyết) cắp cặp đi vào cổng, nhanh nhảu chào bà Tuyết:
- Con chào mẹ ạ!
Vừa thấy Nam đi vào bà Tuyết đon đả:
- Linh đâu con? Sao các con về muộn thế?
Nam lễ phép thưa:
Thưa mẹ! Linh có việc bận nên về sau con một chút.
Bà Tuyết xoa đầu Nam bảo:
- Con ra rửa chân tay rồi đợi Linh về cùng ăn cơm.
2/Các mối quan hệ của vai xã hội:
I. Vai xã hội trong hội thoại
Khái niệm
Các mối quan hệ của vai xã hội
Bà Tuyết: Vai mẹ (Vai trên)
Nam: Vai con (Vai dưới)
Quan hệ thân(gần gũi)
Lấy thêm các ví dụ thể hiện các quan hệ giao tiếp khác?
a/- Con yêu mẹ rất nhiều. Quan hệ trên dưới
- Mẹ cũng rất yêu con. (Theo tuổi tác,thứ bậc trong gia đình)
b/ - Lan ơi có đi học không? Quan hệ ngang hàng
- Có,đợi tớ cùng đi với. (Mức độ quen biết)
Qua các ví dụ,em hãy cho biết vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội nào?


I. Vai xã hội trong hội thoại
Khái niệm
Các mối quan hệ của vai xã hội
Quan hệ thân- sơ
(Tuỳ thuộc vào mức độ quen biết hay thân tình)
Quan hệ trên- dưới hay ngang hàng
(Tuỳ theo thứ bậc, tuổi tác trong gia đình và xã hội)
Vai xã hội
Trong cuộc hội thoại, có phải mỗi người tham gia hội thoại chỉ có một vai xã hội không?
* Tình huống 1:Trong một gia đình có ba thế hệ.Tìm lời mời(ăn cơm)của cháu với ông bà,cha mẹ?của ông bà,cha mẹ với cháu(con)?
-Cháu: Cháu mời(con mời) ông,bà( bố,mẹ) ăn cơm ạ
Bố,mẹ:+ Con mời bố,mẹ ăn cơm ạ.
+ Bố(mẹ)mời con ăn cơm.(Con ăn cơm đi.)
- ông,bà: Cả Nhà mình ăn cơm nào.
Hỏi:Nhận xét lời mời trên?Vì sao trong gia đình có ba thế hệ cháu lại mời trước?
* Tình huống 2: Hãy nhờ người khác mở cửa sổ ( có thể là người lớn tuổi hơn,ít hơn.hoặc bằng).Em sẽ nói như thế nào ?
-Em nhờ anh mở cửa sổ hộ em với ạ.
Em mở giúp anh cửa sổ ra.
.Hộ tớ mở cửa sổ ra với.
Hỏi:Nhận xét gì về lời nhờ trên?
Tình huống 3: Vai chi Dậu trong đoạn trích " Tức nước vỡ bờ"
Hỏi: Em có nhận xét gì về vai xã hội của chị Dậu khi hội thoại với
tên Cai Lệ?

Ông- cháu: Vai dưới.
Ông- tôi :Ngang hàng
Mày -bà: Vai trên.
Vì sao có sự thay đổi đó?
* T�nh hu�ng 4: Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi
-��Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phảng này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào. thế là sung sướng.
-� Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.
���� Lão nói xong lại cười như đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:
-�Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xu�ng đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.
- Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác.

(Nam Cao, Lão Hạc)

a. Dựa vào đoạn trích và những điều em biết về truyện Lão Hạc, hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên.
b. Tìm những chi tiết trong lời thoại thể hiện thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ông giáo đối với lão Hạc.
c. Những chi tiết nào trong lời thoại của lão Hạc thể hiện thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối vơí ông giáo?
Câu Hỏi
b. Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối với lão Hạc:
- Mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai
- Gọi lão Hạc là "cụ", xưng hô gộp "ông con mình".ThĨ hiƯn s� k�nh tr�ng ng��i gi�.X�ng t�i (quan hƯ bình ��ng)
c. Thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão H�c đối với ông giáo:
- Gọi là "ông giáo", dùng từ "dạy" thay cho từ "nói".
- Xưng hô gộp " chúng mình", cách nói chuyện xuề xoà.

a. Nhận xét vai xã hội.
- Địa vị: ông giáo vai trên, lão Hạc vai dưới
- Tuổi tác: lão Hạc vai trên, ông giáo vai dưới.

Em có nhận xét gì về vai xã hội trong cuộc hội thoại này?
I. Vai xã hội trong hội thoại
1. Khái niệm
Một học sinh lớp 8
ở nhà (trong gia đình)
ở trường (ngoài xã hội)
Ông bà
Cha mẹ
Anh chị
Em

Thầy cô

Anh chị khối 9

Bạn cùng khối
Các em khối 6,7
Cháu
Con
Em
Anh-chị
Học trò
Em
Bạn bè
Anh-chị
2. Các mối quan hệ của vai xã hội.
Vai dưới
Vai trên
Vai dưới
Vai ngang hàng
Vai trên
Đa dạng
Qua các ví dụ, em có nhân xét gì về vai xã hội trong hội thoại?Trong quá trình hội thoại,người tham gia hội thoại cần chú ý điều gì?
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
1/ Khái niệm:
2/ Các mối quan hệ của vai xã hội:
* Ghi nhớ:sgk-tr94
- Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội:
+ Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội.
+ Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)
- Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
I - VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI:
1/ Khái niệm:
2/ Cácmối quan hệ của vai xã hội:
* Ghi nhớ:sgk-tr94
II - LuyƯn t�p
Đọc mẫu chuyện sau:
Một sớm, thằng Hùng, mới "nhập cư" vào xóm tôi, dắt chiếc xe đạp gần hết hơi ra tiệm sửa xe của bác hai. Nó hất hàm với bác Hai:
- Bơm cho cái bánh trước. Nhanh lên nhé, trễ giờ học rồi.
Bác hai nhìn thằng Hùng rồi nói:
- Tiệm của bác hổng có bơm thuê.
- Vậy mượn cái bơm, tôi bơm lấy vậy.
- Bơm của bác bị hư, cháu chịu khó dắt đến tiệm khác vậy.
Vừa lúc ấy, cái Hoa nhà ở cuối ngõ cũng dắt xe đạp chạy vào tíu tít chào hỏi:
- Cháu chào bác Hai ạ! Bác ơi, cháu mượn cái bơm nhé. Chiều nay cháu đi học về, bác coi dùm cháu nghe, hổng biết sao nó cứ xì hơi hoài.
- Được rồi. Nào để bác bơm cho. Cháu là con gái, biết bơm không mà bơm!
- Cháu cảm ơn bác nhiều. (Theo Thành Long)
Hãy nhận xét về cách nói năng của hai bạn Hùng và Hoa.
Học bài, nắm vững các khái niệm.

- Hoàn thành các bài tập.

- Chuẩn bị tiết:

"Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận"