Bài 26. Hội thoại

CÁC THẦY CÔ GIÁO ĐẾN DỰ GIỜ MÔN NGỮ VĂN LỚP 8


NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG
1. Hành động nói là gì? Nêu một số kiểu hành động nói thường gặp?
KIỂM TRA BÀI CŨ
Tiết 107: HỘI THOẠI
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ t�i, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng ... ... thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một ..hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
I.Vai xã hội trong hội thoại:
Câu 1: Quan hệ giữa các nhân vật
tham gia hội thoại trong đoạn
trích trên đã cho là quan hệ gì?
Ai ở vai trên? Ai là vai dưới?
I.Vai xã hội trong hội thoại:

Quan hệ gia tộc
Người cô của Hồng:
vai trên
Chú bé Hồng :
vai dưới
Hai đối
tượng ở
hai vị trí xã
hội khác
nhau
khi tham gia
hội thoại
-> Vai xã hội
I.Vai xã hội trong hội thoại:
Vai xã hội là gì?
Vai xã hội là vị trí của người
tham gia hội thoại đối với
người khác trong cuộc hội thoại
- Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội)
-Quan hệ thân -sơ (mức độ quen biết)
I.Vai xã hội trong hội thoại:
Ngữ liệu 2:
Vô-lô-đi-a đang chuẩn bị bài thì một cậu bạn đến rủ đi bắn chim vì cậu ta vừa được bố mua cho một khẩu súng nước. Khẩu súng mới, điều đó thật hấp dẫn! Nghe bạn nói, Vô-lô-đi-a đứng dậy, mở toang cửa sổ, ló đầu ra ngoài và hỏi bạn một cách tỉ mỉ về khẩu súng.
Nhưng rồi Vô-lô-đi-a trả lời bạn với vẻ luyến tiếc:
Mình bận học, không đi được!
Cậu bạn châm chọc:
Học gạo để lấy điểm năm à?
Mình không học gạo mà là học, học không phải vì điểm, hiểu không?
Mai chủ nhật tha hồ mà học!
Vô-lô-đi-a bắt đầu lưỡng lự vì lời bàn đó của bạn. Nhưng chợt nghĩ đến bài vẫn chưa chuẩn bị xong, Vô-lô-đi-a trả lời dứt khoát:
Không, mai chúng ta sẽ đi từ sáng, còn hôm nay thì không.
Sau đó, Vô-lô-đi-a đóng cửa sổ lại.
Vai xã hội được xác định
bằng các quan hệ xã hội nào?
Trở lại ví dụ trên:
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ t�i, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng ... ... thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một ..hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Câu 2: Cách xử sự của người cô có
gì đáng chê trách?
+ Với quan hệ gia tộc, người cô đã xử sự
không đúng vớ i thái độ chân thành, thiện
chí của tình cảm ruột thịt.
+Với tư cách là người lớn tuổi, vai bề trên,
người cô đã không có thái độ đúng mực
của người lớn đối với trẻ em.
I.Vai xã hội trong hội thoại:
-> Xác định chưa đúng vai.
Thảo luận:
Câu 3: Tìm những chi tiết cho thấy nhân vật chú
bé Hồng đã cố gắng kìm nén sự bất bình của
mình để giữ thái độ lễ phép?
…tôi cúi đầu không đáp
…Tôi lại im lặng cúi đầu
xuống đất…cổ họng tôi
đã nghẹn ứ khóc không
ra tiếng…
I.Vai xã hội trong hội thoại:
? Giải thích vì sao Hồng phải làm như vậy?
Vì Hồng là người thuộc vai dưới, có bổn
phận tôn trọng người trên.
I.Vai xã hội trong hội thoại:
-> Xác định đúng vai.
*Vì chưa xác định đúng vai nên cách nói của c� b� H�ng:
- M�y c� mu�n v�o Thanh h�a ch�i víi mĐ m�y kh�ng?
- Mỵ m�y ph�t t�i l�m, c� nh� d�o tr�íc ��u!
M�y d�i qu�, c� v�o �i, tao ch�y cho tiỊn t�u.
-> Ch�a ph� hỵp
*Vì xác định đúng vai nên cách nói của b� H�ng:
- T�i cĩi ��u kh�ng ��p..
- T�i c��i ��p l�i c� t�i:
T�i l�i im lỈng cĩi ��u xu�ng ��t.C��i d�i trong ti�ng kh�c.
-> Ph� hỵp
“ Một sớm Hùng, mới “ nhập cư” vào sóm tôi dắt chiếc xe đạp hết hơi ra tiệm sửa xe của bác Hai. Nó hất hàm với bác Hai:
-Bơm cho cái bánh trước. Nhanh lên nhé, trễ giờ học rồi.
Bác trai nhìn bạn Hùng rồi nói:
-Tiệm của bác không có bơm thuê.
- Vậy cho mượn cái bơm, tôi bơm lấy vậy.
-Bơm của bác bị hỏng, cháu chịu khó dắt đến tiệm khác vậy”

Vöøa luùc aáy, caùi Hoa nhaø ôû cuoái ngoõ cuõng daét xe ñaïp chaïy vaøo tíu tít chaøo hoûi:
- Chaùu chaøo baùc Hai aï! Baùc ôi, chaùu möôïn caùi bôm nheù. Chieàu nay chaùu ñi hoïc veà, baùc coi duøm chaùu nghe, hoång bieát sao noù cöù xì hôi hoaøi.
- Ñöôïc roài. Naøo ñeå baùc bôm cho. Chaùu laø con gaùi, bieát bôm khoâng maø bôm!
- Chaùu caûm ôn baùc nhieàu.

-> Xác định chua đúng vai -> Chưa phù hợp
-> Xaùc ñònh ñuùng vai -> Phuø hôïp
Một học sinh lớp 8
ở nhà (trong gia dỡnh)
ở truờng (ngoài xã hội)
Ông bà
Cha mẹ
Anh chị
Em
Thầy cô
Anh chị khối 9
Bạn cùng khối
Các em khối 6,7
Cháu
Con
Em
Anh-chị
Học trò
Em
Bạn bè
Anh-chị
* Các mối quan hệ của vai xã hội.
Vai dưới
Vai trên
Vai dưới
Vai ngang hàng
Vai trên
Da dạng
Vì quan hệ xã hội vốn đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều.Khi ta tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
I.Vai xã hội trong hội thoại:
Khi tham gia hội thoại mỗi
Chúng ta cần chú ý điều gì?
Ghi nhớ
* Vai xaừ hoọi laứ vũ trớ cuỷa ngửụứi tham gia hoọi thoaùi ủoỏi vụựi ngửụứi khaực trong cuoọc thoaùi.
-Vai xaừ hoọi ủửụùc xaực ủũnh baống caực quan heọ xaừ hoọi:
+ Quan heọ treõn - dửụựi hay ngang haứng (theo tuoồi taực, thửự baọc trong gia ủỡnh vaứ xaừ hoọi);
+ Quan heọ thaõn - sụ (theo mửực ủoọ quen bieỏt, thaõn tỡnh)
* Vỡ quan heọ xaừ hoọi voỏn raỏt ủa daùng neõn vai xaừ hoọi cuỷa moói ngửụứi cuừng ủa daùng, nhie�u chie�u. Khi tham gia hoọi thoaùi, moói ngửụứi ca�n xaực ủũnh ủuựng vai cuỷa mỡnh ủeồ choùn caựch noựi cho phuứ hụùp.

Bài tập1: Hãy tìm những chi tiết trong bài “Hịch tướng sĩ” thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền?
II.Luyện tập:
Các chi tiết thể hiện
sự nghiêm khắc:
Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không
biết thẹn…
Nếu các ngươi biết chuyên tập sách này ,theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủ … Ta viết ra bài hịch này để các ngươi biết
bụng ta.
Các chi tiết biểu hiện
sự khoan dung:
Bài tập 2: Đọc đoạn trích trong SGK và thực hiện theo yêu cầu câu hỏi:
a/Dựa vào đoạn trích và những điều đã biết về chuyện “Lão Hạc”, hãy xác định vai xã hội của 2 nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên!
Xét về
điạ vị
xã hội
Vai
trên
Vai
dưới
Xét về
tuổi tác
Vai
trên
Vai
dưới
b/ Tìm những chi tiết trong lời hội thoại của nhân vật, qua lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ông giáo đối với Lão Hạc?
* Trong cử chỉ:
Ông giáo nói với Lão Hạc những lời lẽ ôn tồn, thân mật nắm lấy vai lão, mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai.
* Trong lời lẽ:
- gọi “cụ” xưng hô gộp: “ ông - con mình”
thể hiện sự kính trọng người già
- xưng là “tôi”
 thể hiện quan hệ bình đẳng.
c/ Những chi tiết nào trong lời thoại của Lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quí trọng vừa thân tình của Lão Hạc đối với ông giáo?

- Lão Hạc gọi người đối thoại với mình là “ông giáo” ,dùng từ “dạy” thay cho từ nói  thể hiện sự tôn trọng
- Xưng hô gộp 2 người là “chúng mình”; các câu nói cũng xuề xoà:“nói đùa thế”.  Thể hiện sự thân tình.

? Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của Lão Hạc?
- “Cười gượng”, “cười đưa đà”.
- Khéo léo từ chối việc ở lại ăn khoai, uống nước với ông giáo.
Lão Hạc có nỗi buồn, ý thức được rằng có 1 khoảng cách giữa mình đối với người đối thoại.
Phù hợp với tâm trạng lúc ấy và tính khí khái của Lão Hạc
THỰC HÀNH :Thực hiện 3 cuộc hội thoại ngắn trong 3 hoàn cảnh sau:
a/
b/
c/
BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM
“ Vai xã hội” trong hội thoại là gì?
A. Là vai vế của mỗi người trong gia đình
B. Là vị trí, chỗ đứng của mỗi người trong xã hội.
C. Là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
D. Là cương vị, cấp bậc của một người trong cơ quan,xã hội.
Trong hội thoại, người có vai xã hội thấp phải có thái độ ứng xử với người có vai xã hội cao như thế nào?
A. Ngưỡng mộ. B. Kính trọng
C. Sùng kính. D.Thân mật

H­íng dÉn häc sinh häc bµi




1/C?n n?m v?ng vai xó h?i trong t?ng tỡnh hu?ng c? th? d? cú cỏch h?i tho?i phự h?p.
2/ Ca dao:
"L?i núi ch?ng m?t ti?n mua .
L?a l?i m� núi cho v?a lũng nhau".
3/ C?n cú ý th?c v?n d?ng v�o th?c ti?n cu?c s?ng thu?ng ng�y d? quan h? gi?a mỡnh v?i m?i ngu?i t?t d?p.
4/ Chu?n b? ti?p cỏc ki?n th?c v� b�i t?p cho ti?t sau: Chỳ ý t?p h?i tho?i theo BT ? SGK.
Bài học đến đây kết thúc
Kính chúc quý thầy cô luôn thành công trong công tác
Các em học sinh luôn luôn học giỏi