Bài 26. Hội thoại

Kiểm tra bài cũ
Xác định hành động nói trong các câu sau đây:
¤ng l·o chµo con c¸ vµ nãi :(1)
- Mô vî t«i l¹i næi c¬n ®iªn råi (2). Nã kh«ng muèn lµm nhÊt phÈm phu nh©n nữa, nã muèn lµm nữ hoµng (3).
Con c¸ tr¶ lêi: (4)
Th«i dõng lo l¾ng (5). Cø vÒ ®i (6). Trêi phï hé l·o (7). Mô giµ sÏ lµm nữ hoµng (8).
(TrÝch “¤ng L·o ®¸nh c¸ vµ con c¸ vµng”, Ngữ văn 6 )

Bài tập tình huống�: Hãy đánh dấu vào những tình huống mà em cho đó là hội thoại�:
a. Khi đọc một bài diễn văn.
b. Khi phát thanh viên đọc bản tin thời sự.
c. Khi nhóm học sinh thảo luận bài học.
d. Khi hai người nói chuyện với nhau về một vấn đề nào đó.
Một hôm, cô gọi tôi đến bên cười hỏi :
- Hồng ! Mày có muốn vào Thanh Hóa chơi với mẹ mày không ?
[…] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. […]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi :
- Không ! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về .
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt :
- Sao lại không vào ? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu !
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chầm chập đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất : lòng tôi càng thắt lại, khóe mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng :
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[…] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi :
- Sao cô biết mợ con có con ?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. […] Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ, thì tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị :
- Vậy mày hỏi cô Thông – tên người đàn bà họ nội xa kia – chỗ ở của mợ này, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao ?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp :
- Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ ?
( Nguyên Hồng – Những ngày thơ ấu)

Một học sinh lớp 8
ở nhà( trong gia đình)
Ở trường( ngoài xã hội)
Ông bà
Chamẹ
Anh chị
Em
Thầy cô
Anh chị khối 9
Bạn cùng khối
Khối 6,7
cháu
con
Em
Anh, chị
Em (Học trò)
Em
Bạn bè
Anh, chị
Vai dưới
Vai ngang hàng
Vai dưới
Vai trên
Quan sỏt so d? th? hi?n cỏc m?i quan h?, vai xó h?i
Vai trên
Quan hệ trên – dưới theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình
Quan hệ trên –dưới, ngang hàng ngoài xã hội, quan hệ thân - sơ
Đa dạng
Một vị quan lớn đi qua trường học cũ của mình liền ghé vào thăm. Khi gặp người thầy cũ nay đã già liền kính cẩn chào:
- Thưa thầy, thầy còn nhớ con không ạ? Con là...
Người thầy giáo già hoảng hốt:
- Dạ bẩm quan lớn, ngài là...
- Thưa thầy, với thầy con vẫn là đứa học trò nhỏ ngày xưa. Con có được ngày hôm nay chính là nhờ sự giáo dục của thầy.
(Hữu Mai, Chuyện ngày xưa)
Một vị quan lớn đi qua trường học cũ của mình liền ghé vào thăm. Khi gặp người thầy cũ nay đã già liền kính cẩn chào:
- Thưa thầy, thầy còn nhớ con không ạ? Con là...
Người thầy giáo già hoảng hốt:
- Dạ bẩm quan lớn, ngài là...
- Thưa thầy, với thầy con vẫn là đứa học trò nhỏ ngày xưa. Con có được ngày hôm nay chính là nhờ sự giáo dục của thầy.
(Hữu Mai, Chuyện ngày xưa)
Vai xã hội được xác định bằng những mối quan hệ xã hội sau:
* Quan hệ trờn-du?i (tu?i tác)
- Người thầy (tuổi cao) vai trên.
Người trò (ít tuổi) vai dưới.
* Quan hệ trờn-du?i (xã hội)
- Thầy giáo vai trên.
- Học trò vai dưới.
- Quan lớn (học trò) vai trên.
- Người dân (thầy giáo) vai dưới.
-> Xưng hô hợp địa vị tuổi tác, hợp đạo lý, l? nghi xã hội.
* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội:
- Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội);
- Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình).
* Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
Ghi nhớ
Các ở cùng coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm, quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy thì ta cho thuyền, đi bộ thì ta cho ngựa, lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười. Cách đối đãi so với Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngày trưước cũng chẳng kém gì.
Những chi tiết trong bài "Hịch tướng sĩ" thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền:
1. Bài tập 1 :
Nay các nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn. Làm tướng triều đình phải hầu quân giặc mà không biết tức; nghe nhạc thái thường để đãi yến ngụy sứ mà không biết căm. Hoặc lấy việc chọi gà làm vui đùa, hoặc lấy việc đánh bạc làm tiêu khiển; hoặc lo làm giàu mà quên việc nước, hoặc ham săn bắn mà quên việc binh; hoặc thích rượu ngon hoặc mê tiếng hát.
ngươi
ta
ngươi
Khoan dung:
Nghiêm khắc:
2.Bài tập 2:
a. Vai xã hội của ông giáo và lão Hạc, trong cuộc thoại:
+ Về địa vị xã hội: Ông giáo (trí thức) có địa vị cao hơn lão Hạc (nông dân).
+ Về tuổi tác: Lão Hạc có vị trí cao hơn «ng gi¸o.
b) Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối với lão Hạc:
- Lời lẽ: ôn tồn.
- Cử chỉ: Nắm lấy cái vai gầy.
- Cách xưng hô: cụ - tôi, ông con mình.
c) -Thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão Hạc đối với ông giáo:
ông giáo, dạy (nói), chúng mình, nói đùa thế.
- Chi tiết thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc:
cười đưa đà, cười gượng, nói đùa thế, để khi khác.
* Lời nói, cử chỉ, cách xưng hô của ông giáo và lão Hạc tạo nên cuộc trò chuyện vừa tôn kính, vừa thân tình, phải đạo.
3. Bài tập 3
Yêu cầu:
Lớp em vừa có buổi sinh hoạt bàn luận về phương hướng đạt tuần học tốt chào mừng ngày 26/03. Em hãy thuật lại cuéc héi tho¹i ấy.
- Ph©n tÝch vai x· héi cña ng­êi tham gia héi tho¹i.
C¸ch ®èi xö thÓ hiÖn qua:
+ lêi tho¹i.
+ cö chØ th¸i ®é kÌm theo lêi thoại.