Bài 26. Hội thoại

TRƯỜNG THCS SUỐI NGÔ
GIÁO VIÊN: ĐỖ THỊ THANH XUÂN
KIỂM TRA MIỆNG
Câu 1: Hành động nói là gì? Nêu những kiểu hành động nói thường gặp?
- Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
- Các kiểu hành động nói:
+ Hỏi.
+ Trình bày.
+ Bộc lộ cảm xúc.
+ Điều khiển.
+ Hứa hẹn.
KIỂM TRA MIỆNG
- Cách dùng trực tiếp.
Cách dùng gián tiếp.
Câu 2: Có những cách thực hiện hành động nói nào? Hãy chỉ rõ các cách thực hiện hành động nói trong các câu sau:
A: Cậu ngồi đây chờ tôi.
B: Cậu ngồi chờ mình một chút có được không?
- A: Cách dùng trực tiếp.
B: Cách dùng gián tiếp.
Bằng hiểu biết của em, hãy xác định tình huống nào sau đây là hội thoại:
.
Hội thoại
Độc thoại
Hội thoại
Độc thoại
1
2
4
3
I. Vai xã hội trong hội thoại
* Nhận xét:
* Xét ví dụ SGK/92,93.
TUẦN 2 8 – TIẾT 107 HỘI THOẠI

- Có hai nhõn v?t tham gia hội thoại: Ngu?i cụ c?a H?ng v� bộ H?ng
- Quan hệ gia tộc
Người cô của Hồng: ở vị trí vai trên
Chú bé Hồng : ở vị trí vai dưới
Quan hệ
trên - dưới
 Tìm những chi tiết thể hiện cách xử sự của người cô đối với bé Hồng? (qua xưng hô, thái độ, cử chỉ, lời nói…)
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng! Mày có muốn vào Thanh Hóa chơi với mẹ mày không?
[…] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã be cái tội góa chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến.[…]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắc lại, khóe mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[…] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn.[…]
Cô tôi chưa dứt câu,cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia – chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sao cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
- Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
 Cách xử sự của người cô đối với bé Hồng có gì đáng chê trách?
I. Vai xã hội trong hội thoại
* Nhận xét:
* Xét ví dụ SGK/92,93.
TUẦN 2 8 – TIẾT 107 HỘI THOẠI

Cách xử sự của người cô chưa đúng mực Xác định
chưa đúng vai .
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng! Mày có muốn vào Thanh Hóa chơi với mẹ mày không?
[…] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội góa chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến.[…]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắc lại, khóe mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
 Trước cách xử sự của người cô, bé Hồng có thái độ như thế nào?
 Hồng bất bình nhưng đã cố gắng kìm nén để giữ thái độ lễ phép.
 Tìm những chi tiết thể hiện điều ấy? Giải thích vì sao Hồng phải làm như vậy?
[…] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn.[…]
Cô tôi chưa dứt câu,cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia – chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sao cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
- Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
I. Vai xã hội trong hội thoại
* Nhận xét:
* Xét ví dụ SGK/92,93.
TUẦN 2 8 – TIẾT 107 HỘI THOẠI

Hồng lễ phép: Biết mình là vai dưới phải tôn trọng vai trên
Xác định đúng vai .
Vai xã hội (Vị trí của người tham gia hội thoại)
Quan hệ ngang hàng
Quan hệ thân - sơ
Bài tập củng cố:
Đọc đoạn hội thoại, xác định vai xã hội trong đoạn hội thoại. Nhận xét cách xử sự của người con?


- Dạo này, bố thấy điểm toán của con hình như chưa được tốt lắm. Sắp thi rồi, con cần cố gắng hơn nữa. Hay là con sang nhờ bạn.
Ông Nam chưa nói hết câu, Hòa đã vùng vằng đứng dậy và làu bàu:
- Thôi, bố đừng nói đến chuyện học hành của con nữa!
* Vai xã hội : Bố : Con :

* Thái độ:
Bài tập nhanh
TUẦN 2 8 – TIẾT 107 HỘI THOẠI

Có người khẽ nói:
- Bẩm, dễ khi có đê vỡ!
Ngài cau mặt, gắt rằng:
- Mặc kệ!
Rồi ngồi xếp bài lại, quay gối dựa sang
bên tay phải, nghiêng mình bảo thầy đề lại:
- Có ăn không thì bốc chứ!
Thầy đề vội vàng:
- Dạ, bẩm, bốc
(Sống chết mặc bay. Phạm Duy Tốn)
Đoạn văn trên có mấy người tham gia hội thoại?
Hãy chỉ ra vai xã hội của những người đó.
Có 3 người tham gia hội thoại;
- Người báo tin là vai dưới
- Thầy đề là cấp dưới của quan
- Quan là vai trên của tất cả những người tham gia hội thoại.
1. Cháu van ông , nhà cháu mới tỉnh được một lúc , ông tha cho !
2. Chồng tôi đau ốm , ông không được phép hành hạ !
3. Mày trói ngay chồng bà đi , bà cho mày xem !
Cháu – ông
Dưới - trên
Tôi - ông
Ngang hàng
Bà - mày
Trên - dưới
1. Cháu van ông , nhà cháu mới tỉnh được một lúc , ông tha cho !
2. Chồng tôi đau ốm , ông không được phép hành hạ !
3. Mày trói ngay chồng bà đi , bà cho mày xem !
Xác định vai xã hội của một học sinh lớp 8
trong các mối quan hệ gia đình và xã hội.
M?t h?c sinh l?p 8
Ở nhà (trong gia đình)
Ông bà
Cha mẹ
Anh ch?
Em
Ở trường (ngoài xã hội)
Thầy cô
Anh chị khối 9
Bạn cùng khối
Bạn cùng lớp
Các em khối 6,7
Vai du?i
Vai trờn
Vai du?i
Ngang - so
Ngang - thân
Vai trên
Th? b?c
Th? b?c
Tu?i tỏc
Da d?ng, nhi?u chi?u
M?c d? quen bi?t
Tu?i tỏc
Quan hệ trên- dưới,
ngang hàng
Quan hệ thân- sơ
Quan
hệ
xã
hội
đa
dạng,
phức
tạp
Vai xã hội đa dạng, nhiều chiều
I. Vai xã hội trong hội thoại
TUẦN 2 8 – TIẾT 107 HỘI THOẠI

Hội thoại
Ít nhất phải có hai người tha gia.
Phương tiện chủ yếu là ngôn ngữ.
Xác định và giữ đúng vai của mình.
* Lưu ý: Khi tham gia hội thoại mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
Là vị trí của những người tham gia hội thoại.
Là quan hệ thân- sơ của những người tham gia hội thoại.
Là quan hệ ngang hàng của những người tham gia hội thoại.
Là cách xưng hô của những người tham gia hội thoại.
Chọn câu trả lời đúng
Câu 1: Vai xã hội trong hội thoại là gì?
Khách sáo
Thân mật
Suồng sã
Kính trọng
Chọn câu trả lời đúng

Câu 2: Khi hội thoại với người có quan hệ ngang hàng, thân thiết, cần có thái độ ứng xử như thế nào?
Chọn câu trả lời đúng
Khi nội dung hội thoại thay đổi.
Khi hội thoại sắp kết thúc.
Khi một người im lặng.
Khi vai giao tiếp của người tham gia thay đổi.
Câu 4: Trong hội thoại, khi nào cách xưng hô thay đổi?

Bài tập1: Hãy tìm những chi tiết trong bài “Hịch Tướng sĩ” thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền?
II.Luyện tập:
Các chi tiết thể hiện
sự nghiêm khắc:
Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn…
Nếu các ngươi biết chuyên tập sách theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủ…Ta viết bài hịch này để các ngươi biết bụng ta.
Các chi tiết biểu hiện
sự khoan dung
Bài tập 2: Đọc đoạn trích trong SGK và thực hiện theo yêu cầu câu hỏi:
a/Dựa vào đoạn trích và những điều đã biết về chuyện “Lão Hạc”, hãy xác định vai xã hội của 2 nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên!
Xét về
điạ vị
xã hội
Xét về
tuổi tác
b/ Tìm những chi tiết trong lời hội thoại của nhân vật, qua lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ông giáo đối với Lão Hạc?
Trong cử chỉ: Ông giáo nói với Lão Hạc những lời lẽ ôn tồn, thân mật nắm lấy vai lão, mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai.
Trong lời lẽ:
- gọi “cụ” xưng hô gộp: “ ông - con mình”
thể hiện sự kính trọng người già
- xưng là “tôi”  thể hiện quan hệ bình đẳng.
c/ Những chi tiết nào trong lời thoại của Lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quí trọng vừa thân tình của Lão Hạc đối với ông giáo?

Lão Hạc gọi người đối thoại với mình là “ông giáo” ,dùng từ “dạy” thay cho từ nói, thể hiện sự tôn trọng; xưng hô gộp 2 người là “chúng mình”; các câu nói cũng xuề xoà:“nói đùa thế”.
Thể hiện sự thân tình.
d/Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của Lão Hạc?
- “Cười gượng”, “cười đưa đà”.
- Khéo léo từ chối việc ở lại ăn khoai, uống nước với ông giáo.
Lão Hạc có nỗi buồn, ý thức được rằng có 1 khoảng cách giữa mình đối với người đối thoại.
Phù hợp với tâm trạng lúc ấy và tính khí khái của Lão Hạc
Tình huống:
Chuyện kể, một vị quan lớn đi qua trường học cũ của mình liền ghé vào thăm. Khi gặp người thầy cũ nay đã già, v? quan l?n liền kính cẩn chào:
- Thưa thầy, thầy còn nhớ con không? Con là .
Người thầy giáo già hoảng hốt:
- Dạ bẩm quan lớn, ngài là .
- Thưa thầy, với thầy con vẫn là đứa học trò nhỏ ngày xưa. Con có được ngày hôm nay chính là nhờ sự giáo dục ngày nào của thầy.
- Hữu Mai, Chuyện ngày xưa -


+ Quan hệ tuổi tác:
Người thầy – Vai trên
Học trò – Vai dưới
+ Quan hệ xã hội:
Thầy giáo – Vai trên
Học trò – Vai dưới
Quan lớn - vai trên
Người dân - vai dưới

Bài tập 3:
Thuật lại một cuộc trò chuyện mà em đã được đọc, đã chứng kiến hoặc đã tham gia. Phân tích vai xã hội của những người tham gia cuộc thoại, cách đối xử của họ với nhau thể hiện qua lời thoại và qua những cử chỉ, thái độ kèm theo lời.
Chuyện kể có một danh tướng có lần đi ngang qua trường học cũ của mình, liền ghé vào thăm. Ông gặp lại người thầy từng dạy mình hồi nhỏ và kính cẩn thưa:
- Thưa thầy, thầy còn nhớ con không? Con là...
Người thầy giáo già hoảng hốt:
- Thưa ngài, ngài là...
- Thưa thầy, với thầy con vẫn là học trò cũ. Con có được những thành công hôm nay là nhờ sự giáo dục của thầy ngày nào...
Vai xã hội của mỗi người tham gia hội thoại:
Xét về địa vị xã hội :
Danh tướng: Vai trên
Thầy giáo: Vai dưới
Xét về tuổi tác:
Danh tướng: Vai dưới
Thầy giáo: Vai trên
Qua lời thoại ta thấy cách xưng hô “thưa”“thầy – con” thể hiện thái độ kính cẩn, lễ phép và lòng biết của vị tướng đối với thầy giáo.
* Đối với bài học tiết này:
+ Học thuộc ghi nhớ SGK/128.
+ Làm bài tập còn lại vào vở bài tập.
+ Tìm ví dụ có sử dụng các phương pháp thuyết minh.
HƯỚNG DẪN HỌC TẬP
* Đối với bài học ở tiết tiếp theo:
- Chuẩn bị bài “Trả bài kiểm tra Văn và bài viết Tập làm văn số 2”.
+ Đối với bài kiểm tra Văn: Xem lỗi và đưa ra hướng sửa chữa.
+ Đối với bài viết số 2, xác định thể loại. Tìm lỗi đưa ra hướng khắc phục.

Chúc các thầy giáo, cô giáo
Mạnh khoẻ - hạnh phúc !

Chúc các em học sinh
Chăm ngoan - học giỏi !
Bài tập nhanh
Bài 2: N?i dung của văn bản "ễn d?ch, thu?c lỏ" là gì?
Văn bản “Ôn dịch, thuốc lá” nói lên tác hại to lớn, nhiều mặt của thuốc lá đối với cá nhân, cộng đồng; đồng thời kêu gọi mọi người hãy quyết tâm phòng chống thuốc lá và phải có biện pháp triệt để phòng chống thuốc lá hơn là phòng chống ôn dịch.