Bài 26. Hội thoại

Tiết 109 HÔI THOẠI
Bài học:
Vai xã hội trong hội thoại:
a. Ví dụ:
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ t�i, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Bài học:
Vai xã hội trong hội thoại:
a.Ví dụ:
b. Kết luận
- Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.

Tiết 109: HÔI THOẠI
Quan hệ giữa hai nhân vật là quan hệ gì?
Trong đoạn trích nhân vật cô ở vị trí nào? bé Hồng ở vị trí nào.( ai vai trên, ai vai dưới?)
Thế nào là vai xã hội?
I. Bài học:
1.Vai xã hội trong hội thoại:
a.Ví dụ:
b. Kết luận

-Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
-Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội:
+ Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng
+ Quan hệ thân - sơ.
Tiết 109: HÔI THOẠI
2. Đặc điểm của vai xã hội trong hội thoại:
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ t�i, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Cô :
- Mày có muốn vào Thanh Hóa chơi với mẹ mày không?
- Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu.
-> Chưa phù hợp
Bé Hồng:
- Tôi cúi đầu không đáp….
- Tôi cười đáp lại cô tôi:
Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất…Cười dài trong tiếng khóc…
-> Phù hợp
I. Bài học:
1.Vai xã hội trong hội thoại:
a.Ví dụ:
b. Kết luận
Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.
Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội:
+ Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng
+ Quan hệ thân - sơ.
2. Đặc điểm của vai xã hội trong hội thoại:
Quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng rất đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.

Tiết 109: HÔI THOẠI
Cô :
- Mày có muốn vào Thanh Hóa chơi với mẹ mày không?
- Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu.
-> Chưa phù hợp
Bé Hồng:
- Tôi cúi đầu không đáp….
- Tôi cười đáp lại cô tôi:
Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất…Cười dài trong tiếng khóc…
-> Phù hợp
Bài tập củng cố:
Đọc đoạn hội thoại, xác định vai xã hội trong đoạn hội thoại. Nhận xét cách xử sự của người con?


- Dạo này, bố thấy điểm toán của con hình như chưa được tốt lắm. Sắp thi rồi, con cần cố gắng hơn nữa. Hay là con sang nhờ bạn…
Ông Nam chưa nói hết câu, Hòa đã vùng vằng đứng dậy và làu bàu:
- Thôi, bố đừng nói đến chuyện học hành của con nữa!
* Vai x· héi : Bè : Con :

* Th¸i ®é:
Bài tập 1: Chi tiết thể hiện thái độ nghiêm khắc, khoan dung của Trần Quốc Tuấn với binh sĩ:
- Thái độ nghiêm khắc : Nay các ngươi nhìn chủ nhụcmà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn, làm tướng triều đình mà phải hầu quân giặc mà không biết tức, nghe nhạc thái thường để đãi yến ngụy sứ mà không biết căm. Hoặc lấy việc chọi gà làm vui đùa; hoặc lấy việc đánh bạc làm tiêu khiển; hoặc vui thú ruộng vườn; hoặc quyến luyến vợ con; hoặc lo làm giàu mà quên việc nước, hoặc ham săn bắn mà quên việc binh; hoặc thích rượu ngon, hoặc mê tiếng hát.
- Thái độ khoan dung : Nếu các ngươi chuyên tập sách này, theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủ...
II. Luyện tập:
Bài tập 2: Đọc đoạn trích - trả lời câu hỏi.
Tôi nắm lấy cái vai gầy của lão, ôn tồn bảo:
- Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng : Bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc ; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào… Thế là sung sướng.
Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.
Lão nói xong lại cười đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng nghe đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:
Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.
- Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác.
THẢO LUẬN NHÓM
N1: Xác định vai xã hội của 2 nhân vật tham gia cuộc thoại?
N2:Tìm những chi tiết cho thấy thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo với lão Hạc
N3: Chi tiết và lời miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão Hạc với ông giáo
N4: Chi tiết thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc

Bài tập 2: Đọc đoạn trích - trả lời câu hỏi.
- Xét về địa vị xã hội : Ông giáo ở vai trên, lão Hạc ở vai dưới.
- Xét về tuổi tác : Ông giáo ở vai dưới, lão Hạc ở vai trên.
a/ Xác định vai xã hội của 2 nhân vật tham gia cuộc thoại:
b/ Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo với lão Hạc:
- Nắm lấy vai gầy của lão, ôn tồn bảo, mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai. - > Thân tình.
- Gọi lão Hạc là cụ, xưng hô gộp : “Ông con mình” - > kính trọng.
c/ Chi tiết và lời miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão Hạc với ông giáo:
- Lão Hạc gọi “ông giáo”, dạy(nói) - >quí trọng.
- Gọi gộp “chúng mình”, “nói đùa thế”- > thân tình.
Chi tiết thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc‘
- “Cười đưa đà”, “cười gượng”- > Tâm trạng không vui
- Thoái thác chuyện ở lại ăn khoai - > sự giữ ý của lão Hạc.

Bài tập 3:
Thuật lại một cuộc trò chuyện mà em đã được đọc, đã chứng kiến hoặc đã tham gia. Phân tích vai xã hội của những người tham gia cuộc thoại, cách đối xử của họ với nhau thể hiện qua lời thoại và qua những cử chỉ, thái độ kèm theo lời.
Chuyện kể có một danh tướng có lần đi ngang qua trường học cũ của mình, liền ghé vào thăm. Ông gặp lại người thầy từng dạy mình hồi nhỏ và kính cẩn thưa:
- Thưa thầy, thầy còn nhớ con không? Con là...
Người thầy giáo già hoảng hốt:
- Thưa ngài, ngài là...
- Thưa thầy, với thầy con vẫn là học trò cũ. Con có được những thành công hôm nay là nhờ sự giáo dục của thầy ngày nào...
Vai xã hội của mỗi người tham gia hội thoại:
Xét về địa vị xã hội :
Danh tướng: Vai trên
Thầy giáo: Vai dưới
Xét về tuổi tác:
Danh tướng: Vai dưới
Thầy giáo: Vai trên
Qua lời thoại ta thấy cách xưng hô “thưa”“thầy – con” thể hiện thái độ kính cẩn, lễ phép và lòng biết của vị tướng đối với thầy giáo.