Bài 26. Hội thoại

Chào thầy, cô cùng các em học sinh thân mến.
Kiểm tra bài cũ
Em hiểu thế nào là hành động nói ?
Hãy nêu những kiểu hành động nói thường gặp ?
ĐÁP ÁN
Hành động nói là hành động đươc thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
Những kiểu hành động nói thường gặp là:
- Hành động hỏi.
- Hành động trình bày ( báo tin, kể, tả nêu ý kiến, dự đoán…)
- Hành động điều khiển ( cầu khiến, đe dọa, thách thức)
- Hành động hứa hẹn.
- Hành động bộc lộ cảm xúc.
Kiểm tra bài cũ
Em hãy xác định kiểu câu và kiểu hành động nói trong các câu sau:
A hỏi: Mấy giờ thì học nhóm?
B đáp: Mười chín giờ.
A nhắc nhở: Bạn nhớ mang theo sách giáo khoa !
B đáp: Tớ sẽ chuẩn bị đầy đủ.
ĐÁP ÁN
Câu nghi vấn – Hành động hỏi
Câu trần thuật – Hành động thông báo
Câu cầu khiến – Hành động điều khiển
Câu trần thuật – Hành động hứa hẹn
Tiết 109 - Tiếng Việt
Hội thoại
Ví du. 1:
Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi:
- Hồng ! mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không?
[.] Nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tội, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..]
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.
Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt:
- Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu!
Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng ... ... thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng:
- Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.
[.] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi:
- Sao cô biết mợ con có con?
Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một ..hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [.]
Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị:
- Vậy mày hỏi cô Thông - tên người đàn bà họ nội xa kia - chổ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao?
Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp:
-Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Vai trên




Vai d­íi
Xét theo quan hệ gia tộc
Bà cô
Bé Hồng
[…] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt
khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp . Vì tôi biết rõ
nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài
nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi,…………………..
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi :
- Không ! Cháu không muốn vào! Cuối năm thế nào mẹ cháu
cũng về…………………………………
[…] Rồi 2 con mắt long lanh của cô tôi chằm chập đưa nhìn tôi. Tôi
lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khóe mắt tôi đã
cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng :
- ……………Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm
em bé chứ.
[…] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi :
- Sao cô biết mợ con có con
[…] Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gổ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
Nhân vật
B� cụ
Bộ H?ng
Xung hụ
V? trớ .
Quan h?
Tao m�y
Cụ
Cháu, con cô
Chỏu
Vai xó h?i
Trên
Du?i
Vai xó h?i
I. Vai xã hội trong hội thoại:

Quan hệ trên dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội)
Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)
Quan hệ xã hội
HỘI THOẠI
Xác định vai xã hội trong các hình minh họa sau
Xác định vai xã hội trong các hình minh họa sau:
Quan hệ thân sơ
Vd:
Cha là giám đốc công ty, con là trưởng phòng tài vụ, hai cha con đang bàn chuyện về tài khoản của công ty.
a, Quan hệ gia đình.
b, Quan hệ tuổi tác.
c, Quan hệ chức vụ xã hội.
d, Quan hệ bạn bè đồng nghiệp.

b/ Ở nhà.
a/ Ở trường (trong lớp học)
Có khi nào người tham gia hội thoại có thể tham gia nhiều vai xã hội không? Em hãy cho một ví dụ để chứng minh điều đó?


Lưu ý: Khi tham gia giao tiếp, thực hiện hội thoại trong cuộc sống hàng ngày cần phải dựa vào hoàn cảnh , quan hệ xã hội để xác định đúng vai hội thoại của mình.Từ đó sử dụng ngôn ngữ , có cử chỉ điệu bộ, bày tỏ thái độ … cho phù hợp.
Câu hỏi thảo luận
Trong cuộc hội thoại, có phải mỗi người tham gia hội thoại chỉ có một vai xã hội không? Em hãy cho một ví dụ để chứng minh điều đó?
- Cô Hoà nói chuyện với một số thầy cô trong tổ xã hội thì có mối quan hệ gì?
- Cô đang nói chuyện với lớp trưởng 8a2 thì có mối quan hệ gì?
- Lớp trường, lớp phó đang trao đổi, có mối quan hệ gì?-
1, Mỗi người tham gia hội thoại thường có nhiều vai,
đa chiều
Ví dụ:
Chị Dậu vai dưới - Cai Lệ vai trên (theo địa vị xã hội)
Chị Dậu vai trên - Cai Lệ vai dưới (theo tuổi tác)
2, Quan hệ ngang hàng (nghề nghiệp); quan hệ trên dưới.
3, Quan hệ trên dưới cô vai trên, học trò vai dưới.
4, Quan hệ cùng tuổi tác ngang hàng.
Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng rất đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoai mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.
Một học sinh lớp 8
ở nhà (trong gia đinh)
ở trường (ngoài xã hội)
Ông bà
Cha mẹ
Anh chị
Em
Thầy cô
Anh chị khối 9
Bạn cùng khối
Các em khối 6,7
Cháu
Con
Em
Anh-chị
Học trò
Em
Bạn bè
Anh-chị
Các mối quan hệ của vai xã hội.
Vai dưới
Vai trên
Vai dưới
Vai ngang hàng
Vai trên
Đa d¹ng
Bài tập
Cách xưng hô của Dế Mèn với Dế Choắt thay đổi như thế nào trong hai đoạn hội thoại sau? Cách xưng hô thay đổi như vậy nói lên điều gì?
a. – Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa!
b. – Nào tôi biết cơ sự lại ra nông nỗi này! Tôi hối lắm! Tôi hối hận lắm! Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ?
(Dế Mèn phiêu lưu kí. Tô Hoài)
- Lời thoại a: Dế Mèn tự giữ vai trò bề trên, trịch thượng, coi thường Dế Choắt
- Lời thoại b: Dế Mèn ngang hàng với Dế Choắt
 Thay đổi cách xưng hô: thái độ của Dế Mèn đã thay đổi, Mèn đã nhận ra sự sai trái của mình, ân hận vì hành động dại dột vừa qua.
* Ghi nhớ : SGK/94
.
* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại với người khác trong cuộc thoại . Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội :
- Quan hệ trên – dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội)
- Quan hệ thân – sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)
* Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng rất đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoai mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp
CHUYỆN KỂ
Chuyện kể, một danh tướng có lần đi ngang qua trường học cũ của mình, liền ghé vào thăm. Ông gặp lại người thầy từng dạy mình hồi nhỏ và kính cẩn thưa:
- Thưa thầy, thầy còn nhớ con không? Con là…
Người thầy giáo già hoảng hốt:
- Thưa ngài, ngài là…
- Thưa thầy, với thầy, con vẫn là đứa học trò cũ. Con có được những thành công hôm nay là nhờ sự giáo dục của thầy ngày nào…
? Hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia cuộc thoại trên?
Bài 1:
Đáp án:
* Xét về tuổi tác và quan hệ thầy trò:
- người thầy: vai trên
- ông tướng: vai dưới
* Xét về địa vị xã hội:
- người thầy: vai dưới
- ông tướng: vai trên
Bài 2:
Có người khẽ nói:
- Bẩm, dễ khi có đê vỡ!
Ngài cau mặt, gắt rằng:
- Mặc kệ!
Rồi ngồi xếp bài lại, quay gối dựa sang bên tay phải, nghiêng mình bảo thầy đề lại:
- Có ăn không thì bốc chứ!
Thầy đề vội vàng:
- Dạ, bẩm, bốc
(Sống chết mặc bay. Phạm Duy Tốn)
Yêu cầu:
- Đoạn văn trên có mấy người tham gia hội thoại?
- Hãy chỉ ra vai xã hội của những người đó.
Có 3 người tham gia hội thoại;
- Người báo tin là vai dưới
- Thầy đề là cấp dưới của quan
- Quan là vai trên của tất cả những người tham gia hội thoại.

II, Luyện tâp :
Bài tập1:
Hãy tìm những chi tiết trong bài “Hịch tướng sĩ” thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền?

II, Luyện tâp :
1.Bài tập 1 :
- Các chi tiết thể hiện
sự nghiêm khắc:
“Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn……”
Các chi tiết thể hiện
sự nghiêm khắc:

II, Luyện tâp :
1.Bài tập 1 :
Các chi tiết thể hiện
sự khoan dung:
Bài tập 1:
Tìm những chi tiết thể hiện thái độ nghiêm khắc, bao dung của TQT đối với tướng sĩ.
- Nghiêm khắc chê trách, chỉ ra lỗi lầm của các tướng sĩ:
+ Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn
+ Hoặc lấy việc chọi gà làm vui đùa, hoặc lấy việc đánh bạc làm tiêu khiển…..
+ Nhược bằng khinh bỏ sách này, trái lời dạy bảo của ta tức là kẻ nghịch thù
- Sự khoan dung (Khuyên bảo chân tình):
+ Huống chi ta cùng các ngươi sinh phải thời loạn lạc..
+ Giặc với ta là kẻ thù không đội trời chung …
+ Ta viết bài hịch này để các ngươi biết bụng ta

II, Luyện tâp :
Bài tập 2 : Xác định vai xã hội và thái độ của người đối thoại qua một đoạn truyện
a. Vai xã hội
TH?O Lu?N NHểM
Nhóm 1: Hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia cuộc thoại trên?
Nhóm 2: Tìm những chi tiết trong lời thoại của nhân vật và lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối với lão Hạc?
Nhóm 3: Những chi tiết nào trong lời thoại của lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quý trọng vừa chân tình của lão đối với ông giáo? Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc?
Tôi nắm lấy cái vai gầy của lão, ôn tồn bảo:
- Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng : bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi ,tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nươc chè tươi thật đặc ; ông con mình ăn khoai , uống nước chè rồi hút thuốc lào…Thế là sung sướng
- Vâng ! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng
Lão nói xong lại cười đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng nghe đã hiền hậu lại . Tôi vui vẻ bảo :
- Thế là được cứ gì ? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước
- Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác
Tôi nắm lấy cái vai gầy của lão, ôn tồn bảo:
- Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng : bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi ,tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nươc chè tươi thật đặc ; ông con mình ăn khoai , uống nước chè rồi hút thuốc lào…là sung sướng
- Vâng ! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng
Lão nói xong lại cười đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng nghe đã hiền hậu lại . Tôi vui vè bảo :
- Thế là được cứ gì ? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước
- Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác
Về địa vị : ông giáo vai trên
Về tuổi tác : Lão Hạc vai trên
II, Luyện tâp :
Bài tập 2 : Xác định vai xã hội và thái độ của người đối thoại qua một đoạn truyện
a. Vai xã hội
Tôi nắm lấy cái vai gầy của lão, ôn tồn bảo:
- Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng : bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi ,tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nươc chè tươi thật đặc ; ông con mình ăn khoai , uống nước chè rồi hút thuốc lào…Thế là sung sướng
- Vâng ! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng
Lão nói xong lại cười đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng nghe đã hiền hậu lại . Tôi vui vè bảo :
- Thế là được cứ gì ? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước
- Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác
II, Luyện tâp :
Bài tập 2 :
a. Vai xã hội
b. Thái độ ông giáo
- Lời lẽ ôn tồn, cử chỉ thân mật : nắm
lấy vai gầy, mời lão hút, uống nước,
ăn khoai.
- Bình đẳng và kính trọng : gọi lão
Hạc là “cụ” xưng hô gộp “ông con
mình”, xưng “tôi”.
II, Luyện tâp :
Bài tập 2 :
a. Vai xã hội
b. Thái độ ông giáo
c. Thái độ lão Hạc : thể hiện
Sự tôn trọng : gọi “ông giáo”, dùng từ “dạy” thay cho từ “ nói”.
Thân mật : xưng hô gộp ”chúng mình”, cách nói xuề xòa “Nói đùa thế”.
- Một nỗi buồn, một sự giữ ý : “cười đưa đà, cười gượng”, thoái thác chuyện ở lại ăn khoai uống nước
Bài tập 2:
a. Xét địa vị xã hội: Ông giáo cao hơn lão Hạc
Xét về tuổi tác: Lão Hạc cao hơn ông giáo
b. Ông giáo vừa kính trọng vừa thân tình với lão Hạc:
+ Dùng lời lẽ ôn tồn
+ Thân mật nắm vai của lão Hạc
+ Mời lão Hạc ăn khoai, uống nước
+ Gọi: cụ, xưng: tôi, ông con mình
c. Thái độ qúy trọng, thân tình của lão Hạc đối với ông giáo:
+ Gọi: ông giáo
+ Dùng từ “dạy” thay cho từ “nói”
+ Xưng hô gộp: chúng mình
+ Cách nói xuề xòa: nói đùa thế.
Lão Hạc vẫn giữ khoảng cách:
+ Cười đưa đà, cười gượng  cười xã giao
+ Thoái thác chuyện ở lại ăn khoai, hút thuốc
II. Luyện tâp :
Bài tập 3: Xác định vai xã hội và thái độ của người đối thoại qua một tình huống cụ thể
Vai xã hội: Bạn bè
Thái độ : tâm tình thân mật
Ngày sinh nhật của cô giáo chủ nhiệm , chúng em mang hoa đến chúc mừng cô . Từ trong nhà cô bước ra tươi cười chào chúng em . Linh Nhi là đứa lém lỉnh nhất trong bọn , nói :
- Thưa cô , nhân ngày sinh của cô , chúng em chúc cô và gia đình luôn mạnh khỏe, hạnh phúc !
Cô giáo mỉm cười:
-Cám ơn các em! Nhưng tặng hoa cho cô thì phải vào nhà chứ, ai lại đứng đây?
Nhà cô hôm đó đông khách, khi chúng em vào tới cửa, cô giáo dừng lại, giới thiệu:
-Xin giới thiệu với các bạn, đây là các em học sinh trong lớp mình chủ nhiệm, và cũng xin giới thiệu với các em, đây là những người bạn cùng học với cô ở trường sư phạm. Chúng em liền đồng thanh:
-Chúng em chào các thầy, các cô ạ!
Những người bạn của cô giáo cũng vui vẻ gật đầu đáp lại lời chào của chúng em. Một người đứng dậy bắt tay từng đứa và tấm tắc:
-Các em ngoan lắm! Đúng là cô nào trò nấy
Cô giáo phải thực hiện hai “vai”:
- Vai cô giáo đối với các học trò đến tặng hoa.
- Vai bạn bè, đồng nghiệp đối với những người cùng học ở trường sư phạm.
Học sinh chỉ thực hiện một “vai” đối với cô giáo chủ nhiệm và bạn của cô.
Các bạn cô giáo thực hiện hai “vai”
- Vai bạn bè đối với cô giáo.
- Vai người trên đối với các em học sinh.
Xác định vai xã hội và thái độ của người đối thoại qua một tình huống cụ thể
Trong cuộc hội thoại, quan hệ giữa các nhân vật.
Quan hệ giữa anh Dậu và chị Dậu(Quan hệ thân -sơ).
Quan hệ giữa cai lệ và chị Dậu(trên -dưới theo địa vị).
Quan hệ cụ bà và gia đình anh Dậu (Quan hệ trên dưới, thân tình ).
Quan hệ cụ bà và cai lệ:Quan hệ trên dưới(theo tuổi tác, theo địa vị).
Hội thoại
Vai xã hội
QH trên dưới hay ngang hàng
QH thân- sơ
Theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và XH
Tùy theo mức độ quen biết, thân tình
Vị trí của người tham gia hội thoại với người khác trong cuộc thoại
Thông điệp
Thông điệp
Giải mã
Giải mã

* Hu?ng d?n chu?n b? b�i :
+ HD t? h?c:
- Xem l?i kh�i ni?m vai x� h?i trong h?i tho?i.
- Tìm m?t do?n truy?n trong dĩ nh� van d� d?ng du?c cu?c tho?i gi?a c�c nh�n v?t v� x� d?nh: - vai xh c?a c�c nh�n v?t
- d?c di?m ngơn ng? m� ngơn ng? m� nv l?a ch?n d? th?c hi?n vai giao ti?p c?a mình.
+ Chu?n b? b�i m?i :
- So?n b�i:"Tìm hi?u y?u t? bi?u c?m trong van ngh? lu?n"
+ D?c VB "L?i k�u g?i tồn qu?c kh�ng chi?n " v� tr? l?i c�c c�u h?i n�u b�n du?i
+ Hồn th�nh c�c BT 1,2 - S/97
+ BT3 - S/98 chu?n b? theo nhĩm
-Tìm hi?u t�c d?ng c?a y?u t? bi?u c?m trong van ngh?