Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Dạy tốt - Học tốt
Ngữ văn 9
Chào mừng
Qúy thầy cô giáo về dự tiết học hôm nay
GV: NGUYỄN THỊ THÀNH
Tình huống thứ hai: Nam đi học muộn, đến sân trường gặp cô giáo chủ nhiệm, cô hỏi:
- Mấy giờ rồi em?
Tình huống thứ nhất: Sắp đến giờ vào lớp, cô giáo hỏi một bạn học sinh:
Mấy giờ rồi em?
Nam trả lời:
- Dạ, bảy giờ mười phút rồi ạ!
Giả sử: Nam trả lời: “Dạ, bảy giờ mười phút rồi ạ!”
Nếu em là cô giáo, em sẽ hỏi tiếp Nam câu gì?
Cô giáo hỏi tiếp:
- Em có biết mấy giờ là vào lớp không?
Tình huống nào có dùng hàm ý?
Tiết 124:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tt)


Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh ngang tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Ví dụ: SGK/ 90
Câu: “Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.”
HÀM Ý: Sau bữa ăn này, con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.
Cái Tí đã hiểu được hàm ý trong câu nói của mẹ chưa ? Chi tiết nào cho em biết điều đó ?
Cái Tí chưa hiểu được hàm ý trong câu nói của mẹ, vì em đã hỏi lại mẹ “Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?”
Câu “Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.”
HÀM Ý: Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí đã hiểu được hàm ý trong câu nói thứ 2 của chị Dậu chưa ? Chi tiết nào cho em biết điều đó?
Cái Tí đã hiểu được hàm ý trong câu nói thứ hai của mẹ. Điều này được thể hiện qua hành động “giãy nảy” và câu nói trong tiếng khóc của em “U bán con thật đấy ư ?”
THẢO LUẬN (2 phút): Vì sao chị Dậu không dám
nói thẳng với cái Tí là “Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị
thôn Đoài” mà phải dùng hàm ý ?
Vì phải bán con là việc làm đau lòng nên chị
Dậu không dám nói thẳng ra.
Hết giờ
Vậy, để sử dụng hàm ý, người nói cần có điều kiện gì ?

ĐIỀU KIỆN ĐỂ SỬ DỤNG HÀM Ý
Người nói (người viết) phải có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Vì cái Tí chưa hiểu được hàm ý trong câu nói thứ nhất của chị Dậu.
Trong cuộc đối thoại giữa chị Dậu với cái Tí, vì sao chị Dậu phải dùng hàm ý đến hai lần?
ĐIỀU KIỆN ĐỂ SỬ DỤNG HÀM Ý
Người nói (người viết) phải có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe (người đọc) phải có năng lực giải đoán hàm ý.
Khi sử dụng hàm ý, người nghe cần phải có điều kiện gì ?


Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau:
- Ôi, quả ổi trông ngon chưa kìa!
- Cành cây cao quá không với được!
 Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được.
1
 Hàm ý: Hái giùm tớ quả ổi đi.
12
- Trời nóng quá!
- Mất điện rồi.
Hàm ý: Không bật quạt được.
2
Hàm ý: Bật quạt lên cho mát.
BÀI TẬP NHANH: Tìm câu có chứa hàm ý trong
đoạn hội thoại sau và cho biết hàm ý đó là gì ?
– Hưng ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi !
– Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi thăm bà ngoại rồi.
– Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem nha.
– Ừ, như vậy nhé !
H�m �: Mình khơng di du?c.


Cho bi?t h�m ý c?a cõu sau:
Trời sắp mưua rồi đấy!

* Lưuu ý:
- Một câu có thể chứa nhiều hàm ý khác nhau tuỳ thuộc vào tình huống cụ thể.
- Chỉ sử dụng hàm ý khi cần thiết, tránh gây khó hiểu cho ngưu?i nghe (ngưu?i đọc).
Hàm ý: 1. Lấy đồ vào nhà cất.
3. Mang �o mua di.
4. Di nhanh l�n k?o b? u?t.
2. D?y c� ph� l?i di.
LUYỆN TẬP

Thảo luận nhóm 5 phút
Nhóm 1: câu 1 a
Nhóm 2: câu 2
Nhóm 3: câu 3
Nhóm 4: câu 4
Hết giờ
BT 1: SGK/91
II. LUYỆN TẬP:
1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
– Anh nói nữa đi. – Ông giục.
– Báo cáo hết ! – Người con trai vụt trở lại
giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Còn hai
mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã
ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính
người hoạ sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên
vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi
ngồi xuống ghế.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

Câu a)
– Người nói:
Anh thanh niên
– Người nghe:
Ông hoạ sĩ và cô kĩ sư
– Hàm ý của câu in đậm:
Mời bác và cô vào uống
nước.
– Hai người nghe đều hiểu hàm ý đó. Chi tiết “Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà” và
“ngồi xuống ghế” chứng tỏ điều đó.
– Người nói:
Anh thanh niên
II. LUYỆN TẬP:
BT2: SGK/92
2. Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
– Hàm ý của câu in đậm :
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái ! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi “Ba chắt nước dùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im […].
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão.
– Em bé dùng hàm ý vì trước đó em đã nói thẳng rồi nhưng không có hiệu quả nên bực mình. Hơn nữa lần nói thứ hai này có thêm yếu tố thời gian bức bách (để lâu cơm sẽ nhão)
– Việc sử dụng hàm ý không thành công. Vì “Anh Sáu vẫn ngồi im”, tức là anh tỏ ra không cộng tác.
Bài 3: Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A: Mai về quê với mình đi !

B: / ………………………………………………………………..

A: Đành vậy.

* Điền: - Mình còn rất nhiều bài tập.
- Mai mình phải trông nhà.
- Mình sắp thi rồi.
- Mình phải đi thăm bà ốm ở bệnh viện.
Bài 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hy vọng” với “con đường”
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn)

- Hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
BÀI TẬP ỨNG DỤNG
Một người bạn có nhã ý mời em
đến dự sinh nhật nhưng em lại không
thể đến (hoặc không muốn đến).
Trong trường hợp trên, theo em,
nên dùng hàm ý hay câu có nghĩa
tường minh? Em sẽ nói thế nào?

Từ chối bằng một câu có sử dụng hàm ý
- Rất cám ơn cậu nhưng chiều mai tớ cùng bố mẹ về quê thăm ngoại rồi.
Vì sao trong trường hợp này ta nên dùng hàm ý?
Dùng hàm ý đảm bảo sự lịch sự, tế nhị

Bài tập vận dụng:
Em hãy tạo lập một đoạn hội thoại ngắn có sử dụng hàm ý ? Cho biết hàm ý đó là gì?
Yêu cầu đoạn hội thoại đó phải có hai điều kiện sử dụng hàm ý

Lưu ý: khi cho hs chơi trò chơi, nếu cả hai đội cùng về đích thì GV cần có câu hỏi phụ để tranh thắng thua rõ ràng. Sau đó mới trao vòng nguyệt quế cho đội trả lời đúng ở câu hỏi phụ
Trò chơi
đưU?NG lên đỉnh OLYMPIA
D?I XANH
đội đỏ
1
2
3
4
5
6

Bây giờ mận mới hỏi đào:
Vườn hồng đã có ai vào hay chưa?
Mận hỏi thì đào xin thưa
Vườn hồng rẽ lối nhưng chưa ai vào.
* Câu hỏi: Nêu hàm ý của 2 câu in đâm.

Tình huống: Tối nay A và B chuẩn bị vé cho cả nhóm (5 người) đi xem phim.
A: - Mua được vé chưa?
B: - Mua được ba vé rồi.
Câu hỏi: Cho biết hàm ý trong câu nói của B?
Tài: - Cậu có thích môn cờ vua không?
Lộc:- Tớ chỉ thích môn bóng đá thôi.
Tài: - Vậy à.
? Hàm ý trong lời nói của Lộc là gì?
Khi nào người ta sử dụng hàm ý?
Khi không muốn nói thẳng. C. Không hiểu ý nhau.
Muốn chấm dứt cuộc thoại. D. Muốn người nghe không hiểu.
Điền vào lượt lời cuả B sao cho hợp lí.
A: - Chiều nay đi đá banh với bọn tớ đi !
B:……………………………………………
A: - Đành vậy.
Hàm ý trong câu trả lời của B là gì?
A: Tối nay, bạn đi xem phim với mình nhé!
B: Tối nay, tớ phải làm bài tập.
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
Học thuộc ghi nhớ (SGK/91)
Hoàn thành các bài tập còn lại.
Tập viết đoạn văn tự sự có sử dụng hàm ý.
Soạn bài “Luyện tập làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)” (SGK/94).
CHÚC CÁC EM HỌC SINH CHĂM NGOAN, HỌC GIỎI!
Chúc các thầy, cô giáo mạnh khỏe và thành đạt
Mẩu chuyện vui 1

1.NHầM
Một anh sờ lên cổ áo, thấy con rận, sợ ngu?i ta cưu?i vội vàng hất nó xuống đất nói:
- Tu?ng là con rận, hoá ra không phải.
Có ngưu?i cúi xuống đất cố tỡnh tỡm đưu?c con rận nhặt lên:
- Tu?ng là không phải, hoá ra con rận.

(Truyện cưu?i dân gian Việt Nam)
- Tu?ng là con rận, hoá ra không phải.
- Tu?ng là không phải, hoá ra con rận.
Mình không ở bẩn làm gì có rận !
T­ưởng lµ kh«ng bÈn, thÕ mµ cã rËn !
Bài tập vận dụng:
Em hãy tạo lập một đoạn hội thoại ngắn có sử dụng hàm ý ? Cho biết hàm ý đó là gì?

VÍ DỤ
Tài: - Cậu có thích học môn Toán không?
Lộc:- Tớ chỉ thích môn Âm nhạc thôi.
Tài: - Vậy à ?
* Hàm ý trong lời nói của Lộc: Tớ không thích môn Toán.
* TÌNH HUỐNG:
A : Bài kiểm tra mới phát, bạn du?c mấy điểm ?
B : Không được cao lắm !
A : Vậy là mấy điểm ?
B : Chỉ trung bình thôi.
( Haøm yù: ñieåm thaáp, khoâng muoán noùi ra)
(? Hàm ý rõ hơn: khoảng 5-6 điểm)
Tình huống: Thấy Hưng chuẩn bị đi học, mẹ bảo: “Trời sắp mưa đấy !”. Theo em, mẹ Hưng muốn nhắc nhở bạn ấy điều gì qua câu nói ấy ?
A. Mang áo mưa đi !
B. Lấy xe đạp mà chạy !
C. Đội mũ bảo hiểm vào !
D. Đừng đi học nữa !