Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Kiểm tra bài cũ:
Câu 1: Thế nào là nghĩa tường minh và hàm ý ?
Câu 2: Hàm ý là phần thông báo:
A/ Trái ngược với nghĩa tường minh.
B/ Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
C/ Có thể suy ra từ nghĩa tường minh.
D/ Thông báo nhiều hơn nghĩa tường minh.
Tuần : 26
Tiết : 128
Nghiã tường minh và hàm ý ( tiếp theo)
I/ Điều kiện sử dụng hàm ý:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở,chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
U bán con thật đấy ư? Con van u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi , tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.( Đây là điều đau lòng nên chị Dậu tránh nói thẳng ra)
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị ở thôn Đoài. (Hàm ý này rõ hơn vì cái Tí không hiểu được hàm ý của câu nói thứ nhất. Sự "giãy nảy"và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí "U bán con thật đấy ư ?" cho thấy cái Tí đã hiểu ý mẹ.)
Tuần : 26
Tiết : 128
Nghiã tường minh và hàm ý ( tiếp theo)
I/ Điều kiện sử dụng hàm ý:
Để sử dụng hàm ý cần có hai điều kiện:
Người nói ( người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe ( người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
"- Anh nói nữa đi. - Ông giục.
- Báo cáo hết! - Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. - Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già . Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà , đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế." (Nguyễn Thành Long - Lặng lẽ Sa Pa )
1/ Câu in đậm trong đoạn văn trên:
a/ Có chứa hàm ý. b/ Không chứa hàm ý.
2/ Người nghe trong đoạn văn trên :
a/ Hiểu hàm ý trong lời nói của người nói.
b/ Không hiểu hàm ý trong lời nói của người nói.
THẢO LUẬN :
Có ý kiến cho rằng trong lời nói hằng ngày tất cả các câu đều có hàm ý. Theo em , ý kiến đó có đúng không ? Vì sao?
Tuần : 26
Tiết : 128
Nghiã tường minh và hàm ý ( tiếp theo)
I/ Điều kiện sử dụng hàm ý:
Để sử dụng hàm ý cần có hai điều kiện:
Người nói ( người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe ( người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
* Ghi nhớ: ( SGK)
II/ Luyện tập:
Bài tập 1:
b/ - [ .] Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi . Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
Có gì đâu mà sang trọng ! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để.
Ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo là không sang trọng? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng? Hừ ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu!
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng , đứng trầm ngâm.
- Ôi dào ! Thật là càng giầu có càng không dám rời một đồng xu ! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có ! ( Lỗ Tấn - Cố hương)
Người nói là anh Tấn , người nghe là chị hàng đậu ( ngày trước).
Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để.
Chúng tôi không thể cho được.( Hàm ý )
Ôi dào ! Thật là càng giầu có càng không dám rời một đồng xu ! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có !( Người nghe hiểu hàm ý trên).
c/ Thoắt trông nàng đã chào thưa :
" Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây !
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan !
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều."
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.
( Nguyễn Du - Truyện Kiều)
Người nói là Kiều , người nghe là Hoạn Thư.
Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây !
Mát mẻ, diễu cợt : Quyền quí như tiểu thư mà giờ cũng phải đến đây cúi đầu trước " Hoa nô" này sao ?
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều."
Hàm ý đe dọa : Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng.
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.( Hoạn Thư hiểu hàm ý của Kiều ).

Bài tập 2:
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi " Ba chắt nước dùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im[.]. ( Nguyễn Quang Sáng - Chiếc lược ngà).
Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão. ( Em bé dùng hàm ý vì đã có lần nói thẳng rồi mà không có hiệu quả. Hơn nữa lần nói này có thêm yếu tố thời gian bức bách : tránh để lâu nhão cơm .Ngoài ra còn một nguyên nhân nữa đó là em không muốn gọi ông Sáu là ba .)
Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A : Mai về quê với mình đi !
B : / …../
A : Đành vậy.
- Qua sự so sánh của Lỗ Tấn có thể nhận ra hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
Bài tập 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “ hi vọng” với “ con đường”trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực , đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất ; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
( Lỗ Tấn - Cố hương )
Bài tập 5: Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng ( trong bài thơ Mây và sóng của Ta-go ). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
- "Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc" ( hàm ý mời mọc ).
- " Mẹ mình đang đợi ở nhà" ; " Làm sao có thể rời mẹ mà đến được ?"(hàm ý từ chối).
" Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn . Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao" (hàm ý mời mọc ).
" Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà,làm sao có thể rời mẹ mà đi được?" ?"(hàm ý từ chối).
Dặn dò :
Ôn bài " Ôn tập về thơ" . Tiết sau làm bài kiểm tra 1 tiết.
Học thuộc lòng các bài thơ đã học ( Ngữ văn 9).
Nắm rõ : nội dung, nghệ thuật đặc sắc của các bài thơ ; tên tác giả, thể loại , năm sáng tác.
Nêu cảm nghĩ về những câu thơ , đoạn thơ mà em thích nhất.