Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

PHÒNG GD - DT TP BUÔN MA THUỘT
*******************
Giáo viên thực hiện : Trương Thị Thuỷ Chính
Chào mừng các thầy cô
và các em học sinh
TIẾT 128 : TIẾNG VIỆT:NGHI~A TUO`NG MINH VA` HA`M Y? ( tt)
1/Ví dụ ( Đoạn trích SGK / Tr 90 ) :
Chị Dậu vừa nói vừa mếu :
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống :
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa :
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài .
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc :
- U bán con thật đấy ư ? Con van u , con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp . U để cho con ở nhà chơi với em con .
(Ngô Tất Tố , Tắt đèn )
* Ghi nhớ :

Để sử dụng hàm ý , cần có hai điều kiện :

Người nói, (người viết ) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.

Người nghe ( người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý

Hàm ý 1: Cất quần áo đi !
Hàm ý 2: Mang áo mưa đi !
Hàm ý 3: Đừng đi nữa !
Hàm ý 4: Về thôi !
Hàm ý 5: Đi nhanh lên !
Ví dụ
* Chú ý:
- Cần điều chỉnh hàm ý cho phù hợp năng lực giải đoán hàm ý của người đọc ( người nghe)
- Sử dụng và giải đoán hàm ý trong câu cần phải căn cứ vào hoàn cảnh giao tiếp.
- Trời sắp mưa rồi đấy.
a) – Anh nói nữa đi.- Ông giục.
-Báo cáo hết ! –Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. –Năm phút nữa là mười .Còn hai mươi phút thôi . Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế . (Nguyễn Thành Long , Lặng lẽ Sa Pa )
c) Thoắt trông nàng đã chào thưa:
“ Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời thưa mấy mặt đời này mấy gan!
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.”
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu xa.
( Nguyễn Du, Truyện Kiều )
II/ Luyện tập:
1 . Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai ? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy .Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không ? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó ?
- Mát mẻ, giễu cợt
Thúy Kiều
Mời bác và cô vào uống nước
Anh thanh niên
Ông họa sĩ , cô gái
Hoạn Thư
“Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà và ngồi xuống ghế ”
- Hãy chuẩn bị nhận
sự báo oán thích
đáng
“ hồn lạc phách
xiêu – Khấu đầu dưới
trướng liệu điều
kêu ca
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi “ Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im […]
( Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Bài 2 :
Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi “ Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im […]
( Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Bài 2 :
Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Đáp án
- Hàm ý của câu in đậm : Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão
Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “ Anh Sáu vẫn ngồi im ”tức là anh tỏ ra không cộng tác

A: Mai về quê với mình đi!
B: /…/
A: Đành vậy.
Bài 3 : Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
Đáp án :

Bận ôn thi

- Phải đi thăm người ốm
Ví dụ :
Tôi bùi ngùi nhìn lão bảo :

Kiếp ai cũng thế thôi cụ ạ ! Cụ tưởng tôi sung sướng
hơn chăng ?
( Nam Cao, Lão Hạc )
Đáp án :
- Hàm ý : Tôi cũng khổ như cụ .
Tạo hàm ý bằng cách sử dụng hành động nói gián tiếp
Bài tập 5 :
- Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài " Mây và sóng").
- Hãy viết thêm mỗi đoạn một câu có chứa hàm ý mời mọc rõ hơn

Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc.


- Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn. Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nào.
Chơi với bo?n to? thi?ch la?m dấy
Không biết có ai muốn
chơi với bọn tớ không

ai
nhanh
trí
hơn
+ Hình thức:
- Mỗi lượt có hai người được tham gia
- Người thứ nhất chọn ngôi sao có chứa hàm ý và diễn đạt hàm ý đó bằng lời nói - người thứ hai tự giải đoán hàm ý và trả lời cũng bằng hàm ý

Muốn mượn cái bút .
A: ồ ! Bút của mình hỏng rồi! Cậu có còn cái nào nữa không?
B: May quá! Tớ có mang thêm một cái đây này!


Muốn đi nhờ xe về nhà

Muốn bày tỏ thái độ phê bình khi bạn mắc lỗi đi học muộn
Tường minh
Hàm ý

Điều kiện
Người nói
đưa hàm ý
Người nghe
có năng lực
giải đoán
Đạt hiệu quả giao tiếp

(trực tiếp, rõ ràng )
( ẩn chứa ý )
Hướng dẫn về nhà.
Đọc - hiểu phần ghi nhớ về nghĩa tường minh và hàm ý.
Vận dụng và giải đoán hàm ý trong khi nói hoặc viết.
Hoàn thành các bài tập.
Chuẩn bị nội dung cho tiết " Chương trình địa phương":
+ Tìm hiểu vai trò của từ ngữ địa phương.
+ Tìm hiểu và sưu tầm về vốn từ ngữ địa phương.
Bài học đã kết thúc
xin cảm ơn các thầy cô và các em học sinh