Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Kiểm tra bàI cũ :
BàI tập : Lựa chọn đáp án đúng trong các câu hỏi sau .
Câu 1. Hàm ý là phần thông báo :
A. TráI ngược với nghĩa tường minh B. Cùng một nội dung với nghĩa tường minh
C. ẩn đằng sau nghĩa tường minh D. Thông báo nhiều hơn nghĩa tường minh.
Câu 2. Người ta dùng hàm ý khi nào ?
A. Khi không muốn nói thẳng B. Muốn người nghe không hiểu
C. Không biết nói rõ ý D. Muốn chấm dứt cuộc thoại.
Câu 3. Trong lời nói hàng ngày :
A. Tất cả các câu đều có hàm ý
B. Không câu nào có hàm ý
C. Có câu có hàm ý, có câu không có hàm ý
D. Có câu có nghĩa tường mình, có câu không có nghĩa tường minh
C
A
C
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
1. Ví dụ : Cho đoạn trích :
Chị Dậu vừa nói vừa mếu :
- ThôI u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phảI nhường nhịn cho u.
CáI Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống :
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa :
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
CáI Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc :
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đI, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơI với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
2. Nhận xét :
Hàm ý là : "Sau bữa này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa"
Nêu hàm ý của câu in đậm thứ nhất trong đoạn trích trên?
Nêu hàm ý của câu in đậm thứ hai trong đoạn trích trên?
Hàm ý là : "Mẹ đã phải bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài"
Theo em mục đích cuối cùng mà chị Dậu muốn nói với cái Tí là gì ?
==> Mẹ đã phải bán con cho nhà cụ Nghị.
Tại sao chị Dậu không giám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
Đây là điều đau lòng nên chị Dậu tránh nói thẳng ra.
Vậy em thấy chị Dậu có chủ động đưa hàm ý vào trong câu nói không?
Chị Dậu (Người nói) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Phiếu học tập. Nhóm .
Hoàn thành phiếu học tập sau :
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị
thôn Đoài
Phiếu học tập. Nhóm .
Đáp án
Vì cái Tí chưa hiểu rõ hàm ý
của mẹ ở câu nói thứ nhất
Giãy nảy, liệng củ khoai vào
rổ và nói trong tiếng khóc
"U bán con thật đấy ư"
Cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ
? Cái Tí (người nghe) có năng lực giải đoán hàm ý.
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
1. Ví dụ.
2. Nhận xét
Qua ví dụ vừa phân tích em hãy cho biết điều kiện để sử dụng hàm ý là gì ?
3. Kết luận .
Ghi nhớ :
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây :
- Người nói (người viết) có ý thức có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
1. Ví dụ.
2. Nhận xét
3. Kết luận : Ghi nhớ :
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây :
- Người nói (người viết) có ý thức có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý
Theo em vì sao sau câu nói thứ hai của chị Dậu cái Tí lại đã hiểu được mình bị bán?
( Cái Tí hiểu được là nhờ câu nói thứ hai của mẹ đã rõ hơn - Có chi tiết "Nhà cụ Nghị thôn Đoài" và vì trước đó nó đã biết bố mẹ định bán nó cho nhà Nghị Quế, nó hiểu rõ cảnh ngộ gia đình )
Qua đó em thấy khi sử dụng hàm ý em cần chú ý điều gì?
Chú ý khi dùng hàm ý : Ngữ cảnh sử dụng hàm ý
Tìm hàm ý trong câu nói sau : "Lại gặp Sở Khanh rồi"
( Câu nói đó chỉ kẻ lừa gạt tráo trở )
Năng lực giải đoán hàm ý phụ thuộc vào vốn sống, vốn tri thức văn hoá của người nghe
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
1. Ví dụ.
2. Nhận xét
3. Kết luận : Ghi nhớ :
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây :
- Người nói (người viết) có ý thức có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý
Chú ý khi dùng hàm ý:
+ Ngữ cảnh sử dụng hàm ý
Qua đó em thấy khi sử dụng hàm ý, ngoài việc chú ý đên ngữ cảnh còn phải chú ý đến điều gì?
+ Đối tượng tiếp nhận hàm ý
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
1. Ví dụ.
2. Nhận xét
3. Kết luận.
Đọc truyện sau đây rồi trả lời các câu hỏi sau :
Lan mời bạn đến dự sinh nhật ở một nhà. Gần đến giờ tổ chức, bạn bè mới chỉ đến một phần. Lan đứng xoa tay than thở :
- Chán quá ! Người cần đến thì chưa thấy đến.
Những người ngồi gần đó nghe vậy liền lục tục ra về. Thấy vậy, Lan than thở với những người còn lại :
- Những người không cần đi thì lại đi mất rồi. Thế là những người còn lại bỏ đi nốt, chỉ còn một người chí cốt ở lại. Người đó trách Lan :
- Cậu nói năng không ra làm sao cả, làm khách tức giận bỏ về hết rồi. Lan dở cười, dở mếu thanh minh : Những lời tôi nói không ám chỉ họ, thế là người bạn cuối cùng đứng dậy bỏ đi nốt.
Câu hỏi :
- Vì sao những người khách mời của Lan lần lượt bỏ về ?
- Lan có hàm ý như vậy không ? Lan có chủ động đưa hàm ý vào câu nói của mình không ? Vì sao em biết ?
- Từ những câu nói của Lan, hãy rút ra bài học cho mình trong khi giao tiếp.
Phiếu học tập : Nhóm .
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
1. Ví dụ.
2. Nhận xét
3. Kết luận.
Những người bạn của Lan bỏ về là do lời nói vô tình của Lan có chứa hàm ý dẫn đến sự hiểu lầm (do ngữ cảnh và sự suy diễn mà người nghe cho là có hàm ý ).
Lan không có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói nhưng do cách diễn đạt không rõ ràng, rành mạch nên dẫn đến lời nối làm nảy sinh hàm ý.
Bài học trong giao tiếp : Phải nói rõ ràng, rành mạch nội dung câu nói, phải chú ý xem câu nói lời nói của mình có nảy sinh hàm ý không.
Đáp án
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
II. Luyện tập.
c/ Thoắt trông nàng đã chào thưa
"Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây !
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan !
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều. "
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu.
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca
( Nguyễn Du, Truyện Kiều )
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
Bài tập 1 : b, c - SGK/91, 92
Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai ? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không ? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó.
b/ - [ . ] Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quáI gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôI khuân đI thôi. Chúng tôI nhà nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng ! Chúng tôI cần phảI bán các thứ này đI để .
- áI chà ! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo là không sang trọng ? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đI đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng ? Hừ ! Chẳng cáI gì giấu nổi chúng tôI đâu !
TôI biết không nói làm sao được đành ngậm miệng, đứng trầm ngâm.
- ÔI dào ! Thật là càng giầu có càng không giám rời một đồng xu ! Càng không giám rời đồng xu lại càng giàu có !
( Lỗ Tấn, Cố Hương )
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
II. Luyện tập.
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
Đáp án
b. Người nói là anh Tấn, người nghe là chị hàng đậu (ngày trước).
Hàm ý của câu in đậm này là "Chúng tôi không thể cho được." Người nghe hiểu được hàm ý đó, thể hiện ở câu nói cuối cùng "Thật là càng giầu có.càng giầu có !"
c. Người nói là Thúy Kiều, người nghe là Hoạn Thư.
Hàm ý câu in đậm thứ nhất là : "mát mẻ", "giễu cợt" : Quyền quý như tiểu thư cũng có lúc phải đến trước Hoa Nô" này ư ?
Hàm ý câu in đậm thứ hai là : "Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng."
Hoạn Thư hiểu hàm ý đó, cho nên "hồn lạc phách xiêu - Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca"
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
BàI tập 2: Tìm câu có hàm ý trong đoạn văn sau và cho biết nội dung của hàm ý ? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ? Vì sao ?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên :
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó :
- Cháu phải gọi : "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên :
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im [ . ]
( Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà )
Đáp án :
Hàm ý của câu là : "Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão" . Em dùng hàm ý vì trước đó đã nói thẳng rồi mà không có hiệu quả và vì bực mình, và lại lần nói thứ hai này có thêm yếu tố thời gian bức bách ( Chánh để lâu cơm nhão )
Việc sử dụng hàm ý không thành công vì "anh Sáu vẫn ngồi im", tức là anh tỏ ra không cộng tác (Vờ như không nghe, không hiểu)
II. Luyện tập.
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
BàI tập 5 : SGK/93
Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ "Mây và sóng" của Ta-go).Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
Đáp án :
* Câu có hàm ý mời mọc là :
- Bọn tớ chơi từ khi thức dạy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc.
- Bọn tới ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn. Bọn tớ ngao du nơi này, nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao
* Câu có hàm ý từ chối là :
- Mẹ mình đang đợi ở nhà.
- Làm sao có thể dời mẹ mà đến được.
- Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể dời mẹ mà đi được.
Có thể viết thêm câu có hàm ý mời mọc "Không biết oó ai muốn chơi với bọn tớ không?" hoặc "Chơi với bọn tớ thích lắm đấy." .
II. Luyện tập.
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
BàI tập 3 : SGK/92
Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây những câu có hàm ý từ chối.
A : Mai về quê với mình đi.
B : / . /
A : Đành vậy.
II. Luyện tập.
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
Ngữ văn - BàI 25 - Tiết 128 - Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
( Tiếp theo )
I. ĐIều kiện sử dụng hàm ý.
1. Ví dụ.
2. Nhận xét
3. Kết luận : Ghi nhớ :
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây :
- Người nói (người viết) có ý thức có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý
Chú ý khi dùng hàm ý:
+ Ngữ cảnh sử dụng hàm ý
+ Đối tượng tiếp nhận hàm ý
II. Luyện tập.
Bài tập 1.
Bài tập 2.
Bài tập 5.
Bài tập 3.
Xin chân thành cảm ơn
Kính chúc các thầy cô mạnh khoẻ, thành đạt, hạnh phúc.
Chúc các em học tốt.