Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

GIáO VIÊN: NGUYễN VĂN HUấN
và các em học sinh về dự giờ học
nhiệt liệt chào MừNG
các thầy cô giáo
Kiểm tra bài cũ:
Em hãy phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý ?

Nêu một ví dụ về hàm ý?

- Nghĩa tường minh: là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.

- Hàm ý: là phần thông báo tuy không đựơc diễn đạt trực tiếp trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Phân biệt:
Ví dụ:
A: - Tối nay, bạn đi xem phim với mình nhé!
B: - Tối nay, tớ phải làm bài tập.
Nhận xét:
A mời B đi xem phim vào buổi tối nhưng A đã dùng hàm ý để từ chối.
Hàm ý: Tớ bận không đi xem phim cùng bạn được.
=> Đây là cách từ chối khéo léo.
Tiếng Việt- Tiết 128:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
(TIẾP THEO)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
* Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
Nêu hàm ý của những câu in đậm?
Hàm ý của những câu in đậm:

- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
-> Sau bữa này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.

- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
-> Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.


Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?
Trả lời:
Bán con là điều đau lòng, buồn khổ của người mẹ nên chị Dậu không dám nói thẳng ra mà phải dùng hàm ý.
Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị phải nói rõ như vậy?
Trả lời:
Hàm ý trong câu thứ hai rõ hơn.
Chị Dậu phải nói rõ hơn vì cái Tí không hiểu được hàm ý của câu nói thứ nhất.

Chi tiết nào cho thấy cái Tý đã hiểu hàm ý trong câu nói thứ hai của mẹ?
Chi tiết:
- “Cái Tý nghe nói giãy nảy” và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí :
- “ U bán con thất đấy ư”?
Vậy để sử dụng hàm ý có hiệu quả, cần có những điều kiện gì?
Thảo luận nhóm:
- Người nói, người nghe trong những câu in đậm là ai?
- Xác định hàm ý của mỗi câu ấy?
- Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
Bài tập 1
Các tình huống nêu ra trong bài 1 đã đảm bảo điều kiện của việc sử dụng hàm ý chưa? Vì sao?

Trả lời:
Các tình huống nêu ra trong bài 1 đảm bảo điều kiện của việc sử dụng hàm ý vì:
- Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe có năng lực để giải đoán hàm ý.
Bài 3: Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A: Mai về quê với mình đi !

B: / ………………………………………………………………..

A: Đành vậy.

* Điền: - Mình còn rất nhiều bài tập.
- Mai mình phải trông nhà.
- Mình sắp thi rồi.
- Mình phải đi thăm bà ốm ở bệnh viện.
Lưu ý:
- Có thể nêu ra việc phải làm vào ngày mai(nên không thể đi được) như:
- Mình còn rất nhiều bài tập.
- Mai mình phải trông nhà.
- Mình sắp thi rồi.
- Mình phải đi thăm bà ốm ở bệnh viện…
- Trước lời mời của người khác, nếu muốn từ chối, ta không nên dùng nghĩa tường minh mà nên sử dụng hàm ý để từ chối một cách khéo léo.
Bài 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hy vọng” với “con đường”
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.

- Hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
Bài 5: Tìm câu có hàm ý mời mọc, câu có hàm ý từ chối trong đoạn đối thoại giữa em bé với mây và sóng
- Câu có hàm ý mời mọc:
+ “ Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà…”
+ “ Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn…”
- Câu có hàm ý từ chối:
+ “ Mẹ mình đang ở đợi ở nhà.”
+ “ Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?”.
* Viết thêm câu có chứa hàm ý mời mọc rõ hơn.
“Chơi với bọn tớ thích lắm đấy.”
“Có ai muốn chơi với bọn tớ không?”
“Các bạn nhỏ mà đi cùng thì thích lắm đấy.”
Bài tập:
Em hãy tạo lập một đoạn hội thoại ngắn có sử dụng hàm ý ? Cho biết hàm ý đó là gì?
Bài làm:
Tài: - Cậu có thích môn cờ vua không?
Lộc:- Tớ chỉ thích môn bóng đá thôi.
Tài: - Vậy à.
* Hàm ý trong lời nói của Lộc: Tớ không thích môn cờ vua.
Bài 2: Xác định hàm ý của câu in đậm? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Bài 2:
Hàm ý: chắt giùm nước để cơm khỏi nhão.
Em bé dùng hàm ý vì đã có lần nói thẳng rồi mà không hiệu quả. Vả lại lần nói thứ hai này có thêm yếu tố thời gian bức bách để yêu cầu người nghe làm theo ý mình.
Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “Anh Sáu vẫn ngồi im”, tức là tỏ ra không cộng tác.
Củng cố:
Điều kiện sử dụng hàm ý

Hướng dẫn học ở nhà:
- Hoàn thiện bài tập
- Học bài; chuẩn bị bài Kiểm tra Văn ( Phần thơ )
Giờ học kết thúc
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im […]

- Hàm ý: chắt giùm nước để cơm khỏi nhão

Ví dụ:
A: Tối nay, bạn đi xem phim với mình nhé!
B: Tối nay, tớ phải làm bài tập.
Nhận xét:
A mời B đi xem phim vào buổi tối nhưng A đã dùng hàm ý để từ chối.
Hàm ý: Tớ bận không đi xem phim cùng bạn được.
=> Đây là cách từ chối khéo léo.
Bài 3: Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A: Mai về quê với mình đi !

B: / ………………………………………………………………….

A: Đành vậy.