Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Phân biệt thế nào là nghĩa tường minh?
Thế nào là hàm ý?
Kiểm tra bài cũ
Một người bạn có nhã ý mời em
đến dự sinh nhật nhưng em lại không
thể đến (hoặc không muốn đến).
Dùng câu có hàm ý để nói cho bạn hiểu?
Mình phải đi thăm ngoại rồi.
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý trong tình huống sau ñaây:
Nghĩa tường minh:
Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hãi chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói. . ..
Hàm ý:
Em đến trễ 10 phút rồi đấy!
Em không có đồng hồ sao?
Tiết 128
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:�
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.

( Ngô Tất Tố - Tắt đèn)
-Hàm ý của những câu in đ?m là gì?

Câu hỏi 1:
-Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?

Đây là điều chị rất đau lòng.
Mẹ đã bán con rồi!
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:�
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.




( Ngô Tất Tố - Tắt đèn)
Câu hỏi 2:
-Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn?
- Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy?
- Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
Hàm ý của câu nói thứ 2 rõ hơn
Vì cái Tí không hiểu được hàm ý của câu nói thứ nhất.

Sự "giãy nẩy" và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí cho thấy Tí đã hiểu ý của mẹ.
Để sử dụng hàm ý cần có những điều kiện gì?

1.Người nói ( người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.

2.Người nghe( người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
HAI DI?U KI?N S? D?NG H�M �
GHI NHỚ
II LUYỆN TẬP
Bài tập 1: Người nói, người nghe những câu in đ?m dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
a/ - Anh nói nữa đi.- Ông giục.
- Báo cáo hết! - Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ.- Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi thúc gi?c
cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
( Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sapa)
Người nói:
Anh thanh niên
Người nghe:
Nhà họa sĩ và cô gái
Hàm ý:
Mời bác và cô vào uống nước
Chi tiết:
Ông theo liền và ngồi xuống ghế.
b. – (. . .) Anh Taán naøy!Anh baây giôø sang troïng roài, coøn caàn quaùi gì caùc thöù ñoà goã hö hoûng naøy nöõa. Chuyeân chôû laïi lòch kòch laém. Cho chuùng toâi khuaân ñi thoâi. Chuùng toâi nhaø ngheøo duøng ñöôïc taát.
- Coù gì ñaâu maø sang troïng! Chuùng toâi caàn phaûi baùn caùc thöù naøy ñi ñeå. . .
- AÙi chaø! Anh baây giôø laøm quan roài maø baûo laø khoâng sang troïng? Nhöõng ba naøng haàu. Moãi laàn ñi ñaâu laø ngoài kieäu lôùn taùm ngöôøi khieâng, coøn baûo laø khoâng sang troïng?Höø! Chaúng caùi gì giaáu noåi chuùng toâi ñaâu!
Toâi bieát khoâng theå noùi laøm sao ñöôïc ñaønh ngaäm mieäng, ñöùng traàm ngaâm.
- OÁi daøo! Thaät laø caøng giaøu coù caøng khoâng daùm rôøi moät ñoàng xu! Caøng khoâng daùm rôøi moät ñoàng xu laïi caøng giaøu coù!
( Coá höông- Loã Taán)
Người nói: Anh Tấn
Người nghe: Chị hàng đậu
Hàm ý: Chúng tôi không thể cho
Chi tiết : Câu nói cuối cùng c?a ch?
c/ Thoắt trông nàng đã chào thưa:
Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhi?u
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.

( Nguyễn Du - Truyện Kiều)
Người nói: Thúy Kiều
Người nghe:
Hoạn Thư
Hàm ý câu 1:
Mát mẻ, giễu cợt
Hàm ý câu 2:
Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán
Bài tập 2:
Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì?Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi" Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im( .)
( Nguyễn Quang Sáng- Chiếc lược ngà)
Hàm ý :Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão.
- Em bé dùng hàm ý vì trước đã nói thẳng rồi mà không có hiệu quả, vì vậy mà bực mình.Hàm ý chuyến này có thêm thời gian bức bách.
- Việc sử dụng hàm ý không thành công vì " Anh Sáu vẫn ngồi im".
Bài tập 3
Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A : Mai về quê với mình đi!
B :. . . .
A : Đành vậy.
Mình bận ôn thi rồi!
Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh " hi vọng" với "con đường" trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
( Lỗ Tấn- Cố hương)
Bài tập 4
Hàm ý?
Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
Bài tập 5
Tìm nh?ng c�u cĩ h�m � m?i m?c ho?c t? ch?i trong c�c do?n d?i tho?i gi?a em b� v?i nh?ng ngu?i tr�n m�y v� sĩng( trong baì tho M�y v� Sĩng c?a Ta- go). H�y vi?t th�m v�o m?i do?n m?t c�u cĩ h�m � m?i m?c r� hon .
Bạn có muốn đi với bọn tớ...
Chơi với bọn tớ thích lắm...
THẢO LUẬN
Theo em, trong khi nói (hoặc viết), nghĩa tường minh hay hàm ý quan trọng hơn? Vì sao?
Quan trọng như nhau. Ngôn ngữ phải được dùng hợp lí và phù hợp với hoàn cảnh mới có giá trị.
DẶN DÒ:
- Học thuộc ghi nhớ.
- Chuẩn bị bài: Chương trình địa phương.
KÍNH CHÚC QUÍ THẦY CÔ VUI VẺ, HẠNH PHÚC
Chúc các em học tốt
GV: D?ng Th? Nguye�n
XIN CH�N TH�NH C?M ON