Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Chào mừng quí thầy cô đến dự giờ Ngữ văn 9
Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi ?
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng :
Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra :
Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại.
KIỂM TRA BÀI CŨ
Tiết 128
Nghĩa tường minh và hàm ý
(Ti?p theo)
I. Lý thuyết
Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p theo)
1. Điều kiện sử dụng hàm ý
a. Ngữ liệu : Sgk/T90

Đoc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )


I. Lý thuyết

Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p theo)
1. Điều kiện sử dụng hàm ý
a. Ngữ liệu : Sgk/T90
b. Phân tích ngữ liệu
Cái Tí
Mục đích của chị Dậu
Hàm ý
(1)Con chỉ được ăn ở nhà bữa
này nữa thôi.
Mẹ đã bán con
Tránh nói
điều đau lòng
Chưa hiểu
(2)Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị
thôn Đoài .
Mẹ đã bán con cho cụ Nghị thôn Đoài
Không muốn lừa dối con
Hiểu nó bị bán
Người nói
Người nghe
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
Có năng lực giải đoán
hàm ý
Điều kiện sử dụng hàm ý
I. Lý thuyết
Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p theo)
1. Điều kiện sử dụng hàm ý:
a. Ngữ liệu : Sgk/T90
b. Phân tích ngữ liệu
c. Nhận xét
2. Ghi nhớ: Sgk / T91
II. Luyện tập
– Anh nói nữa đi. – Ông giục.
– Báo cáo hết ! – Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sỉ già. Ông theo liền anh thanh nên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa )
b) – […] Anh Tấn này! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để …
- Ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo không sang trọng? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng? Hừ! Chẳng cái gì giấu nổi chung tôi đâu!
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng, đứng trầm ngâm.
- Ôi dào! Thật là càng giầu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giầu có!
( Lỗ Tấn, Cố hương )
Bài tập 1: Người nói, người nghe câu văn in đậm là ai? Tìm hàm ý và cho biết người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Giải thích?
Bài tập 1: Người nói, người nghe câu văn in đậm là ai? Tìm hàm ý và cho biết người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Giải thích?
a. Chè đã ngấm rồi đấy.
Người nói : Anh thanh niên
Mời bác và cô vào uống nước
Người nghe : Ông hoạ sĩ và cô kĩ sư
Hiểu hàm ý đó -> ông hoạ sĩ và cô kĩ sư theo anh thanh niên vào nhà, ngồi xuống ghế.
Bài tập 1: Người nói, người nghe câu văn in đậm là ai? Tìm hàm ý và cho biết người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Giải thích?
b. Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để.
Người nói : Anh Tấn
Người nghe : Chị hàng đậu (ngày trước)
Người nghe hiểu được hàm ý đó -> thể hiện ở câu nói cuối cùng
Chúng tôi không thể cho được
Bài tập 2: Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ? Vì sao?
Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão
* Người nói dùng hàm ý vì trước đó đã nói thẳng “chắt nước giùm cái” nhưng không được đáp ứng.
* Phải dùng hàm ý vì chưa thể đổi cách xưng hô mà thời gian thì gấp quá rồi, nếu để chậm thì cơm sẽ bị nhão.
* Việc sử dùng hàm ý không thành công vì người nghe là anh Sáu “ vẫn ngồi im ”
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái! – Nó cũng lại nói chổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi “ Ba chắt nước giùm con ”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im […].
Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.

A : Mai về quê chơi với mình đi !
B : /......../
A : Đành vậy.

Bài tập 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh hi vọng với con đường trong các câu sau.

Tôi nghĩ bụng : Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất ; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố Hương)
Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được
Bài tập 5:
- Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài “ Mây và sóng”).
- Hãy viết thêm mỗi đoạn một câu có chứa hàm ý mời mọc rõ hơn

Không biết có ai muốn chơi với bọn tớ không?
Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc.
Bài tập 6:
- Viết một đoạn văn ngắn ( chủ đề tự chọn ) có sử dụng hàm ý.
Củng cố:
Nối cột A với cột B cho phù hợp
Vận dụng và giải đoán hàm ý trong khi nói hoặc viết.
Hoàn thành các bài tập.
Chuẩn bị nội dung cho tiết “ Chương trình địa phương”:
+ Nhận biết một số từ ngữ địa phương.
+ Tìm hiểu vai trò của từ ngữ địa phương.
+ Tìm hiểu và sưu tầm về vốn từ ngữ địa phương.
Hướng dẫn về nhà