Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Trân trọng kính chào quí Thầy Cô
Chúc quí Thầy Cô dồi dào sức khỏe !
Chúc các em luôn học tốt !
PHÒNG GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO
HUYỆN NINH HÒA
TRƯỜNG THCS TRẦN QUỐC TOẢN
Tiết: 128
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo)
TIẾNG VIỆT
Giáo viên dạy: Nguyễn Thị Mỹ Duyên
KIỂM TRA BÀI CŨ:
Câu 1: Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Câu 2: Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nói gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Câu 1: Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Câu 2: Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nói gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Ông vô ăn cơm đi.
Đáp án:
Người nghe (Cái Tí)
Có năng lực giải đoán hàm ý.
Hiểu hàm ý: "Giảy nảy", "Liệng củ khoai", "Òa lên khóc", "U bán con thật đấy ư?..."
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà Cụ Nghị thôn Đoài.
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Hàm ý: Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
Chưa hiểu hàm ý.
- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
Tiết 128: B. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ: Đoạn trích (SGK/90).
Người nói (Chị Dậu)
* Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn tranh ăn của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
2. Ghi nhớ: (SGK/91)
Có năng lực giải đoán hàm ý
Hiểu hàm ý: "Giảy nảy", "Liệng củ khoai", "Òa lên khóc", "U bán con thật đấy ư?..."
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà Cụ Nghị thôn Đoài.
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài
Hàm ý: Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
Chưa hiểu hàm ý.
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi
Tiết 128: B. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ: Đoạn trích (SGK/90)
Người nói (Chị Dậu)
Người nghe (Cái Tí)
2. Ghi nhớ: (SGK/91)
II. Luyện tập:
Bài tập 1 / 91SGK
Bài tập 1: Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
- Anh nói nữa đi. - Ông giục.
- Báo cáo hết! - Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. - Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. O�ng theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.

(Nguyễn Thành Long - Lặng lẽ Sa Pa)
b) - [.] Anh Tấn này! Anh bao giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để.
A�i chà! Anh bao giờ làm quan rồi mà bảo là không sang trọng? Những ba nang hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng? Hừ! Chẳng có gì giấu nổi chung tôi đâu!
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng, đứng trầm ngâm.
- O�i dào! Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có.

(Lỗ Tấn - Cố Hương)
Thoắt trong nàng đã chào thưa:
"Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây !
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấu gan!
Dễ dàng là thối hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều."
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.

(Nguyễn Du -Truyện Kiều)
c)
?Hãy nhận xét, việc sử dụng hàm ý trong ba câu a, b, c có thành công không? Từ đó, em rút ra kết luận gì về việc sử dụng hàm ý giữa người nói với người nghe?
Có năng lực giải đoán hàm ý
Hiểu hàm ý: "Giảy nảy", "Liệng củ khoai", "Òa lên khóc", "U bán con thật đấy ư?..."
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà Cụ Nghị thôn Đoài.
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài
Hàm ý: Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
Chưa hiểu hàm ý.
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi
Tiết 128: B. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ: Đoạn trích (SGK/90)
Người nói (Chị Dậu)
Người nghe (Cái Tí)
2. Ghi nhớ: (SGK/91)
II. Luyện tập:
Bài tập 1 / 91SGK
Bài tập 2 / 91SGK
Bài tập 2: Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?

Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im [.].
Bài làm:
* Hàm ý của câu "Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!" là Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão.
* Em bé dùng hàm ý. Vì: Trước đó em đã nói thẳng mà không có kết quả
* Việc sử dụng hàm ý không thành công. Vì: "Anh Sáu vẫn ngồi im", tức là tỏ ra không cộng tác.
Có năng lực giải đoán hàm ý
Hiểu hàm ý: "Giảy nảy", "Liệng củ khoai", "Òa lên khóc", "U bán con thật đấy ư?..."
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà Cụ Nghị thôn Đoài.
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài
Hàm ý: Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
Chưa hiểu hàm ý.
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi
Tiết 128: B. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ: Đoạn trích (SGK/90)
Người nói (Chị Dậu)
Người nghe (Cái Tí)
2. Ghi nhớ: (SGK/91)
II. Luyện tập:
Bài tập 1 / 91 SGK
Bài tập 2 / 92 SGK
Bài tập 3 / 92 SGK
Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có chứa hàm ý từ chối.
A : Mai về quê với mình đi !
B : /./
A : Đành vậy.
Mình đến bệnh viện chăm sóc bà nội.
Có năng lực giải đoán hàm ý
Hiểu hàm ý: "Giảy nảy", "Liệng củ khoai", "Òa lên khóc", "U bán con thật đấy ư?..."
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà Cụ Nghị thôn Đoài.
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài
Hàm ý: Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
Chưa hiểu hàm ý.
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi
Tiết 128: B. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ: Đoạn trích (SGK/90)
Người nói (Chị Dậu)
Người nghe (Cái Tí)
2. Ghi nhớ: (SGK/91)
II. Luyện tập:
Bài tập 1 / 91 SGK
Bài tập 2 / 92 SGK
Bài tập 3 / 92 SGK
Bài tập 4 / 92 SGK
Bài tập 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh "Hi vọng" với "Con đường" trong các câu sau:
Tôi nghỉ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thật, đâu là hư. Cũng giống như những con đương trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn - Cố hương)
Có năng lực giải đoán hàm ý
Hiểu hàm ý: "Giảy nảy", "Liệng củ khoai", "Òa lên khóc", "U bán con thật đấy ư?..."
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà Cụ Nghị thôn Đoài.
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài
Hàm ý: Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
Chưa hiểu hàm ý.
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi
Tiết 128: B. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ: Đoạn trích SGK/90
Người nói (Chị Dậu)
Người nghe (Cái Tí)
2. Ghi nhớ: SGK/91
II. Luyện tập:
Bài tập 1 / 91 SGK
Bài tập 2 / 92 SGK
Bài tập 3 / 92 SGK
Bài tập 4 / 92 SGK
(BTVN)
Bài tập 5 / 93 SGK
Bài tập 5: Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ Mây và sóng của Ta-go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
Mây và sóng
Mẹ ơi, trên mây có người gọi con:
"Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc."
Con hỏi: "Nhưng làm thế nào mình lên đó được?"
Họ đáp: "Hãy đến nơi tận cùng trái đất, đưa tay lên trời, cậu sẽ được nhấc bổng lên tận tầng mây".
"Mẹ mình đang đợi ở nhà" "Làm thế nào có thể rời mẹ mà đến được?"
Thế là họ mỉm cười bay đi.
Nhưng con biết có trò chơi thú vị hơn, mẹ ạ.
Con là mây và mẹ sẽ là trăng.
Hai bàn tay con ôm lấy mẹ, và mái nhà ta sẽ là bầu trời xanh thẳm.
(Ta-go)
Hàm ý mời mọc
Hàm ý từ chối
- con bảo -
Câu có hàm ý mời mọc:
- "Không biết có ai muốn chơi với bọn tớ không"?
Hoặc - "Chơi với bọn tớ thích lắm"
Câu 1: Nghĩa tường minh là gì?
Là nghĩa được nhận ra bằng cách suy đoán.
Là nghĩa được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu.
Là nghĩa được tạo nên bằng cách nói ẩn dụ.
Là nghĩa được tạo nên bằng cách nói so sánh.
Câu 2: Điền từ thích hợp vào dấu (.) trong câu:
". là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể được suy ra từ những từ ngữ ấy."
Nghĩa tường minh b) Nghĩa khái quát c) Hàm ý d) Nghĩa cụ thể
Câu 3: Việc sử dụng hàm ý cần có những điều kiện nào?
Người nói (người viết) có trình độ văn hóa cao.
Người nghe (người đọc) có trình độ văn hóa cao.
Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói, còn người nghe (người đọc) phải có năng lực giải đoán hàm ý.
Câu 4: Nối cột A (câu) với cột B sao cho phù hợp.
Bài tập 6: Khoanh tròn vào đáp án đúng cho các câu hỏi sau:
Có năng lực giải đoán hàm ý
Hiểu hàm ý: "Giảy nảy", "Liệng củ khoai", "Òa lên khóc", "U bán con thật đấy ư?..."
Có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà Cụ Nghị thôn Đoài.
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài
Hàm ý: Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
Chưa hiểu hàm ý.
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi
Tiết 128: B. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ: Đoạn trích (SGK/90)
Người nói (Chị Dậu)
Người nghe (Cái Tí)
2. Ghi nhớ: (SGK/91)
II. Luyện tập:
Bài tập 1 / 91 SGK
Bài tập 2 / 92 SGK
Bài tập 3 / 92 SGK
Bài tập 4 / 92 SGK
(BTVN)
Bài tập 5 / 93 SGK