Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Chào mừng các thầy, cô giáo về dự giờ thăm lớp.
KIỂM TRA BÀI CŨ
-Thế nào là nghĩa tường minh và hàm ý?
- Nghĩa tường minh là phần thông báo
được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu. Hàm ý là phần thông báo tuy không
được diễn dạt trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ
ấy.
Ví dụ 1 :
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà
bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn
thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và
hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách
xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó
liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé
bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi
với em con (Ngô Tất Tố - Tắt đèn)
- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
-> Hàm ý: Sau bữa cơm này con không còn được ở nhà với
thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
-> Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài
- Chi tiết: giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng
củ khoai vào rổ và oà lên khóc và hỏi: "U bán con thật
đấy ư?
Ví dụ 2 :
Anh thanh niên đỏ mặt, rõ ràng luống cuống:
- Vâng, mời bác và cô lên chơi. Nhà cháu kia. Lên cái bậc cấp
kia, trên ấy có cái nhà đấy. Nước sôi đã có sẵn, nhưng cháu về
trước một tí. Bác và cô lên ngay nhé.
Nói xong anh chạy vụt đi, cũng tất tả như khi đến.
- Bác và cô lên với anh ấy một tí. Thế nào bác cũng thích vẽ
anh ta. - Người lái xe lại nói.
Hoạ sĩ nghĩ thầm: "Khách tới bất ngờ, chắc cu cậu chưa kịp
quét tước dọn dẹp, chưa kịp gấp chăn chẳng hạn".Ông rất ngạc
nhiên khi bước lên bậc thang bằng đất, thấy người con trai đang
hái hoa.
(Nguyễn Thành Long - Lặng lẽ SaPa)
? Cụm từ in đậm có hàm ý gì ? Ông hoạ sĩ đã suy ra hàm ý gì từ
câu nói đó ? Hàm ý được suy ra như vậy có đúng không? Vì sao?
- Có thể có hàm ý: Mời khách lần đầu gặp lại có cả phụ nữ, nên
xin phép về trước để chuẩn bị đón tiếp.
- Ông hoạ sĩ đã suy ra hàm ý: Khách tới bất ngờ, chắc cu cậu
chưa kịp quét tước dọn dẹp, chưa kịp gấp chăn chẳng hạn"
- Hàm ý được suy ra như vậy chưa đúng vì trên thực tế, anh
thanh niên về để hái hoa.


* Điều kiện sử dụng hàm ý:
- Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói
- Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
Bài tập nhanh:
"Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im [.]"
? Tìm hàm ý của câu in đậm ?
? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
- Hàm ý : "Chắt giùm nước cơm để cơm khỏi nhão". Em bé
dùng hàm ý vì đã có lần (trước đó) nói thẳng rồi mà không có
hiệu quả, và vì vậy bực mình. Vả lại, lần nói thứ hai này có thêm
yếu tố thời gian bức bách (tránh để lâu nhão cơm).

- Việc sử dụng hàm ý không thành công vì "Anh Sáu vẫn ngồi
im", tức là anh tỏ ra không cộng tác (vờ như không nghe, không
hiểu).
9
* Ghi nhớ:
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều
kiện sau đây:
- Người nói (người viết) có ý thức đưa
hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có năng lực
giải đoán hàm ý
Bài tập 1:
a.Câu: "Chè đã ngấm rồi đấy"
- Người nói: Anh thanh niên
- Người nghe: cô gái và ông
họa sĩ
- Hàm ý: "Mời bác và cô vào
uống nước"
- Người nghe hiểu hàm ý đó
- Chi tiết: "Ông theo liền anh
thanh niên vào nhà" và "ngồi
xuống ghế"
b. Câu: "Chúng tôi cần phải
bán những thứ này đi để .".
- Người nói: Anh Tấn
- Người nghe: Chị Hai Dương
- Hàm ý: "Chúng tôi không
thể cho những thứ này được"
- Người nghe hiểu hàm ý đó
- Chi tiết: "Ôi dào! Thật là
càng giàu có càng không dám
rời một đồng xu! Càng không
dám rời một đồng xu lại càng
giàu có"
II. Luyện tập
b. Câu: "Chúng tôi cần phải
bán những thứ này đi để .".
- Người nói: Anh Tấn
- Người nghe: Chị Hai Dương
- Hàm ý: "Chúng tôi không
thể cho những thứ này được"
- Người nghe hiểu hàm ý đó
- Chi tiết: "Ôi dào! Thật là
càng giàu có càng không dám
rời một đồng xu! Càng không
dám rời một đồng xu lại càng
giàu có"

c) Câu: "Tiểu thư cũng có bây
giờ đến đây"
"Càng cay nghiệt lắm càng
oan trái nhiều"
- Người nói: Thuý Kiều
- Người nghe:Hoạn Thư
- Hàm ý: "mỉa mai- diễu cợt":
"Quyền quý như tiểu thư cũng
có lúc như vậy ư? Hãy chuẩn
bị một hình phạt đích đáng"
- Người nghe hiểu hàm ý đó
- Chi tiết: Hoạn Thư hồn lạc
phách xiêu, khấu đầu, kêu ca
II. Luyện tập










II. Luyện tập
Bài tập 4:

- Hàm ý: "Tuy hi vọng chưa
thể nói là thực hay hư,nhưng
nếu cố gắng thực hiện thì có
thể đạt được"
Bài tập 3: Điền câu có hàm ý

A: Mai về quê với mình đi!
B:
A: Đành vậy
Mình bận ôn thi
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
- Xem lại nội dung bài học
- Học thuộc phần ghi nhớ
- Làm bài tập còn lại
- Chuẩn bị bài "Chương trình địa
phương
Tiết học đến đây kết thúc, cảm ơn các thầy, cô đã đến dự giờ thăm lớp