Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Chào mừng
các thầy cô giáo về dự giờ thao giảng
nam h?c: 2009-2010.
Ngữ văn 9
Giáo viên : Nguyễn Chí Trung

1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
Kiểm tra bài cũ
Trả lời các câu sau bằng cách khoanh tròn vào chữ cái trước câu trả lời đúng.
C. Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
D. Được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
2. Khi nào người ta dùng hàm ý ?
A. Khi không muốn nói thẳng.
B. Muốn người nghe không hiểu.
C. Không biết rõ ý.
D. Muốn chấm dứt cuộc thoại.
3. Trong lời nói hàng ngày:
A. Tất cả các câu đều có hàm ý.
B. không có câu nào có hàm ý.
C. Có câu có, có câu không có hàm ý.
D. hàm ý được nhiều người dùng.
Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn đối thoại sau ?
Lan: Bình ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi
Bình: Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi đón bà ngoaị ở quê ra.
Lan: Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem vậy!
Bình: ừ, thế cũng được.
tiết 128: tiếng việt
nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
* Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn tranh ăn của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn tranh ăn của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
U đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
2. Phân tích ngữ liệu
* Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
* Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn tranh ăn của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn tranh ăn của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
U đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
- Trong ngữ liệu (VD) chị Dậu (người nói) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (Cái Tí) đã hiểu và giải đoán được hàm ý của mẹ
II. Ghi nhớ (sgk- 91)

1. NHầM
Một anh sờ lên cổ áo, thấy con rận, Sợ người ta cười vội vàng hất nó xuống đất nói:
- Tưởng là con rận, hoá ra không phải.
Có người cúi xuống đất cố tình tìm được con rận nhặt lên:
- Tưởng là không phải, hoá ra con rận.
(Truyện cười dân gian Việt Nam)
- Tưởng là con rận, hoá ra không phải.
- Tưởng là không phải, hoá ra con rận.
Mình không ở bẩn làm gì có rận !
Tưởng là không bẩn, thế mà có rận !
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.

2.
Anh chồng đi chăn một đàn bò 10 con. Chiều tối, anh ta cưỡi một con bò và lùa những con còn lại về nhà. Đến cổng, anh dừng lại để đếm xem có đủ 10 con hay không. Anh ta đếm đi đếm lại mãi vẫn chỉ thấy 9 con. Hoảng quá, anh ta thất thanh gọi vợ. Chị vợ chạy ra hỏi: "Ai chọc tiết mình mà kêu khiếp thế?" Anh chồng mếu máo: "Mình ơi.thiếu 1 con bò.". Chị vợ cười: " Tưởng gì? Thừa một con thì có!".
Mẩu chuyện vui
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
Đồ ngu như bò, còn 1 con đang cưỡi nữa sao không đếm
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
III. Luyện tập
1. Bài tập 1:
Người nói người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của câu nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều ấy
a) - Anh nói nữa đi.- Ông giục.
Báo cáo hết! -Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ - Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế
Người nói
Người nghe
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
III. Luyện tập
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
2. Bài tập 2: Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì ? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý ? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ? Vì sao ?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im [.]
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão !
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
III. Luyện tập
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Bài tập 1:
1. Bài tập 1:
2. Bài tập 2:
A: Mai về quê với mình đi !
B: .
A. Đành vậy.
3. Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét.
III. Luyện tập
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
1. Bài tập 1:
2. Bài tập 2:
A: Mai về quê với mình đi !
B: Tiếc qua mai mình có hẹn về thăm ông bà rồi.
A. Đành vậy.
3. Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét.
III. Luyện tập
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
1. Bài tập 1:
2. Bài tập 2:
3. Bài tập 3 :
Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh "hy vọng" với "con đường" trong các câu sau:

Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
4. Bài tập 4 :
-> Qua sự so sánh của Lỗ Tấn có thể nhận ra hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
III. Luyện tập
Lưu ý khi sử dụng hàm ý:
Trong giao tiếp:
+Chú ý đối tượng tiếp nhận hàm ý.
+Tránh nói những câu hàm ý thiếu tế nhị, lịch sự .
+Câu có hàm ý phải phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp
- Trong văn học: Nội dung diễn đạt phong phú & tăng giá trị biểu cảm.
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
III. Luyện tập
1. Bài tập 1:
2. Bài tập 2:
3. Bài tập 3 :
4. Bài tập 4 :
5. Bài tập 5:
Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng ( trong bài "Mây và sóng" của Ta-go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
III. Luyện tập
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
III. Luyện tập
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
Bài tập 5:
Câu có hàm ý mời mọc là:
"Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà"; "Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trang bạc"
Câu có hàm ý từ chối là:
" Mẹ mình đang đợi ở nhà; "Làm sao có thể rời mẹ mà đến được"
Có thể thêm câu có hàm ý mời mọc sau:
Đoạn 1:"Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà". Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trang bạc. Nếu không chơi như bọn tó thì liệu cuộc sống còn có ý nghĩa gì?"
Đoạn 2: Hãy đến nơi tận cùng trái đất, đưa tay lên trời, cậu sẽ được nhấc bổng lên tận tầngmây. Rồi cậu sẽ được tận hưởng một cuộc phiêu lưu kì lạ nhất trên đời".



2. Phân tích ngữ liệu
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
3. Nhận xét
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
III. Luyện tập
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
Viết một đoạn văn có sử dụng hàm ý và chỉ rõ hàm ý ấy do ai nói, ý nghĩa?
củng cố
Nắm khái niệm thế nào là nghiã tường minh.
Thế nào là hàm ý?
Điều kiện sử dụng hàm ý.
Những lưu ý chung về sử dụng hàm ý.
Tiết 128 Tiếng việt Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp...)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ngữ liệu (sgk - 90)
2. Phân tích ngữ liệu
3. Nhận xét
III. Luyện tập
II. Ghi nhớ.
Điều kiện để sử dụng hàm ý:
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói.
+ Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
- Về làm tiếp các bài tập còn lại
- Chuẩn bị tiết sau làm bài kiểm tra về thơ
10