Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

a
a
Kỷ niệm ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam 03/02/2011
Chào mừng quý thầy, cô và học sinh đến dự !
NGỮ VĂN 9
NGUYEN NGOC TUAN
02/2011
Nguyễn Ngọc Tuấn- 2011
a
a
* * Trường hợp nào chúng ta sử dụng hàm ý trong câu?
Chẳng hạn những lời đối thoại ở bài tập 1b :
- … Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái
gì các thứ đồ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm.Còn
chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng. Chúng tôi cần phải bán các thứ này
đi dể…
( Lỗ Tấn- Cố hương, tr 212, NV 9 -tập 1 )
a
1 Hàm ý của câu : “Bây giờ đã 11 giờ rồi !” được hiểu như thế nào ?
a. Đã đến giờ ăn cơm rồi. b. Muộn rồi, nhanh lên.
c. Còn sớm, cứ từ từ. d. Hết giờ buổi sáng.
KHỞI ĐỘNG
2. Nghĩa tường minh và hàm ý khác nhau chỗ nào ?
a. Phần thông báo diễn đạt bằng từ ngữ trong câu.
b. Nghĩa suy ra từ từ ngữ diễn đạt.
c. Nghĩa tường minh là nghĩa ở trong từ, hàm ý là nghĩa ở ngoài từ.
d. Chỉ a và b đúng.
? Thế nào là nghĩa tường minh ?
? Thế nào là hàm ý ?
Nguyễn Ngọc Tuấn- 2011
a
a
Tiết 128
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
( tiếp theo )
Nguyễn Ngọc Tuấn- 2011
a
a
I. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý .
-> hàm ý : U bán con cho nhà Nghị Quế.
Giãy nảy
Chị Dậu vừa nói vừa mếu :
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa nay nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống :
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa :
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc :
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em. ( Ngô Tất Tố- Tắt đèn )
-Con chỉ được ăn ở
nhà bữa nay nữa
thôi. ( a)
-> hàm ý ; Mẹ phải bán
con, sau bữa ăn này con
sẽ đến ăn ở nhà người
ta.
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. (b )
Chị Dậu rất đau lòng ( phải bán con ) nên không
thể nói thẳng ra. ( điều kiện- hoàn cảnh )
Hàm ý trong câu (b) rõ hơn. Vì cái Tí không hiểu
được câu (a) nên mới hỏi mẹ : “Vậy thì bữa sau
con ăn ở đâu” ?
Cái Tí
hiểu hàm ý
U bán con thật đấy ư ? ( trong
tiếng khóc )
? THẢO LUẬN
Nêu hàm ý của những câu in đậm ? Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng mà phải dùng hàm ý ?
? Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn ? Vì sao chị Dậu lại phải nói rõ hơn như vậy ? Chi tiết nào trong đoạn trích cho ta thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ ?
Nguyễn Ngọc Tuấn- 2011
a
a
Hàm ý là phần thông báo ?
a. Trái nghĩa với nghĩa tường minh.
b. Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
c. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
d. Thông báo nhiều nghĩa hơn nghĩa tường minh.
2. Dùng hàm ý khi nào ?
a. Khi không muốn nói thẳng.
b. Muốn người nghe không hiểu.
c. Không biết nói rõ ý.
d. Muốn chấm dứt cuộc đối thoại.
3. Trong lời nói hằng ngày :
a. Tất cả các câu đều có hàm ý.
b. Không câu nào có hàm ý.
c. Có câu có, có câu không có hàm ý.
d. Có câu có nghĩa tường minh, có câu
không có nghĩa tường minh.
Như vậy cả hai câu nói của chị Dậu đều chứa hàm ý. Chị Dầu đã có ý thức đưa hàm ý vào câu nói nhưng không câu nào cái Tí ( người nghe) cũng hiểu được
? Vậy, theo em để sử dụng hàm ý cần có những điều kiện nào ?
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây :
- Người nói (người viết ) có ý thức đưa hàm ý vào lời nói.
- Người nghe ( người viết ) có năng lực giải đoán hàm ý.
Chú ý : Khi dùng hàm ý :
-Đối tượng tiếp nhận hàm ý.
- Ngữ cảnh sử dụng hàm ý.
Nguyễn Ngọc Tuấn- 2011
a
a
a.– Người nói là anh thanh niên, người
nghe là ông họa sĩ và cô gái.
Hai người nghe đều hiểu hàm ý đó.
Chi tiết chứng tỏ : “ ông theo liền anh
vào trong nhà”, “ngồi xuống ghế”.
b. – Người nói là anh Tấn, người nghe
là chị hàng đậu ( ngày trước ).
b. - … Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ hư hỏng này nữa.
Chuyên chở lại lịch kịch lắm.Còn chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng. Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để…
- Ái chà ! Anh bây giờ làm quan rồi bảo là không sang trọng ? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng,Còn bảo là không sang trọng ? Hừ ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu !
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm
miệng, đứng trầm ngâm :
- Ôi dào ! Thật là càng giàu có càng không dám
Rời một đồng xu !... ( Lỗ Tấn- Cố hương )
a. – Anh nói nữa đi. – Ông giục.
- Báo cáo hết ! – Người con trai vụt trở lại
giọng vui vẻ - Năm phút nữa là mười. Còn hai
mươi phút thôi.Bác và cô vào trong nhà. Chè đã
ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính
người nọa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào
trong nhà. (Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sa Pa )
- Chè đã ngấm rồi đấy.
Mời bác và cô vào trong uống nước
Chúng tôi cần phải bán các
thứ này đi để…
- Người nghe hiểu được hàm ý đó, thể hiện ở câu nói : Thật là càng giàu có càng không dám
rời một đồng xu ! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có”.
? THẢO LUẬN NHÓM (a, b )
N1: Người nói,người nghe trong từng trường hợp là ai ?
N2: Xác định hàm ý của câu nói đó ?
N3: Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó ?
Nguyễn Ngọc Tuấn- 2011
a
a
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên :
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó :
- Cháu phải gọi “ Ba chắt nước giùm con”,
phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó
lại kêu lên :
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im …
( Nguyễn Quang Sáng- Chiếc lược ngà )
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
A: Mai về quê với mình đi !
B: ………….
A: Đành vậy.
4. Tôi nghĩ bụng : Đã gọi là hy vọng thì không
thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như
những Con đường trên mặt đất ; kì thực trên
mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi
thì thành đường thôi. ( Lỗ Tấn- Cố hương )
2.
+Câu nói của bé Thu, hàm ý : chắt giùm nước để cơm không nhão.
a
+ Vì trước đó người nói đã nói thẳng : “chắt
nước giùm cái”.
+ Việc sử dụng hàm ý không thành công. Vì
người nghe ( anh Sáu ) không cộng tác đối
thoại “vẫn ngồi im” ( vờ như không nghe ).
? Hàm ý câu in đậm là của ai ? Vì sao em bé không nói thẳng được mà sử dụng hàm ý ? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ?Vì sao ?
? Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn trích một câu có hàm ý từ chối ?
? Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hy vọng” với “ con đường” trong bài tập 4 ?
Mình quá bận
( Mình rất nhiều việc; Mình đã có hẹn;
Mình đang đau chân; Tiếc quá, mai mình
Về ông ngoại…)
Tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư,
Nhưng nếu cố gắng và kiên trì thực hiện
thì vẫn có thể thành công.
Nguyễn Ngọc Tuấn- 2011
a
a
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
1 Thực hiện tiếp các bài tập 1/ c, 5 ( đọc lại lý thuyết, xem
lại các bài tập đã thực hành trong lớp, rồi làm ).
2. Xem lại kiến thức, tìm một số đoạn đối thoại, xác định điều
kiện và chỉ ra hàm ý được sử dụng.
3. Chuẩn bị bài “ Chương trình địa phương ( phần Tiếng Việt )”.
( đọc kĩ và trả lời các câu hỏi trong bài.
Nguyễn Ngọc Tuấn- 2011
a
a
CHÂN THÀNH CẢM ƠN QUÝ THẦY, CÔ
VÀ HỌC SINH !
NGUYEN NGOC TUAN
02/2011
Nguyễn Ngọc Tuấn- 2011