Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
Kiểm tra bài cũ
Trả lời các câu sau bằng cách khoanh tròn vào chữ cái trước câu trả lời đúng.
C. Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
D. Dược diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
2. Khi nào người ta dùng hàm ý ?
A. Khi không muốn nói thẳng.
B. Muốn người nghe không hiểu.
C. Không biết rõ ý.
D. Muốn chấm dứt cuộc thoại.

Kiểm tra bài cũ
- Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem vậy!
Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn đối thoại sau ?
- Hoa ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi.
- Tiếc quá ! Tối nay, mình phải đi đón bà ngoaị ở quê ra.
- ừ, thế cũng được.
Trên đường đi học về, Lan rủ Hoa:
- Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi đón bà ngoaị ở quê ra.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Bài tập
Đoạn văn (Trang 90 - SGK)
Đọc đoạn văn sau:
" Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi(1). U không muốn tranh ăn của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài (2).
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con."
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
* Hàm ý của hai câu in đậm:
- Câu 1:
?Sau bữa ăn này, con không còn được ở nhà với thầy u nữa và các em nữa. U đã bán con.
? là điều đau lòng nên chị Dậu tránh nói thẳng -> đưa hàm vào câu nói
- Câu 2:
 U ®· b¸n con cho nhµ cô NghÞ.
=> C©u 2 hµm ý c©u nãi râ h¬n
=> Tý hiÓu ®­îc hµm ý cña mÑ ë c©u 2 qua chi tiÕt “gi·y n¶y... liÖng cñ khoai...oµ lªn khãc”
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý(ti?p)
Từ bài tập đã phân tích, em cho biết để sử dụng hàm ý thành công cần có những điều kiện nào từ người nói và người nghe?
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Người nói(viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe (đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
2. Kết luận
Ghi nhớ: (SGK/ 91)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Bài tập
Đoạn văn (Trang 90 - SGK)
* Hàm ý của hai câu in đậm:
- Câu 1: ? Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy u nữa. U đã bán con. ?đây là điều đau lòng nên chị Dậu tránh nói thẳng nên chị đưa hàm vào câu nói
=> Tý hiểu được hàm ý của mẹ ở câu 2 qua chi tiết :"giãy nảy...liệng củ khoai...oà lên khóc"
- Câu 2: ? U đã bán con cho nhà cụ Nghị. => Câu 2 hàm ý câu nói rõ hơn
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
Tìm lời nói có hàm ý trong đoạn hội thoại sau:
Lớp trưởng nói với Nam:
- Ngày mai, lớp mình tham gia thi đấu bóng đá với lớp 9A1. Cậu có bận gì không?
- ồ! Cảm ơn cậu đã báo. Tớ tham gia chứ.
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Bài tập
Đoạn văn (Trang 90 - SGK)
* Hàm ý của hai câu in đậm:
- Câu 1: ? Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy u nữa. U đã bán con. ?đây là điều đau lòng nên chị Dậu tránh nói thẳng nên chị đưa hàm vào câu nói
=> Tý hiểu được hàm ý của mẹ ở câu 2 qua chi tiết "giãy nảy...liệng củ khoai...oà lên khóc"
2. Kết luận
Ghi nhớ: (SGK/ 91)
Cậu có bận gì không ?
- Câu 2: ? U đã bán con cho nhà cụ Nghị. => Câu 2 hàm ý câu nói rõ hơn
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
II. Luyện tập:
1.Bài tập: SGK/91.
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Bài tập
2. Kết luận
Ghi nhớ: (SGK/ 91)
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
1. Người nói người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của câu nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều ấy
a) - Anh nói nữa đi.- Ông giục.
- Báo cáo hết! - Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. - Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế
b/ - […] Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chsở lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng ! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi đế…
- Ái chà ! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo không sang trọng ? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng ?
Hừ ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu !
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm trong miệng, đứng trầm ngâm.
- Ôi dào ! Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu ! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có.

Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
II. Luyện tập:
1. B�i t?p 1/91.
a) Câu: Chè đã ngấm rồi đấy.
- Người nói: anh thanh niên
- Người nghe: ông hoạ sĩ và cô gái.
- Hàm ý: "Mời bác và cô vào uống nước".
b)Câu: Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi ...
- Người nói: anh Tấn; người nghe: chị hàng đậu.
- Hµm ý: Chóng t«i kh«ng thÓ cho ®­îc
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Bài tập
2. Kết luận
* Ghi nhớ: (SGK/ 91)
- Người nghe hiểu hàm ý qua câu: " Càng giàu có càng không dám rời một đồng xu. "
- Người nghe : hiểu hàm ý qua chi tiết: " Ông liền theo anh thanh niên vào trong nhà và ngồi xuống"
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
II. Luyện tập:
1. B�i t?p 1: SGK /91.
- Hàm ý: "Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão"
2. Bài tập 2: SGK /92.
- Việc sử dụng hàm ý không thành công (anh Sáu vẫn ngồi im) -> Ông Sáu không cộng tác
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Bài tập
2. Kết luận
* Ghi nhớ: (SGK/ 91)
Câu: Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
4. Bài tập 4: SGK /92.
" Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh "hy vọng" với "con đường" trong các câu sau:
" Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi."
(Lỗ Tấn, Cố hương)
- Hàm ý: tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
3. Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A: Mai về quê với mình đi !
B: .
A. Đành vậy.
Mai mình bận ôn thi.
2. Bài tập 2: Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì ? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý ? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ? Vì sao ?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái !- Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im [...]
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
-> Thu không nói thẳng ra vì chưa chịu nhận ông Sáu là ba => là cô bé cứng đầu thông minh
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
* Bài tập củng cố
1- Khoanh tròn vào đáp án đúng cho câu hỏi sau:
Việc sử dụng hàm ý cần những điều kiện nào ?
Người nói (người viết) có trình độ văn hoá cao.
Người nghe (người đọc) có trình độ văn hoá cao.
Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu còn người nghe (người đọc) phải có năng lực giải đoán hàm ý.
Người nói (người viết) phải sử dụng phép tu từ.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
Sử dụng hàm ý có tác dụng ?
- Trong giao tiếp:
+ Đảm bảo lịch sự, tế nhị .
+ Dễ dàng chối bỏ yêu cầu nào đó khi cần vì không trực tiếp nói ra điều đó mà do người nghe tự suy ra
Trong văn học: Nội dung diễn đạt phong phú & tăng giá trị biểu cảm.