Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Người thực hiện : Trần Văn Hà
Trường THCS Nhật tân
Nhiệt liệt chào mừng
Trân trọng chào đón quý thầy cô về dự giờ !
Môn: Ngữ văn 9- Năm học 2010-2011
Tường:
tường tận, rõ ràng, cụ thể
Minh:
sáng, rõ
Sáng rõ, tường tận, cụ thể
Hàm:
ẩn, chứa
Ý:
ở bên trong
Ý được chứa đựng bên trong
* Nghia tu?ng minh l� ph?n thụng bỏo du?c di?n d?t tr?c ti?p b?ng t? ng? trong cõu.

* H�m ý l� ph?n thụng bỏo tuy khụng du?c di?n d?t tr?c ti?p b?ng t? ng? trong cõu nhung cú th? suy ra t? nh?ng t? ng? ?y.
Kiểm tra bài cũ
Giải nghĩa từ "tường minh", "hàm ý" từ đó rút ra khái niệm thế nào là nghĩa tường minh, hàm ý?

1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
Kiểm tra bài cũ
Trả lời các câu sau bằng cách khoanh tròn vào chữ cái trước câu trả lời đúng.
C. Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
D. Dược diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
2. Khi nào người ta dùng hàm ý ?
A. Khi không muốn nói thẳng.
B. Muốn người nghe không hiểu.
C. Không biết rõ ý.
D. Muốn chấm dứt cuộc thoại.

Kiểm tra bài cũ
- Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem vậy!
Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn đối thoại sau ?
- Hoa ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi.
- Tiếc quá ! Tối nay, mình phải đi đón bà ngoaị ở quê ra.
- ừ, thế cũng được.
Trên đường đi học về, Lan rủ Hoa:
- Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi đón bà ngoaị ở quê ra.
Đọc đoạn văn sau:
" Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi(1). U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài (2).
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con."
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý(ti?p)
Từ bài tập đã phân tích, em cho biết để sử dụng hàm ý thành công cần có những điều kiện nào từ người nói và người nghe?
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Người nói(viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe (đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
2. Kết luận
Ghi nhớ: (SGK/ 91)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Bài tập
Đoạn văn (Trang 90 - SGK)
* Hàm ý của hai câu in đậm:
- Câu 1: ? Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy u nữa. U đã bán con. ?đây là điều đau lòng nên chị Dậu tránh nói thẳng nên chị đưa hàm vào câu nói
=> Tý hiểu được hàm ý của mẹ ở câu 2 qua chi tiết :"giãy nảy...liệng củ khoai...oà lên khóc"
- Câu 2: ? U đã bán con cho nhà cụ Nghị. => Câu 2 hàm ý câu nói rõ hơn
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
Ví dụ: Lợn cưới áo mới
Có anh tính hay khoe của. Một hôm,may được cái áo mới, liền đem ra mặc, rồi đứng hóng ở của, đợi có ai đi qua người ta khen. Đứng mãi từ sáng đến chiều chả thấy ai hỏi cả, anh ta tức lắm.
Đang tức tối, chợt thấy một anh, tính cũng hay khoe , tất tưởi chạy đế hỏi to:
Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?
Anh kia liền giơ ngay vạt áo ra, bảo:
- Từ lúc tôi mặc cái áo mới này, tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả!
Ví dụ:
Hôm nay ở nhà con nấu cơm nhão, mẹ đi làm về ăn cơm, mẹ hỏi:
- Con nấu cơm hay nấu cháo
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
Tìm lời nói có hàm ý trong đoạn hội thoại sau, cho biết bạn Nam có hiểu hàm ý của lớp trưởng không, vì sao?
Lớp trưởng nói với Nam:
- Ngày mai, lớp mình tham gia thi đấu bóng đá với lớp 9A. Cậu có bận gì không?
- ồ! Cảm ơn cậu đã báo. Tớ tham gia chứ.
Cậu có bận gì không ?
10
Nghĩa tường minh và hàm ý
Hãy điền lượt lời của A và B trong đoạn hội thoại sau:
A: Tèi nay cËu ®i xem xiÕc kh«ng?
B: M×nh ch­a lµm xong bµi tËp.
B không đi được vì chưa làm xong bài tập
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
Bài tập 1
1. Người nói người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của câu nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều ấy
a) - Anh nói nữa đi.- Ông giục.
- Báo cáo hết! - Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. - Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế
b/ - […] Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở̉ lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng ! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi đÓ…
- Ái chà ! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo không sang trọng ? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng ?
Hừ ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu !
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm trong miệng, đứng trầm ngâm.
- Ôi dào ! Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu ! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có.

Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý (ti?p)
1. B�i t?p 1/91.
a) Câu: Chè đã ngấm rồi đấy.
- Người nói: anh thanh niên
- Người nghe: ông hoạ sĩ và cô gái.
- Hàm ý: "Mời bác và cô vào uống nước".
b)Câu: Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi ...
- Người nói: anh Tấn; người nghe: chị hàng đậu.
- Hµm ý: Chóng t«i kh«ng thÓ cho ®­îc
- Người nghe hiểu hàm ý qua câu: " Càng giàu có càng không dám rời một đồng xu. "
- Người nghe : hiểu hàm ý qua chi tiết: " Ông liền theo anh thanh niên vào trong nhà và ngồi xuống"
Bài tập 2


Hàm ý câu in đậm là gi? Vi sao em bé không nó thẳng mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dung hàm ý có thành công không? Vi sao?

Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
Cơm sôi rồi nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im {.}
BÀI TẬP 2
Thảo luận nhóm: (2 phút)
C©u hái:
Hµm ý c©u in ®Ëm lµ gi? Vi sao em bÐ kh«ng nã th¼ng mµ ph¶i sö dông hµm ý? ViÖc sö dung hµm ý cã thµnh c«ng kh«ng? Vi sao?
2:00
1:59
1:58
1:57
1:56
1:55
1:54
1:53
1:52
1:51
1:50
1:49
1:48
1:47
1:46
1:45
1:44
1:43
1:42
1:41
1:40
1:39
1:38
1:37
1:36
1:35
1:34
1:33
1:32
1:31
1:30
1:29
1:28
1:27
1:26
1:25
1:24
1:23
1:22
1:21
1:20
1:19
1:18
1:17
1:16
1:15
1:14
1:13
1:12
1:11
1:10
1:09
1:08
1:07
1:06
1:05
1:04
1:03
1:02
1:01
1:00
0:59
0:58
0:57
0:56
0:55
0:54
0:53
0:52
0:51
0:50
0:49
0:48
0:47
0:46
0:45
0:44
0:43
0:42
0:41
0:40
0:39
0:38
0:37
0:36
0:35
0:34
0:33
0:32
0:31
0:30
0:29
0:28
0:27
0:26
0:25
0:24
0:23
0:22
0:21
0:20
0:19
0:18
0:17
0:16
0:15
0:14
0:13
0:12
0:11
0:10
0:09
0:08
0:07
0:06
0:05
0:04
0:03
0:02
0:01
0:00
Hết giờ

C©u: C¬m s«i råi, nh·o b©y giê !
Hµm ý: “Ch¾t n­íc giïm ®Ó c¬m khái nh·o”
-> Thu kh«ng nãi th¼ng ra v× ch­a chÞu nhËn «ng S¸u lµ ba
- ViÖc sö dông hµm ý kh«ng thµnh c«ng (anh S¸u vÉn ngåi im) -> ¤ng S¸u kh«ng céng t¸c

3. Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A: Mai về quê với mình đi !
B: .
A. Đành vậy.
tiếc quá mai mình bận ôn thi rồi
4. Bài tập 4: SGK /92.
Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh "hy vọng" với "con đường" trong các câu sau:

" Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi."
(Lỗ Tấn, Cố hương)
- Hàm ý: tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
* Bài tập củng cố
1- Khoanh tròn vào đáp án đúng cho câu hỏi sau:
Việc sử dụng hàm ý cần những điều kiện nào ?

Người nói (người viết) có trình độ văn hoá cao.
Người nghe (người đọc) có trình độ văn hoá cao.
Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu còn người nghe (người đọc) phải có năng lực giải đoán hàm ý.
Người nói (người viết) phải sử dụng phép tu từ.
Chọn đáp án đúng nhất trong các câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
C. Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
A. Khi không biết diễn đạt rõ ý.
B. Khi không muốn nói rõ ý.
C. Khi không muốn người nghe hiểu ý.
D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP CỦNG CỐ
BÀI TẬP ỨNG DỤNG
Một người bạn có nhã ý mời em đến dự sinh nhật nhưng em lại không thể đến hoặc không muốn đến. Trong trường hợp trên theo em nên dùng hàm ý hay câu có nghĩa tường minh? Em sẽ nói như thế nào?
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG
Thảo luận nhóm: (2 phút)
Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói: ...
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng hai câu văn: Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
2:00
1:59
1:58
1:57
1:56
1:55
1:54
1:53
1:52
1:51
1:50
1:49
1:48
1:47
1:46
1:45
1:44
1:43
1:42
1:41
1:40
1:39
1:38
1:37
1:36
1:35
1:34
1:33
1:32
1:31
1:30
1:29
1:28
1:27
1:26
1:25
1:24
1:23
1:22
1:21
1:20
1:19
1:18
1:17
1:16
1:15
1:14
1:13
1:12
1:11
1:10
1:09
1:08
1:07
1:06
1:05
1:04
1:03
1:02
1:01
1:00
0:59
0:58
0:57
0:56
0:55
0:54
0:53
0:52
0:51
0:50
0:49
0:48
0:47
0:46
0:45
0:44
0:43
0:42
0:41
0:40
0:39
0:38
0:37
0:36
0:35
0:34
0:33
0:32
0:31
0:30
0:29
0:28
0:27
0:26
0:25
0:24
0:23
0:22
0:21
0:20
0:19
0:18
0:17
0:16
0:15
0:14
0:13
0:12
0:11
0:10
0:09
0:08
0:07
0:06
0:05
0:04
0:03
0:02
0:01
0:00
Hết giờ
Câu có nghĩa tường minh: Em đến muộn 10 phút rồi đấy.
Câu dùng hàm ý: + Em có đồng hồ không?
+ Em biết bây giờ là mấy giờ rồi không?
BÀI TẬP BỔ SUNG
2. Đọc đoạn lời ca dao sau và cho biết lời nào có nghĩa tường minh, lời nào có hàm ý? Chỉ ra hàm ý?

A. (Chàng trai) - Gặp đây anh nắm cổ tay
Anh hỏi câu này có lấy anh không?

B. (Cô gái) - Bao giờ chạch đẻ ngọn đa
Sáo ®Î d­íi nước thì ta lấy chàng

Hàm ý: Em sẽ chẳng bao giờ lấy anh  Đó là lời từ chối rất khéo léo, tế nhị của cô gái
Tường minh
Hàm ý
BÀI TẬP BỔ SUNG
1. Chỉ ra hàm ý trong những trường hợp sau:
a. Em ngỡ giếng sâu
Em nối sợi dây dài
Ai ngờ giếng cạn
Em tiếc hoài sợi dây
(Ca dao)
b. Ba đồng một mớ trầu cay
Sao anh không hỏi những ngày còn không
Bây giờ em đã có chồng
Như chim vào lồng như cá cắn câu
Cá cắn câu biết đâu mà gỡ
Chim vào lồng biết thuở nào ra
(Ca dao)
Hàm ý: em tưởng anh tốt đẹp, tử tế em yêu (em lấy) ai ngờ anh không phải như thế nên em tiếc cái tình cảm đã dành cho anh
Hàm ý: là lời oán trách kín đáo, tế nhị của cô gái với chàng trai
Chọn đáp án đúng nhất trong các câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
C. Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
A. Khi không biết diễn đạt rõ ý.
B. Khi không muốn nói rõ ý.
C. Khi không muốn người nghe hiểu ý.
D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP CỦNG CỐ

? Theo em, trong cuộc sống giao tiếp hàng ngày, khi nào thì sử dụng nghĩa tường minh, còn khi nào nên sử dụng hàm ý.

Người nói sử dụng nghĩa tường minh khi:
- Muốn nói thẳng một điều gì đó
- Muốn người nghe tiếp nhận một cách đầy đủ, chính xác, rõ ràng nội dung mà người nói muốn thông báo

Người nói sử dụng hàm ý khi:
- Muốn thể hiện tình cảm một cách kín đáo, tế nhị
Muèn chèi bá yªu cÇu nµo ®ã mµ kh«ng trùc tiÕp nãi ra
- Kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖn vÒ hµm ý trong c©u nãi cña minh.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
Sử dụng hàm ý có tác dụng ?
- Trong giao tiếp:
+ Đảm bảo lịch sự, tế nhị .
+ Dễ dàng chối bỏ yêu cầu nào đó khi cần vì không trực tiếp nói ra điều đó mà do người nghe tự suy ra
Trong văn học: Nội dung diễn đạt phong phú & tăng giá trị biểu cảm.
Kính chúc sức khỏe các thầy cô!
Chúc các em chăm ngoan học giỏi!