Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

CHÀO MỪNG
QUÝ THẦY CÔ
ĐẾN DỰ GIỜ
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý ( TT )



Thế nào là nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý? Lấy ví dụ minh họa?
Kiểm tra bài cũ

Đáp án: Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Nghĩa hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ?y.
Vd:- Tối nay mẹ dẫn con đi xem phim nhé?
a. -Dạ không, con đang bận học bài mẹ ạ.(T.M)
b.- Bài tập ngày mai nhiều lắm mẹ ạ.(H.Y)
(Ý nói con không đi được vì còn phải học bài)
1)Trong lời nói hằng ngày :
A. Tất cả câu đều có hàm ý
B. Không có câu nào có hàm ý
C. Có câu có , có câu không có hàm ý
D .Hàm ý được nhiều người dùng
2)Khi nào người ta dùng hàm ý ?
A. Khi không muốn nói thẳng
B. Muốn người nghe không hiểu
C. Không biết rõ ý
D. Muốn chấm dứt cuộc thoại
Chị Dậu vừa nói vừa mếu :
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường cho u.
- Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống :
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây”nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.

Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc :
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
U đã bán con .
U đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài .
 Cần chú ý ngữ cảnh khi sử dụng hàm ý .
Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói .
Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
Hàm ý của câu in đỏ dưới đây là gì ? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý ? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ? Vì sao ?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên :
- Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái ! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó ;
- Cháu phải gọi “ Ba chắt nước dùm con ”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên :
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im […]
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà )
Chắt nước dùm để cơm khỏi nhão .
Cần chú ý đối tượng tiếp nhận hàm ý .
 Vờ không nghe, không hiểu .
Hãy chọn các câu in đỏ ở trên điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối cho thích hợp .
A : Mai về quê với mình đi !
B :

A : Đành vậy .
1/ Mình bận học bài .
2/ Mình phải cùng mẹ thăm ngoại.
5/ Ai mà ở không .
3/ Mai hẵng hay.
4/ Ngồi xe mỏi lưng lắm .
1/ Mình bận học bài .
2/ Mình phải cùng mẹ thăm ngoại.
Câu không rõ chủ định .
Thiếu tế nhị, không lịch sự
 Cần đảm bảo tế nhị, lịch sự .
LUYỆN TẬP :
1/ Người nói, người nghe những câu in đỏ dưới đây là ai ? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không ? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó ?
a/ - Anh nói nữa đi. – Ông giục.
- Báo cáo hết ! - Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.

Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa )
Mời bác và cô vào uống nước .
b/ - […] Anh Tấn này! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng ! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để…
- Ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo không sang trọng ? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng?Hừ ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu !
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng, đứng trầm ngâm.
- Ôi dào ! Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu ! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có !
( Lỗ Tấn, Cố hương )
 Chúng tôi không thể cho được.
4/ Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “ hi vọng ” với “ con đường ” trong các câu sau :
Tôi nghĩ bụng : Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
( Lỗ Tấn, Cố hương )
 Nếu cố gắng, quyết tâm thì “ hi vọng ” sẽ trở thành hiện thực .
5/Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng ( trong bài thơ Mây và sóng của Ta-go ). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
Mẹ ơi, trên mây có người gọi con:
“ Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc ”.
Con hỏi : “Nhưng làm thế nào mình lên đó được ?”
Họ đáp : “Hãy đến nơi tận cùng trái đất, đưa tay lên trời, cậu sẽ được nhấc bổng lên tận tầng mây”.
“Mẹ mình đang đợi ở nhà”- con bảo – “ Làm sao có thể rời mẹ mà đến được ? ”
Thế là họ mỉm cười bay đi. Nhưng con biết có trò chơi thú vị hơn, mẹ ạ.
Con là mây và mẹ sẽ là trăng.
Hai bàn tay con ôm lấy mẹ, và mái nhà ta sẽ là bầu trời xanh thẳm.
 Mời mọc
 Từ chối
Trong sóng có người gọi con:
“ Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn. Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao”.
Con hỏi : “ Nhưng làm thế nào mình ra ngoài đó được ?”
Họ nói : “ Hãy đến rìa biển cả, nhắm nghiền mắt lại, cậu sẽ được làn sóng nâng đi” .
Con bảo : “ Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được ?”
Thế là họ mỉm cười, nhảy múa lướt qua.
Nhưng con biết trò chơi khác hay hơn .
Con là sóng và mẹ là bến bờ kì lạ,
Con lăn, lăn, lăn mãi rồi sẽ cười vang vỡ tan vào lòng mẹ.
Và không ai trên thế gian này biết mẹ con ta ở chốn nào.
- Bọn tớ có nhiều trò thích lắm, không biết có ai muốn chơi với bọn tớ không ?
Viết thêm câu có hàm ý mời mọc :
- Chơi với bọn tớ thích lắm đấy .
Mời mọc
Từ chối
HƯỚNG DẪN CHUẨN BỊ :
1/ Học bài :
- Nắm được điều kiện sử dụng hàm ý .
- Làm bài tập vào vở .
2/ Soạn bài :
Chuẩn bị kiểm tra 1 tiết phần thơ hiện đại Việt Nam ( xem lại nội dung ôn tập ) .