Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (Tiếp)
TUẦN 28
BÀI 25.26
TV 138
KiỂM TRA BÀI CŨ: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Câu 1: Đọc đoạn trích sau: … Nghe tiếng thưa, tôi hỏi:
-Chú mình muốn cùng tớ đùa vui không?
-Đùa gì? Em đương lên cơn hen đây! Hừ hừ…
Câu Em đương lên cơn hen đây! có hàm ý nào?
A.Em đang bị bệnh.
B.Em đang bị bệnh nên không đùa được.
C.Em không thích vui đùa.
Câu 2: Thế nào là tường minh? Thế nào là hàm ý?
KiỂM TRA BÀI CŨ: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Câu 1: Đọc đoạn trích sau: … Nghe tiếng thưa, tôi hỏi:
-Chú mình muốn cùng tớ đùa vui không?
-Đùa gì? Em đương lên cơn hen đây! Hừ hừ…
Câu Em đương lên cơn hen đây! có hàm ý nào?
A.Em đang bị bệnh.
B.Em đang bị bệnh nên không đùa được.
C.Em không thích vui đùa.
Câu 2: Thế nào là tường minh? Thế nào là hàm ý?
KiỂM TRA BÀI CŨ: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
a)Nghĩa tường minh: Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
b)Hàm ý: Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
TV 138:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (Tiếp)
I. TÌM HIỂU CHUNG
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
-Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
-Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
-Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nãy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
-U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để con ở nhà chơi với em con.
1. Nêu hàm ý của những câu in đậm. Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?
1. Nêu hàm ý của những câu in đậm. Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?
Câu in đậm
Hàm ý
Chi tiết
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà nữa. Mẹ đã bán con.
Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị ở thôn Đoài
2. Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy? Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
-giãy nảy, liệng củ khoai, òa lên khóc
-U bán con thật đấy ư?
Như vậy cả hai câu nói của chị Dậu đều có chứa hàm ý – chị Dậu đã có ý thức đưa hàm ý vào câu nói nhưng không phải câu nào người nghe (cái Tí) cũng giải đoán được – Vậy theo em để sử dụng một hàm ý cần có những điều kiện nào?
TV 138:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (Tiếp)
Để sử dụng một hàm ý cần có hai điều kiện:
-Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
-Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
II.LUYỆN TẬP
I. TÌM HIỂU CHUNG
II.LUYỆN TẬP
1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
a) - Anh nói nữa đi. – Ông giục.
- Báo cáo hết! – người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế. (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Người nói -nghe
Hàm ý
-Anh thanh niên
-Ông họa sĩ và cô gái
Câu in đậm
Chè đã ngấm rồi đấy.
Mời bác và cô vào uống nước.
Chi tiết
-Ông liền theo anh thanh niên vào trong nhà.
-ngồi xuống ghế
II.LUYỆN TẬP
1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
b) – […] Anh Tấn này! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
-Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để…
[…]
- Ôi dào! Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có! (Lỗ Tấn, Cố hương)
Người nói -nghe
Hàm ý
-anh Tấn
-chị hàng đậu (ngày trước)
Câu in đậm
Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để…
Chúng tôi không thể cho được.
Chi tiết
-Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có!
c) Thoắt trông nàng đã chào thưa:
“Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.”
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấn đầu dưới trướng liệu điều kêu ca. (Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Người nói -nghe
Hàm ý
-Thúy Kiều
-Hoạn Thư
Câu in đậm
Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Quyền quý như tiểu thư cũng có lúc phải đến trước Hoa nô này ư?
Chi tiết
-hồn lạc phách xiêu
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.
Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng.
-khấn đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.
2. Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dùng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
-Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
-Cháu phải gọi “ba chắt nước cơm giùm con”, con phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
-Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im […].
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
-Hàm ý của câu in đậm là: Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão.
-Thu – em bé trong đoạn trích dùng hàm ý vì trước đó đã nói thẳng mà không có hiệu quả.
-Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “Anh Sáu vẫn ngồi im.”
3. Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A: Mai về quê với mình đi!
-Mình rất nhiều việc.
-+Mình về quê.
+Mình đã có hẹn.
B: /…/
A: Đành vậy.
4. Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh ‘hi vọng” với “con đường” trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
Hàm ý: Tuy hi vọng nhưng chưa thể nói thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
5. Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ “Mây và sóng” của Ta – go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
 Câu có hàm ý mời mọc:
-Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc.
-Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn. Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao.
 Câu có hàm ý từ chối:
-Mẹ mình đang đợi ở nhà. Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?
-Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được?
 Có thể viết thêm câu có hàm ý mời mọc:
-Không biết có ai muốn chơi với bọn tớ không?
-Chơi với bọn tớ thích lắm đấy.
HƯỚNG DẪN HỌC SINH HỌC TẬP Ở NHÀ

a) Bài học: Nghĩa tường minh và hàm ý
Xác định điều kiện và chỉ ra hàm ý được sử dụng trong một đoạn văn tự chọn.
b) Bài mới: Kiểm tra Văn (phần thơ)
- Xem các tác phẩm thơ đã học ở HKII
- Thực hiện các bài tập theo nội dung ôn tập
c) Trả bài: /